نمی‌دانیم رمضان چیست!

سایت بصیرت، گروه فرهنگی/ نگاشتن و سخن گفتن برای برخی موضوعات به دلایلی مشکل می‌شود. گاهی نبود منابع و یا به عکس مطالب فراوان و گستردگی موضوع سبب این امراست. بحث پیرامون ماه مبارک رمضان به جهت عظمت و برتری آن اینگونه می‌باشد. ماه «رمضان» تنها ماه قمری است که در قرآن به صراحت از آن نام برده و گرامی داشته شده است. خاص بودن این زمان آن سان است که انسانِ کامل رسول گرامی اسلام در فرارسیدن و استقبال آن با حالتی خاص می‌فرمایند: «سبحان الله! ما ذا تستقبلون؟ وما ذا یستقبلکم؟» «سبحان الله به پیشباز عجب ماهی می‌روید! و عجب ماهی به شما روی می‌آورد!» و این جمله را سه بار تکرار می‌کنند، به جهت این شگفتیِ حضرت، کسی از حاضرین می‌پرسد: "آیا وحی نازل شد؟ یا دشمنی حاضر شده است؟" پاسخ می‌فرمایند: خیر ولکن خدا در اول ماه رمضان تمامی اهل قبله را می‌آمرزد...(بحارالانوار: 96/347، میزان الحکمه: ح. 7646).

بر اساس برخی روایات -که گروهی از دانشمندان اسلامی بدان عمل کرده‌اند- ماه رمضان آغاز سال قمری است. در اینکه «رمضان» عَلَم و اسم برای ماه است یا نامی از نامهای خدای متعال، اختلاف است. چنانکه در ریشه آن نیز اختلاف است که آیا از «رَمض» [به سکون «م»] به معنای بارانی که در پاییز می‌بارد و باعث از بین رفتن گرد و غبار پاییزی می‌گردد، گرفته شده یا از «رَمَض» [به فتح «م»] به معنای شدت گرمای پدید آمده از تابش خورشید است (فرهنگ فقه: 4/ 142-143). و حدیث دارد رمضان را رمضان نامیده‌اند چون گناهان را می‌سوزاند.

در اهمیت و پوشیدگی برکات این ماه کلام نبوی بس است که «اگر بنده ارزش ماه رمضان را بداند آرزو می‌کند که سراسر سال، رمضان باشد» (بحار: 96/346) و دیگری خطبه معروف و قابل توجه ایشان در ابتدای این ماه است و نیز وجود سه دعا در صحیفه سجادیه برای حلول ماه، ورود به آن و در وداع با ماه رمضان می‌باشد!

لذا مناسب است در این ایام ما با دست خالی خویش به این وسایل رو آوریم. به تعبیر استاد صفایی: «راستی که با این همه سیاهی و سستی و با این همه غفلت و غرور بر «عنایت» خدا که «فرصت» می‌دهد و راه می‌گشاید و آغوش باز می‌کند و بر «رعایت» اولیای او و بر «محبت» ولی‌عصر تکیه داریم».

این زمان فصل برکت و رحمت و آمرزش، ماهی که اوقاتش بهترین وقت‌ها و میهمانی خدا است! ضیافتی که «میزبان، خداوند و میهمانان را شخصاً دعوت کرده است. وسیله پذیرایى، شب قدر، نزول قرآن، فرود آمدن فرشتگان، استجابت دعا، لطافت روح، و دورى از دوزخ است. زمان پذیرایى، ماه رمضان است که به گفته‏ى احادیث، اول آن رحمت، وسط آن مغفرت و آخر آن پاداش است. چگونگى پذیرایى، شب قدر به گونه‏اى است که در آن نیاز یک سال میهمانان تامین و زمین با نزول فرشتگان در شب قدر مزین مى‏گردد. غذاى این ماه، غذاى روح است که براى رشد معنوى لازم است، نه غذاى جسم. لطف غذاى این مهمانى، آیات قرآن است که تلاوت یک آیه آن در ماه رمضان همچون تلاوت تمام قرآن در ماه‏هاى دیگر است» (تفسیر نور: 1/288).

این میهمانى هیچ سنخیتى با میهمانى‏هاى دنیوى ندارد. خداوندِ عالِم و غنى و خالق و باقى و عزیز و جلیل، میزبان انسان‏هاى جاهل و فقیر و فانى و مخلوق و ذلیل مى‏شود و مى‏گوید: من دعایتان را مستجاب مى‏کنم و براى هر نفسى که در ماه رمضان مى‏کشید، پاداش تسبیحى عطا مى‏کنم ‍[خطبه پیامبر].

