دفاع مقدس؛ هنر انقلابی و وظیفۀ جوانان در دفاع آینده

سایت بصیرت، گروه فرهنگی/

مقدمه

دفاع مقدس یکی از زیباترین واژه‌هایی است که در ادبیات انقلاب اسلامی یافت می‌شود. در عین حال که این برهه از تاریخ انقلاب با سختی‌ها و مشقتهایی همراه بوده ولی همچنان شیرینی خاطرات آن لحاظات شگفت‌انگیز در یاد و خاطره امت انقلابی و شهیدپرور ایران اسلامی مانده است. مرور خاطرات هشت سال دفاع مقدس نشان می‌دهد که برای یک روز و یک عملیات چه لحظات ناب و چه خاطرات زیبایی رقم زده شده است. وقتی انسان به یک اثر دراماتیک و زیبا که توسط یک هنرمند از هر فرهنگ یا کشوری خلق و ایجاد شده، توجه می‌کند، آنجایی که به زیبایی‌های ذاتی هنر، خلاقیت و فداکاری فرد بر می‌خوریم، احساس شگرفی را در درون خود می‌یابیم و به طور ناخودآگاه آن ذوق و شوق را که در ذهن او وجود داشت و بر صفحه تصویر نمایان شد می‌ستاییم و یا زمانی که از خود گذشتگی فردی را در حادثه‌ای می‌شنویم یا می‌بینیم، به طور طبیعی و از درون آن شخص را مورد ستایش و تمجید قرار می‌دهیم. یا زمانی که یک اثر هنری بر روی بوم نقاشی یا در فضای شعر و کلام را از یک هنرمند یا شاعر خلاق و برجسته به نظاره می‌نشینیم یا می‌شنویم، نمی‌توانیم زبان به تحسین نگشاییم.

حال باید به ارزش زیبایی‌های نایاب و دُرهای کم‌یاب ایثار و فداکاری نوجوانان و جوانان غیوری که زیبایی‌های حقیقی و الهی را در طول هشت سال دفاع مقدس حق علیه باطل توجه کنیم. آیا زیبایی شور یک نوجوان برای فرهنگ و آیین و ناموس خود شگفتی ندارد؟! چگونه باید هنر و هنرمند این زیبایی‌ها را به تصویر بکشد؟ جایگاه اساسی هنر در ارائه ارزشهای مقدس کجاست؟

جایگاه هنر در ارائه ارزش های مقدس

اما آنچه که به مراتب و هزاران بار زیباتر و بزرگتر از آثار هنری غربی و بعضا شرقی است، هشت سال دفاع مقدس است که در همین آب و خاک رخ داده شده است. آیا واقعاً این به عنوان یک زیبایی ناب نیست؟ آیا هنر و هنرمند ارزشی و اصیل می‌تواند بدون توجه و بی‌تفاوت از کنار آن به راحتی عبور کند؟ شاید بتوان این دغدغه را این طور مطرح کرد که توقع انقلاب از هنر این است که از زیبایی دوران دفاع مقدس و تاریخ شکل‌گیری انقلاب به راحتی عبور نکند.

زیبایی هنر و هنرمند به این است که حقایق و زیبایی‌های روحی و درونی یک نوجوان مشتاق جهاد و شهادت را درک کند و با استفاده از ابزار و ذوق و قریحه شخصی‌اش به تصویر بکشد. در نشر ارزشها و اندیشه‌های یک حرکت الهی قدم بردارد و از نگاه عامیانه و غربی به هنر دوری کند. امام عزیز(ره) فرموده‌اند: اسلام تمامش سیاست است. حال که یک کشور در برهه‌ای از زمان به دلیل خواسته‌های فرهنگی و سیاسی مردمش انقلابی مثال‌زدنی را در جهان برپا کرد، هنر و هنر مند نباید این خروش و حرکت عظیم را با زیبایی‌های هرچه تمام به تصویر بکشد؟ چگونه است که هنر در کشورهای غربی با رویکرد فرهنگی و سیاسی ارتباطی عمیق دارد ولی در کشوری که تمام سربلندی‌ها و سرافرازی‌هایش را مدیون قطره قطره خون نوجوانان و جوانان است، هنر و هنرمند را غیر سیاسی می‌کنند؟

رهبر معظم انقلاب (در دیدار با جمعی از اصحاب فرهنگ و هنر  ۰۱/۰۵/۱۳۸۰) در رابطه با لزوم استفاده از هنر در نشر ارزشها فرموده‌اند: «سیاست، این‌گونه از هنر استفاده می‌کند. شما در این‌جا می‌خواهید چه کار کنید؟ اگر همه‌ سیاستمداران و مستکبران و قلدران و صاحب‌اختیاران دنیا می‌آمدند در مقابل کتاب مقدّس خودشان قسم جلاله می‌خوردند که از هنر استفاده نکنند، می‌شد آدم نسبتاً خیال راحتی پیدا کند و بگوید بسیار خوب، الحمدللَّه، هنر خلاص شد؛ اما آنها از هنر استفاده می‌کنند. شما می‌خواهید چه کار کنید؟ آیا شما می‌خواهید در مقابله با مطامعی که آنها به وسیله هنر به آن می‌رسند، از این ابزار بهره نبرید؟ این خردمندانه است؟ نه؛ این خردمندانه نیست.»

