تبارشناسی موسسه پرسش (بخش دوم)

دکتر حسین روحانی / استاد علوم سیاسی دانشگاه اصفهان

در بخش قبلی این پژوهش اشاره شدکه بعد از شکست مفتضحانه جبهه استکبار و عقبه داخلی آن در به راه انداختن بلوا در انتخابات ریاست جمهوری سال1388، سران استکبار جهانی این بار در هیأت و کسوتی جدید پا به عرصه سیاست کشورگذاشتند. البته این سیاست بیش از آنکه سیاست به معنای عام کلمه باشد نوعی سیاست فرهنگی است .لب لباب این سیاست فرهنگی رامی توان درترجیع بند “هرچیزشخصی سیاسی است” صورتبندی نمود.

مدلول این سخن بدان معناست که ناتوی فرهنگی دشمن درصدد است بافتح سنگر به سنگرحوزه عمومی و رسوخ دربدنه مدیریتی وساختارفرهنگی کشور، بنیان های فکری و عقیدتی جامعه رامضمحل کند و از این رهگذر زمینه لازم جهت فروپاشی فیزیکال نظام را فراهم سازد. مؤسسه پرسش یکی از مهم ترین کانونهای ترویج علوم انسانی سکولارمی باشد که در متابعت و وام گیری از مدرسه آموزش و تربیت نخبگان اصلاح طلب هنری کیسینجر راه اندازی شده است1. پاره ای ازصاحبنظران براین باورند که وجه تسمیه مؤسسه پرسش به آراء واندیشه های سیدجوادطباطبایی- یکی ازکارگزاران برجسته انقلاب مخملی- برمی گردد.

سید جواد طباطبایی بر این باور است که نظام دانشگاهی در ایران، از نقصان و کمبودهای بسیاری رنج می برد و نبود سنت پرسش در ایران زمین یکی ازعوامل عمده زوال اندیشه و انحطاط تاریخی ایران می‌باشد. اگر در فلسفه وجودی مؤسسه پرسش قدری تأمل کنیم متوجه این امرخواهیم شد که مطرح نمودن کلیدواژه پرسش، اشاره مستقیمی به آراء سیدجوادطباطبایی دارد؛ چرا که این متفکر مدرنیست ، در مانیفست فکری خویش، درصدد طرح پرسش های نوین از سنت می باشد تا بدین طریق زمینه را برای مدرنیزاسیون در ایران فراهم سازد2.

نکته مهم دیگری که درخصوص انتخاب واژه “پرسش” قابل طرح است ، این است که در فلسفه پست مدرن -که مهمترین عناصر سازنده آن مخالفت با غیب و ترویج عدم یقین است- مفهوم پرسش وتشکیک در مبانی متافیزیکی اهمیت شگرفی پیدا می کند. هایدگر- فیلسوف آلمانی- نیز با طرح پرسش از وجود، نقش مهمی در بسته شدن نطفه پست مدرنیزم ایفاکرد. درایران امروز نیز نویسندگان سکولاری چون سیاوش جمادی، بابک احمدی و بیژن عبدالکریمی درصددند با تفسیری اومانیستی وشکاکانه ازفلسفه هایدگر و مطرح نمودن کلیدواژه پرسش به عنوان عصاره و خمیرمایه فلسفه هایدگر، زمینه و بسترلازم برای تشکیک در مبانی اسلام فقاهتی وایدئولوژیک را فراهم سازند.

حسن قاضی مرادی که یکی ازنویسندگان پرکار درعرصه ترویج علوم انسانی سکولار می باشد نیز علاقه وافری به کاربست واژه پرسش درتقریراتش دارد. او بنا به گفته خویش درصدد است با جا انداختن سنت”پرسشگری”به جای” پاسخگویی”، گزاره های مدرنیستی رادرساحت عمومی جامعه بگستراند. ازمنظراین نویسنده سکولار، درفرهنگ سیاسی ایرانی، همواره اندیشیده شده که “حق به حق دار می رسد” اما هرگز اندیشه نشده چگونه!؟ این روشنفکر سکولار خاطرنشان می کند که:”احیاءسنت پرسشگری و عقلانی سازی معطوف به وجه ذاتی دموکراسی و دموکراتیزاسیون هست. وجهی که برآورنده حق تعیین سرنوشت سیاسی مردم ازطریق مشارکت سیاسی- اجتماعی شان است”3.

