بحران سوریه ؛ از مذاکرات ژنو تا دیپلماسی واشنگتن و ریاض (بخش سوم و پایانی)

البته این کشورها در کنار حمایت مالی و تسلیحاتی از مخالفان، گزینه های دیگری را دردستورکارخود قرارمی دهند.اخیرا روزنامه آمریکایی «وال‌استریت‌ ژورنال» خبر داد که آمریکا در حال بررسی ایجاد منطقه پرواز ممنوع در سوریه است.

این ایده در عمل با مشکلاتی مواجه است،چرا که برای اجرا، باید ابتدا مجوز سازمان ملل را با خود به همراه داشته باشد که باتوجه به مخالفت روسیه بااین ایده ووتوی آن،به نظر نمی رسداین طرح ازطریق سازمان ملل قابل اجرا باشد. در ثانی، اجرای یکجانبه آن نیز به این سادگی امکان پذیر نیست و تبعات زیادی برای آمریکا و متحدان این کشور به همراه خواهد داشت. بنابراین به نظر می رسد که آمریکا و دیگر متحدین این کشوردرشرایط کنونی و درراستای حفظ فشار بر نظام سوریه، فعال کردن تروریست ها و حمایت های مالی و تسلیحاتی را برای تغییرشرایط میدانی به نفع مخالفان در دستور کار قرار داده‌اند.روزنامه لبنانی «الاخبار» از طرح تروریست‌ها برای حمله گسترده به دمشق بعد شکست مذاکرات ژنو خبر داد.

یک منبع در ارتش سوریه به روزنامه الاخبار گفت: افراد مسلح در منطقه «درعا» آماده می شوند و اگر حمله ای به جنوب دمشق درکارباشد، از این منطقه خواهد بود.همه تلاش مخالفان سوریه این است که بتوانند خود را به دمشق، حتی در فاصله 20 کیلومتری آن هم که شده برسانند و با شلیک راکت، امنیت پایتخت را به خطر بیاندازند تا از این طریق بتوانند نظام سوریه را دربرابر عمل انجام شده قرار داده وپای میز مذاکرات خواسته های خود را بر این کشور تحمیل کنند. اما سئوال اینجاست که آیا چنین امری در حال حاضرامکان دارد یا خیر؟ پاسخ به این سئوال در حال حاضر منفی است، اما قرائن امرنشان می دهد که این تروریست‌ها و حامیان آنها، تمام تلاش خود را برای تحقق این امر به کار گرفته‌اند.

طرح ارسال تجهیزات

ازجانب دیگر،درهمین ارتباط ،روزنامه آمریکایی واشنگتن‌پست،ازتوافق واشنگتن وبرخی کشورهای متحد،به منظورافزایش ارسال تجهیزات نظامی برای معارضان سوریه خبرداد.آمریکا ومتحدان عربی و اروپایی،برسرروش هایی یکپارچه برای کمک‌ مسلحانه به معارضان سوری واینکه چه گروه‌هایی از معارضان بایدتسلیحات دریافت کنند،توافق کرده‌اند .مقامات آمریکاوکشورهای متحدش درگفتگوبا روزنامه واشنگتن‌پست این خبر را اعلام کردند. آنها گفته‌اند طبق توافقات جدید،مخالفان سوریه به دودسته تقسیم خواهند شد: کسانی که تجهیزات نظامی دریافت خواهند کرد و کسانی که مشمول دریافت این سلاح‌ها نخواهند شد.این توافق طی جلسه‌ای متشکل ازمقامات اطلاعاتی کشورهای مختلف حاصل شد.

توافق جدید آمریکاوکشورهای متحد،علاوه برافزایش ارسال محموله‌های نظامی برای معارضان،آموزش آنهاوحمایت اطلاعاتی ازآنها،به چندپارگی‌دولت هابرای کمک به معارضان سوری،پایان خواهدداد. این منابع گفتند،طبق توافق‌انجام شده،برنامه‌هایی اجرامی شوندتامسیرهای تدارکاتی بیشتری درشمال سوریه،ازطریق ترکیه باز شوند.ترکیه تاکنون ازانجام عملیات برون‌مرزی اجتناب کرده وبرخی متحدان آمریکا،ترکیه رابه بی‌توجهی به نفوذنیروهای افراطی درمنطقه متهم کرده‌اند.درچنین شرایطی،پایگاه مطالعاتی«گلوبال ریسرچ»نوشت: عربستان شریک راهبردی اسرائیل است وسران سعودی شبکه القاعده و گروه‌های مسلح را نماینده خود درمنطقه می‌دانند.این پایگاه درگزارشی تحت عنوان«اولویت‌های اسرائیل وعربستان در سوریه ؛عملیات نظامی سری و راهبرد لبنانی کردن» به موضوع ائتلاف عربستان و اسرائیل باهدف ویران کردن سوریه پرداخت.