مهمترین واجبِ این ماه روزه است که از ضروریات آیین اسلام می‌باشد. از آداب و مستحبات ماه آماده شدن برای ورود به آن به استغفار و توبه، تلاوت قرآن و ادای حقوق الناس. تلاش مضاغف در عبادت، به‌ویژه تلاوت قرآن، دعا، استغفار و صدقه دادن، به‌خصوص در شب قدر و دهه‌ی آخِر ماه. دعا هنگام رویت هلال ماه و نیز خواندن دعای وارد شده در نخستین شب ماه، همچنین دیگر شبها و روزهای این ماه. افطاری دادن به مومنان. غسل کردن در شبهای اول، نیمه، نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم و نیز دیگر شبهای فرد، همچنین شبهای دهه‌ی آخر و روز نخست. و خواندن هزار رکعت نماز مستحب در شبها که کیفیت آن در مفاتیح الجِنان نیز آمده است، می‌باشد. از جمله مکروهات: گفتن «رمضان» بدون افزودن «ماه»؛ شعرخواندن (به استثنا اشعار مشتمل بر مدایح و مراثی معصومان علیهم السلام و نیز حکمت و موعظه) است.

این ساختار و یکتایی ماه رمضان، باید انسانِ کمال‌جو را به تامل و عمل برانگیزد؛ چنانکه سفارش امام صادق علیه السلام به فرزندان خود در این ماه است که «جانهای خود را به تلاش و کوشش وادارید. زیرا در این ماه روزی‌ها قسمت و اَجلها نوشته می‌شود و در آن نام‌های میهمانان خدا که بر او وارد می‌شوند نوشته می‌گردد. در این ماه شبی هست که عمل (عبادت) در آن از عمل هزار ماه بهتر است» (بحار:96/ 342؛ میزان الحکمه). پس می‌گوییم: «باز آمدم چون ماه نو تا قفل زندان بشکنم» در پرتو لطف حق و رحمت او، حال که «شیطانهای سرکش در بند می‌شوند تا روزه‌ی بندگان را تباه نسازند» و «درهای آسمان در نخستین شب ماه رمضان گشوده می‌شود و تا آخرین شب آن بسته نمی‌شود». و شاید از این رو، ارتکاب بزه در این ماه موجب تشدید کیفر دنیوی و عقوبت اخروی است. بدانیم همه چیز برای شناخت مهیا است، اما در این گستره چه باید کرد؟ بهترین کار چیست؟ در همان خطبه ماه مبارک دارد که امام علی علیه السلام می‌فرمایند: «من برخاستم و عرض کردم: ای رسول خدا! بهترین عمل دراین ماه چیست؟ پیامبر فرمودند: ای اباالحسن! بهترین عمل در این ماه، خویشتنداری از حرامهای خداوند عز وجل است.»

این بستر آماده و افاضات مکرر و متعدد این زمان همچون تسبیح بودن نفَس‌ها و حتی عبادت بودن خواب در این ماه و پاداش عظیم خداوند بر صیام که «الصُّومُ لِی وأنا أجزی بِه» که روزه برای من است، و من خود پاداش آن را می‌دهم (طبق یک معنی) به‌تعبیر بزرگان یعنی خداوند متعال ثواب آن را بدون واسطه می‌دهد، علاوه بر ثواب‌هایی که در کتاب و سنت ذکر شده است: «فَلَا تَعلَمُ نَفسٌ ما أُخفِیَ لَهُم مِن قُرَّةِ أعیُنٍ بِما کانُوا یَعمَلُون» (سجده: 17) یعنی قابل وصف و تبیین نیست.

اینها همه مویدند برای بهره بری از نعمات نازل شده، لذا این روایات طرح می‌شود که «هر که ماه رمضان را دریابد و آمرزیده نشود، خداوند او را [از رحمت خود] دور گرداند» یا «به راستی بدبخت واقعی آن کسی است که این ماه را پشت سر گذارد و گناهانش آمرزیده نشود» پس نه روزها و ساعات را دریابیم که لحظه لحظه آن غنیمت است و «کسی که در رمضان آمرزیده نشود، در کدام ماه آمرزیده می‌شود؟!» و به آنچه صاحب ماه خواسته خالصانه عمل کنیم که امید بسیار است پنجره‌ رحمت خاصه نیز فتح شود.