قاضی مرادی که همکاری بلا وقفه ای با صفحه اندیشه روزنامه های زنجیره ای دارد مدرنیته را سرنوشت محتوم جامعه بشری می داند و بالحنی خطابی و شرق شناسانه می افزاید: “بازگشت به متن تاریخ جهان جز از طریق تداوم مدرنیزاسیون تا تحقق مدرنیته ممکن نیست”4. او با نقل جمله ای ازمارکس که حاکی ازشیدایی اوبه مدرنیته است می نویسد:” مدرنیته دومحوراساسی دارد. در مرحله اندیشه ورزی، اندیشه انتقادی است و در عرصه سیاسی،دموکراسی. در روند نوسازی و با تداوم پیگیراین روند از طریق عقلانی سازی به اندیشه انتقادی خواهیم رسید و از طریق روند دموکراتیزاسیون به دموکراسی. “5

قاضی مرادی اخیراً کتابی راتحت عنوان “تفکرانتقادی” روانه بازار کرده است که دال مرکزی این کتاب ، کلیدواژه پرسش و پرسشگری است. به نظر می رسد انتخاب عنوان پرسش از سوی مؤسسه پرسش، اقدامی خلق الساعه وتصادفی نیست و از مدتها قبل، روشنفکران سکولار در خصوص انتخاب عنوانی مناسب برای این مؤسسه، تلاش می کرده اند. مؤسسه پرسش با بهره‌گیری از افرادی چون داود فیرحی- استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران- ، مصطفی ملکیان-روشنفکر سکولار-، مراد فرهادپور -روشنفکر نومارکسیست -و چهره هایی چون محمد رضا تاجیک، حسینعلی نوذری و... در صدد است پروژه سکولاریزاسیون در جامعه ایران رامحقق نماید.

نکته جالب درخصوص این مؤسسه حضور اساتید و روشنفکران از نحله های متفاوت فکری است . مثلا درحوزه مارکسیزم ، کسانی چون مراد فرهادپور، مازیار اسلامی، صالح نجفی و امید مهرگان فعالیت می کنند. درحوزه توسعه واقتصاد سیاسی ،کسانی چون محمود سریع القلم وموسی

غنی نژاد سرگرم اشاعه مشهورات لیبرالیستی توسعه هستند و در قلمرو اندیشه سیاسی این سید جواد طباطبایی است که ترکتازی می کند. به موازات شکل گیری مؤسسه پرسش، مؤسسات دیگری نیز برکشیدند که اهدافشان هم جهت وهم سو با اهداف مؤسسه پرسش می باشد. در این مجال بی وجه نیست اشاره ای کوتاه به مؤسسه رخداد تازه داشته باشیم. دراین مؤسسه روشنفکران سکولاری چون محمدضیمران، محمددهقانی، مصطفی مهرآیین، خشایاردیهیمی، مقصود فراستخواه و هاشم آغاجری فعالیت می کنند وعنوان رخداد تازه برگرفته از کتاب رخداد اسلاوی ژیژک- فیلسوف اسلوونیایی- می باشد.

محمدرضا تاجیک که علاقه زایدالوصفی به آراء ژیژک دارد با تقریر مقاله ای تحت عنوان “خیابان وسیاست؛تجربه سیاستی ازجنس بازیگوشی درایران امروز” دلبستگی خویش به آراء ژیژک وفیلسوفان پست مدرن را نشان داد؛ اودراین مقاله ازلحاظ تئوریک، آتش تهیه مناسبی راجهت تدارک شورش های خیابانی فراهم می کند.”آنچه تا اینجا به شرح آن پرداختیم، اشاره مختصری به شاکله فکری مؤسسان مؤسسه پرسش بود. از این پس برآنیم آراء واندیشه های پاره ای ازاعضا و روشنفکران جریان سازمؤسسه پرسش راموردبررسی قراردهیم.