این پایگاه نوشت: ائتلاف بین اسرائیل و عربستان به دولت اوباما اجازه داد که به حمایت نظامی محرمانه خود از افراد مسلح مخالف ادامه دهد و این امر با آگاهی کامل دولت اوباما از این مسئله بود که اکثریت افرادمسلح راهمان تکفیری‌هایی تشکیل می دهند که اهداف فرقه ای وطایفه ای رادنبال می کنند. همزمان، آمریکا اینگونه وانمود که بدنبال شیوه های مذاکراتی است.

دولت اوباما سیاست چماق وهویج را درتلاش برای فشاربردولت سوریه دنبال کرد،اما مذاکرات اخیر ژنو- 2، شکست راهبرد آمریکا درمقابل راهبرد دولت سوریه و همپیمانانش را برملا کرد و آماده کردن محموله سلاح جدید برای تروریست هادر سوریه،همزمان بااعلام ورودارتش سوریه به منطقه«القلمون» وبه طورمشخص حمله به شهر«یبرود»به عنوان پناهگاه گروه‌های مسلح،ازنشانه های بارزاین شکست است.

اسرائیل به نوبه خودازویرانی سوریه و جنگ بادمشق ابرازخرسندی کرد و گزارش ها نشان می دهد که صدها فردمسلح دربیمارستاهای اسرائیل درمان شده وبامبالغ زیادی پول به سوریه بازگردانده شدند.ریاض به عنوان شریک راهبردی اسرائیل در منطقه، بیشترین تاثیر مالی وسیاسی درحمایت ازتکفیری هاراداردکه می تواند به گسست و ویرانی سوریه کمک کند.ریاض وبرخی کشورهای عرب حوزه خلیج فارس، به عمد به تحریک احساسات طایفه ای روی آوردندتابه درگیری هایی باماهیت سیاسی،لباس طایفه‌ای بپوشانند .

تلاش های اخیرعربستان برای فراراز بارمسئولیت جنگجویان تکفیری درسوریه،به اعتقاد برخی ناظران،اقدامی تاحدزیاد،ظاهری برای مصرف داخلی است،زیرا تاهمین اواخر،سران سعودی،القاعده وسایرگروه‌های تکفیری رانماینده خود درسایر کشورهای منطقه وسدی دربرابرهر گونه تهدید واقعی علیه خودمی دانستند و فاکتوری اساسی و تعیین کننده برای سیاست خارجی سعودی، خصوصا از طریق اجرای عملیات محرمانه به شمار می‌آوردند.

دگرگونی راهبردها یا جابجایی مهره‌ها؟

با این وجود،دگرگونی های تازه دستگاه دیپلماسی عربستان، از احتمال بروز چرخش هایی در راهبردهای خارجی ومنطقه ای این کشورنشان دارد.نقش«بندر بن سلطان»رییس دستگاه اطلاعاتی وامنیتی عربستان، طی چند ماه گذشته در صحنه سیاسی این کشور،کمرنگ شده است.اگرچه برخی رسانه ها علت نبود بندر بن سلطان رابیماری او وادامه درمان درآمریکا عنوان کرده اند،اما به نظرمی رسدشکست در ماموریت ها و پرونده های مهم منطقه ای به ویژه سوریه، برجسته ترین عامل کمرنگ شدن نقش وی در مراکز تصمیم گیری بود.غیبت درازمدت بندر از صحنه حوادث سیاسی و اصلاح قوانین مربوط به پیگرد متهمان پرونده های تروریستی ، سهم «محمد بن نایف» وزیر کشور عربستان رابرای تصمیم گیری درباره امنیت خارجی این کشور، افزایش داده است.

