معرفی کتاب انقلاب اسلامی و ریشه­های آن

پایگاه بصیرت؛ گروه فرهنگی / انقلاب اسلامی سال 1357 به رهبری امام روح الله (رضوان الله علیه) خط بطلانی بر نظریه تازه تاسیس سکولاریسم(جدایی دین از سیاست) کشید و به یکباره محافل علمی و سیاسی دنیا را بر هم ریخت، محققان و پژوهشگران موافق و مخالف را وادار به مطالعه، بررسی و تحقیق در خصوص آنچه حادثه بزرگ قرن نامیده شد، نمود.

گر چه در این سی و اندی سال کتب متعدد زیادی با موضوع انقلاب اسلامی در داخل و خارج نوشته شد، اما کتاب «انقلاب اسلامی و ریشه­های آن» که نخستین کتاب علمی در موضوع انقلاب اسلامی و امام خمینی(ره) است و در همان دهه اول بعد از انقلاب یعنی زمستان سال 1367 منتشر شد، هنوز از همان طراوت و تازگی خود برخوردار است. این کتاب، از ابعاد مختلفی مورد توجه است که بعد حائز اهمیت آن، رویکرد فقه سیاسی و نگاه کاملا عالمانه نویسنده به مباحث و مسائل است. وجه دیگر توجه به کتاب، نویسنده فقید آن است.

مرحوم آیت الله عباسعلی عمید زنجانی، که از چهره­های برجسته و فعال علمی کشور به شمار می­آید، تألیفات و افاضاتش از سوی امام خامنه­ای(دام ظله) «با ارزش و عالمانه» توصیف می­شود. یکی از آن همه، کتاب نفیس انقلاب اسلامی و ریشه­های آن است که ماحصل شش سال جهاد علمی و تلاش مداوممولف به شمار می­رود و در همان سال­های اولیه چاپ و انتشار کتاب، با استقبال کم نظیر محافل علمی و دانشگاهی مواجه می­گردد.

این اثر ارزشمند گرچه به عنوان یک کتاب درسی در سطح دانشگاهی نوشته شده است، اما در راستای افزایش معرفت و آگاهی نسبت به انقلاب اسلامی و ابعاد آن برای عموم به ویژه قشر جوان جامعه قابل استفاده و بهره برداری است.

کتاب انقلاب اسلامی و ریشه­های آن، از یک پیشگفتار، چهار بخش و در مجموع شانزده فصل تشکیل شده است.

مرحوم عمید زنجانی در پیشگفتار آن انقلاب اسلامی را زمینه­ساز تحولات سیاسی ریشه­دار و بینش­ها و گرایش­ها و حرکت­ها و سازماندهی­های سیاسی می­داند و می­نویسد: «این جریان سیاسی(انقلاب اسلامی)، یک بار دیگر اسلام را به عنوان یک قدرت تعیین کننده در جهان مطرح نمود؛ و چشم­انداز وحدت بزرگ جهان اسلام و حرکت عظیم بازیابی خویشتن خود، و گریز از سلطه و ایستادگی در برابر استعمار کهنه و نو، و ایجاد قطب سیاسی جدید در جهان، و فروریزی رژیم­های وابسته و تحمیلی را در سرزمین­های پرنعمت اسلامی، در برابر دیدگان مشتاق ولی غم و یأس گرفته یک میلیارد مسلمان گشود و موجی از وحشت و اضطراب در دل­های پر از امید و آرزوی جهان­خواران آفرید ... غرب طی چند تجربه تلخ در مصاف با یکپارچگی اسلام در جریان جنگ­های صلیبی و درگیری با امپراطوری­های اسلامی و مانند آن، خاطرات ترسناک و تکان­دهنده­ای را در حافظه تاریخ خود به یاد دارد؛ ولی این بار خطر عظیم­تر و گسترده­تر و دهشتناک­تر از آن بود که در گذشته دیده بود. پدیده کاملا نوظهور مقاومت در لبنان با الهام از انقلاب اسلامی و جهاد اسلامی در مصر و دیگر کشورهای اسلامی برای غرب بیش از آنچه که تصور می‌کرد وحشتناک و طلیعه جهنمی سوزان برای استکبار بود.»