از فرمایشات رهبری عزیز بر می‌آید که هنر مقدس است اگر در طریق صحیح بکار گرفته شود. یکی از این مسیرهای ناب و ارزشمند جهت نشان دادن کارآیی هنر حقیقی بستر ارزشهای دفاع مقدس است که همچون ستاره‌ای در تاریخ می درخشد که هنر و هنرمند ارزشی و مقاوم را می‌طلبد تا آن زیبایی‌های کمیاب و بلکه نایاب دفاع مقدس و حتی قبل از آن یعنی صحنه‌های شکل‌گیری بزرگترین و زیباترین انقلاب تاریخ و دفاع از ارزشهای اسلامی را در مقابل طاغوتیان عشرت‌طلب، به نمایش بگذارد.

معظم له همچنین در ادامه آن رویکرد یعنی هنر انقلابی فرموده‌اند: «هنر انقلابی که ما از اوّل انقلاب همین‌طور گفتیم و آن را درخواست کردیم، این است. آیا این توقّعِ زیادی است؟ موسیقی و فیلم و تئاتر و نقاشی و سایر رشته‌های هنرىِ شما باید به این مقوله بپردازد؛ اینها چیزهای لازمی است. توقّعِ انقلاب از هنر و هنرمند، یک توقّعِ زورگویانه و زیاده‌خواهانه نیست؛ بل مبتنی بر همان مبانی زیباشناختی هنر است. هنر آن است که زیباییها را درک کند. این زیبایی ها لزوماً گل و بلبل نیست؛ گاهی اوقات، انداختن یک نفر در آتش و تحمّل آن، زیباتر از هر گل و بلبلی است. هنرمند باید این را ببیند، درک کند و آن را با زبان هنر تبیین نماید.»(۰۱/۰۵/۱۳۸۰)

به هر حال به جهت حفظ و ماندگاری آن جان‌نثاری‌ها می‌بایست از هنر انقلابی بهره جست. یا بهتر بگوییم، هر پیامی، هر دعوتی، هر انقلابی، هر تمدن و هر فرهنگی مادامی که در قالب هنر ریخته نشود و شکل زیبا و رسا به خود نگیرد، شانس تداوم و ماندگاری‌اش کم است و امکان گسترش و صدور ندارد؛ و در واقع بین بیان حق و باطل نیز فرقی نیست! حرف بر سر این است که هنر ابزاری قوی برای انتقال معنا و مفهوم است.

مردم نیز نشان داده اند هر جا اثر فاخر هنری در مورد دفاع مقدس وجود داشته باشد برایشان جذاب است چنانچه رهبری فرزانه انقلاب بیان داشتند: «اینکه تصور بشود که هنر دفاع مقدس در جامعه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ ما مخاطب ندارد، طالب ندارد، این هم خطای بزرگی است، از اشتباهات فاحش است؛ اگر کسی این را خیال کند. تحقیقاً پرمشتریترین آثار هنری بعد از انقلاب در زمینه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های مختلف، آن آثار هنری است که مربوط به دفاع مقدس بود؛ چه در زمینه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ فیلم و سینما، چه در زمینه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ کتاب، خاطره، داستان. همین چند تا کتابی که در واقع تیراژهایشان بی‌سابقه است ... اینکه به من گزارش دادند، کتابی است در باب دفاع مقدس، همین کتاب «خاکهای نرم کوشک» یا کتاب «دا» که در کمتر از دو سال، شنیدم بیش از هفتاد بار به چاپ رسیده! ما هیچگونه کتابی از کتابهای گوناگون را با این تیراژها نداریم... در زمینه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ فیلم هم همین جور است؛ پرفروش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ترین فیلمها و پرجاذبه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ترین و پرمشتریترین فیلمها، فیلمهائی است که مربوط به دفاع مقدس است. از فیلم «آژانس شیشه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای» و «لیلی با من است»، تا این فیلم اخیرِ «اخراجیها»ی آقای ده‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌نمکی، اینها بیشترین مشتریها، بیشترین فروشها را داشته که درباره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ دفاع مقدس است. ... البته بعضی از کارها هست، مشتری پیدا نمی‌کند؛ این اشکال در مضمون و محتوا نیست، اشکال در ساخت است، در قالب است، در کیفیت است، در مایه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های کمِ هنری است که به خرج داده می‌شود و در یک اثر به کار می‌رود و طبعاً طالب پیدا نمی‌کند» (24/6/88)