شاهزاده محمد بن نایف قرار است به طور رسمی ریاست دستگاه اطلاعات و امنیت کشور رابه دست بگیرد.با توجه به اینکه نام بندر بن سلطان با بسیاری از پرونده های مهم منطقه به وی‍ژه تنش های سوریه،عراق و لبنان گره خورده است، برکناری وی از پست مهم ریاست دستگاه امنیتی عربستان،حرف وحدیث های فراوانی مطرح کرده است. حتی برخی منابع تایید نشده،ازاحتمال مسمومیت اوبه دست عوامل روسیه به انتقام نقش عربستان درآموزش وتجهیزعوامل انتحاری چچن وقفقازمی گویند.

به اعتقاد ناظران، ناکامی بندر بن سلطان در پیش بردن طرح های ضد سوری، نه فقط روابط عربستان با آمریکا را تیره کرد، بلکه تا اندازه ای به انزوای عربستان نیز منجر شد؛ تا جایی که کنار گذاشتن وی در دستورکار دولتمردان عربستان قرار گرفت.در این پیوند، روزنامه «الوطن» سوریه نوشت: ناظران بر این باورند که کنار گذاشتن بندربن سلطان ازصحنه، به دلیل برخورد راهبردهای وی با سیاست های منطقه ای آمریکا و انتقادهای آشکار وی از دولت باراک اوباما بود که خشم واشنگتن را برانگیخت .از سوی دیگر، همزمان با ایستادگی مسکو دربرابر خواست ریاض برای براندازی حکومت مرکزی سوریه و محکوم کردن پشتیبانی های مالی و تسلیحاتی عربستان از گروه‌های تندرو سوری، موجی از انفجارهای تازه و حملات انتحاری در روسیه آغاز شد.

مسکو انگشت اتهام را به سوی ریاض گرفت و وقتی بندر به کاخ کرملین رفت، نتوانست آتش اختلاف ها را بخواباند.به باور ناظران، شکست ماموریت بندر بن سلطان در منطقه و نگرانی مقام های عربستان از انزوای این کشور به دلیل سیاست های وی و دغدغه درباره آینده رابطه ریاض با واشنگتن و مسکو در کنار بیماری و ضعف جسمانی او، موجب شد پادشاه عربستان کنار گذاشتن رییس دستگاه اطلاعاتی و امنیتی را دردستور کارقراردهد .

برخی تحلیلگران معتقدند مسئول اداره پرونده سیاست خارجی عربستان سعودی درتحقق اهدافی که برای خوداز یک سال پیش تعیین کرده بود، شکست خورده و امروز سیاست های این کشور را در منطقه به بن بست رسانیده است .امروزه شکست بندر بن سلطان در پیش بردن طرح های عربستان، گمانه هایی را درباره آینده وی مطرح کرده است،اما آن زمان که مسئولیت پرونده های مهم بر عهده او قرار می گرفت، از وی به عنوان خلبانی یاد می شد که درس سیاست را خوب پس داده است. به باور ناظران، کنار گذاشتن این سیاستمدار کهنه کار نشان می دهد عربستان هم به پیروی از برخی همپیمانان ضد سوری خود مانند ترکیه و قطر، بخشی از مواضع خود را درباره سوریه تغییر داده است.

به گزارش روزنامه الوطن، نخستین نشانه دگرگونی مواضع عربستان درباره سوریه به زمانی برمی گردد که این کشوربه ائتلاف مخالفان فشارآورد درگفتگوهای ژنو- 2 شرکت کند. این در حالی است که بندر بن سلطان تلاش می کرد این نشست برگزار نشود.روزنامه «القدس العربی» چاپ لندن، از قول شیخ «ماهر حمود» روحانی برجسته اهل تسنن لبنان، نوشت: موضوع کنار گذاشتن بندر بن سلطان نشان دهنده دگرگونی مواضع مقام های سعودی نسبت به تحولات سوریه و لبنان است.وی افزود: دگرگونی مواضع کشورهای قطر،ترکیه وعربستان،بیانگر این است که دیگربه گروه های تروریستی برای سرنگونی نظام سوریه اعتمادی نیست.

به نظر می رسد پیروزی های راهبردی ارتش سوریه در عرصه میدانی باعث شده است پشتیبانان مالی و تسلیحاتی تروریست های فعال در این کشور،از آینده تلاش های خود ناامید شوند.ارتش سوریه با تنگ تر کردن حلقه محاصره بر تروریست ها، آنان رابه فراریا جنگ با دیگر گروه های تندرو برای گرفتن مواضع بیشتروادارکرده است.هم اکنون کشورهایی که تروریست هارابه سوریه می فرستادند،نگرانندبازگشت آنان،امنیت داخلی خودشان رابه چالش بکشد.