نویسنده در بخش دیگر، در خصوص فواید و برکات مطالعات پیرامون انقلاب اسلامی می­گوید: «بی­شک با مطالعه حتی سطحی و گذرا در زمینه ماهیت انقلاب اسلامی و بازتاب­های جهانی آن، و دستاوردهایی که برای ملل مسلمان و به ویژه ملت مسلمان ایران به ارمغان آورده است، ما را به این نتیجه می­رساند که انقلاب اسلامی نه تنها حادثه بزرگ قرن در جهان و تاریخ است بلکه خود از مهم­ترین فرازهای تاریخ اسلام و پدیده­ای شگفت­انگیز و معجزه­ای است الهی که تجلی قدرت لایزال خداوند- علیرغم قدرت­های مادی و شرایط بر حسب ظاهر غیرقابل تغییر سیاسی و اجتماعی- محسوب می­گردد.»

بخش اول کتاب که بحث تئوری انقلاب اسلامی و ماهیت آن را مطرح می­کند شامل سه فصل است که فصل اول آن معیار کهنه و نو بودن در انقلاب را از نگاه مکاتب مختلف و متفکران اسلامی و غربی بررسی می­کند. فصل دوم به بیان مفهوم انقلاب اسلامی می­پردازد و فصل سوم ویژگی­های انقلاب اسلامی را می­شمرد. نویسنده در این فصل عامل عقیده و ایمان، اسلامی بودن انقلاب، معنویت انقلاب اسلامی، قدرت رهبری و نفوذ معنوی آن و... را از ویژگی­های شاخص انقلاب اسلامی بیان می­کند.

بخش دوم با عنوان ریشه­های عقیدتی انقلاب اسلامی در سه فصل جمع شده است. مولف در فصل اول قرآن را ریشه حیات سیاسی مسلمانان معرفی می­کند. در فصل دوم به شرح عامل مهم امامت و رهبری می­پردازد. امامتی که به صورت طولی از انبیاء آغاز می­شود و در امامت ائمه معصومین(علیهم السلام) و فقهای معظم جریان می­یابد. نهایتا در پایان این بخش به سیره سیاسی پیامبر و ائمه هدی(علیهم السلام) در برخورد و موضع­گیری ایشان در مواجهه با حکومت­های طاغوتی اشاره کرده و در این خصوص به تفصیل مطالب مهمی ارائه می­نماید.

نویسنده در بخش سوم هم به بررسی ریشه­های انقلاب اسلامی می­پردازد اما این بار ریشه­های تاریخی موضوع را در ده فصل عنوان می­کند. او سیر خود را از نهضت­های شیعی زمان حضرات معصومین(علیهم السلام) آغاز می­نماید، دولت‌های انقلابی تشکیل شده بعد از اسلام  و نهضت­های اسلامی تا دوران صفویه را بررسی می­کند و در ادامه ذیل فصل هفتم به نهضت­های اسلامی در قرن اخیر و نیز در فصل هشتم نهضت­های اسلامی در تاریخ سیاسی قرن اخیر ایران را مطرح می­کند. در فصل نهم به بیان اوج جنبش­های اسلامی در نهضت امام خمینی(رحمه الله علیه) می­پردازد. خاتمه این بخش بحث مبسوطی است که در آن روند قیام مردم و رویدادها و حوادثی که تا پیروزی انقلاب اتفاق افتاد را بیان می­نماید.

در بخش پایانی کتاب، علل و عوامل پیروزی انقلاب اسلامی مطرح می­شود. نویسنده، سیاست مدرنیزه کردن کشور، ظهور قدرت جدید، اقتصاد نابسامان ایران، سیاست حقوق بشر تحمیلی کارتر که هر یک در فصلی جداگانه بررسی می­شود. مرحوم عمید زنجانی در پایان این بخش، در قالب نتیجه گیری و در فصلی جدا، مهم­ترین و اصلی­ترین عامل سقوط رژیم شاه و پیروزی انقلاب که سیاست اسلام‌زدائی است را بیان می­نماید.

این کتاب توسط انتشاراتهای گوناگون به چاپ رسیده و بارها تجدید چاپ شده است. لازم به ذکر است که گزیده این کتاب نیز در بازار کتاب موجود و در دسترس می‌باشد.