دراین پیوند،تارنمای«البوابه»مصرنوشت:دیپلمات هاوشخصیت های نزدیک به عربستان گفته انددولت این کشور پس ازمدت های طولانی که ازمخالفان بشار اسد پشتیبانی می کرد، به دلیل ترس از گسترش افراط گرایی در داخل کشور،سیاست خود را تغییر می دهد .ریاض نگران است تندروی مخالفان سوریه، در پایان، پای عناصر القاعده را به عربستان بکشاند.روزنامه الوطن نوشت:

دیپلمات های نزدیک به ریاض گفته اند مسئولان عربستان به سبب مقاومت رهبرسوریه در رویارویی با بحران،ازتوفیق راهبرد خود ناامید شده و دگرگونی سیاست خود در قبال سوریه را آغاز کرده اند تا از گسترش افراط گرایی میان شهروندان خود درداخل کشور،جلوگیری کنند.برخی رهبران عربستان،همچنان درباره پشتیبانی وکمک نظامی به مخالفان سوریه برای از پای درآوردن نظام آن کشور مصمم هستند،اما آنان این روزها بیشتردرباره اوضاع امنیتی داخلی نگرانی دارند وشاید به این دلیل، تا اندازه ای از تلاش های ضد سوری خود چشم پوشیده اند.

برای نمونه،ملک عبدالله،پادشاه عربستان،فرمان دادهرشهروندعربستانی که برای جنگ به خارج ازکشورسفر می کند،سه تا20سال مجازات می شود.این فرمان نشان می دهدآل سعودنگران است تروریسم وتندروی، دامن این کشورراهم بگیرد.دراین ارتباط ،روزنامه«الاوسط»چاپ کاناداازقول«عبدالرحمن حدلق» رییس واحد امنیت ایدئولوژی در وزارت کشورعربستان، نوشت: آنچه در سوریه رخ می دهد برای عربستان هم مشکلاتی رابه بارخواهد آورد.وی شماراتباع سعودی راکه درسوریه درگیرنبردهستند،بین یک تا2000نفر برآوردکرد.اگرچه فرمانی ازسوی ملک عبدالله برای مبارزه باتروریسم صادرشد،امابرخی محافل سیاسی براین باورندکه عربستان می خواهدبااین فرمان،اتهام پشتیبانی ازاین گروه هاراازخودبزدایدووجهه اش را که به همین دلیل آسیب دیده،بهبودبخشدوازمسئولیت اقدام های تروریستی،شانه خالی کند.روزنامه«المنار» فلسطین نوشت:فرمان پادشاه درحالی صادرشدکه ارتش سوریه درمیدان نبرد،پیروزی های بزرگی به دست آورد وبه این ترتیب،فشارزیادی برتروریست ها برای بازگشت به زادگاهشان وارد می آید.

شکست تروریست‌هابرای عربستان که درتوهم پیروزی در سوریه بود،ناکامی بزرگی به شمارمی رود. به باور برخی تحلیلگران،دگرگونی مواضع کشورهایی که همواره ازجنایات تروریست هادرسوریه پشتیبانی می کردند، بیانگر این است که آنها به طور ضمنی به شکست راهبردهای خود علیه دمشق اعتراف کرده اند.توطئه دشمنان نظام سوریه به بن بست رسیده وارتش این کشورازنظرراهبردی پیروزشده است وغرب هم به این مساله اعتراف می کند.هم اکنون دیگر،پرسش‌هادرباره پیروزی درنبردسوریه نیست وبیشتربه آینده تروریست هایی مربوط می شودکه به کشورهای خودبرخواهندگشت وامنیت رادرآنجابه چالش خواهند کشید.

برخی ناظران براین باورندکه مقام های عربستان ازراهبردجابجایی مهره هادرتیم دیپلماسی وامنیتی خود بهره می برند تا برای کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای این پیام را بفرستند که فضا برای همکاری و تفاهم مهیاست و شاید در روزهای آتی، چرخش هایی هر چند اندک، در سیاست خارجی ریاض رخ دهد .