شیوه های نوین جنگ در عرصه رسانه و هنر و بایسته‌ای راهبردی

ابتدا باید گفت که دفاع تمام نشده و ادامه دارد. تنها شکل و شیوه جدیدی به خود گرفته است و در این جدال نابرابر، دفاع در برابر هجوم نظامی دشمن، به دین و آیین خاصی اختصاص ندارد؛ بلکه همه دینها و ملتها آن را مسلم و غیر قابل اجتناب می‌دانند. در جنگ تحمیلی علیه جمهوری اسلامی، دشمن به مرزهای جغرافیایی و تمامیت ارضی این کشور حمله کرد و در وهله اول، جان و جسم مردم را هدف گرفته بود و قومیتها و مذاهب برایش فرقی نمی‌کرد. هدف کشور و سلطه بر مردم این سرزمین بود که می‌خواست به آن دسترسی پیدا کند. در آن برهه از زمان به دلیل اهمیت موضوع اقشار مختلفی از مردم با فرهنگ های متفاوت و حتی از اقلیتهای دینی کشور برای دفاع مقدس پا به عرصه میدان جنگ و جهاد گذاشتند که حاصل آن هزاران شهید از این سرزمین بود که تقدیم کشور و جمهوری اسلامی گشت.

اما بعد از گذشت دوران جنگ و شکست مسلم چند کشور مستبد و مستکبر در مقابل ایمان و عشق رزمندگان به حرکت امام(ره) دشمن راهبرد دیگری را درستور کار خود قرار داد. هدف دشمن از ضربه به جسم و بدن عوض شد و در اینجا روح و فکر را هدف گرفت. استفاده از رسانه‌های متعدد آلوده با هزاران ساعت برنامه‌ریزی و هزاران نفر نیروی فکری در راستای ضربه‌های سهمگین غیر قابل جبران بر روح و اندیشه جوان ایرانی یکی از انواع استفاده‌های دشمنان قسم خورده در مقابل ایران اسلامی بود و هست. هنر و نمایش و تصویر را بکار گرفتند تا از هر طریق ممکن ضربه‌ای بر این پیکره تازه جان گرفته ی انقلاب بزنند. و طبیعتا بعد از جنگ نظامی، به جنگ رسانه‌ای و هنری روی آورده‌اند. استفاده از تمامی ابزارها و بسترهای هنری مانند فیلم و تولید بازیهای مستهجن و ... جهت تخریب هویت فکر و اندیشه نهالهای در حال رشد این نظام.

امام خامنه‌ای(حفظه الله)در رابطه با اثر هنر در نشر حقایق و فرهنگ اصیل یک تمدن و یک ملت می‌فرمایند: «هر پیامی، هر دعوتی، هر انقلابی، هر تمدنی و هر فرهنگی تا در قالب هنر ریخته نشود، شانس ماندن ندارد، شانس نفوذ و گسترش ندارد و فرقی هم بین پیام های حق و باطل نیست.» این امر به خصوص در مورد دفاع مقدس نمود بیشتری دارد چرا که به گفته ایشان: «یک نکته‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای که در باب روایت دفاع مقدس و کار هنرىِ برای آن مدت، باید مورد توجه باشد، این است که این میدان یک میدان بسیار وسیعی است و واقعاً هنوز بسیاری از بخشهای آن کشف نشده است. نه اینکه انسان یا ذهنها نتواند آن را به دست بیاورد و بفهمد و بشناسد، نه، منعکس نشده. نباید تصور کرد که مضامین دفاع مقدس، مضامین تکراری است. خیلی از مفاهیم و مضامین در مجموعه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی این تلاش هشت ساله وجود داشته که هنوز درباره‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ آنها کار نشده، فکر نشده. ... در این بخشها فکر کردن و جستجو کردن، هنرمند را میرساند به مضامین بکر و گویائی که میتواند اثر هنری تولید کند.» (24/6/88)

موضوعی که مهم است همان ارزش دفاع کردن است. در واقع مجاهدت و دفاع در هر زمان و هر مکان که در راستای پاسداری از ارزشها و آرمانهای اسلامی و الهی است به خودی خود مقدس است. این موضوع محدود به زمان و مکان نیست و امری است که در طول تاریخ و در رزمایشهای الهی از صدر اسلام تا به امروز در قالب و محتواهای گوناگون وجود داشته است. به معنای دیگر دفاع همچنان باقی است و تا کفر و ظلم هست بایستی در این مسیر بدون توقف حضور داشت و با نگاهی دقیق به جهان امروز و نقش و جایگاه هنر، ورود جوانان مومن و انقلابی در این عرصه سرنوشت ساز هنر و رسانه حرکتی است با ارزش و مقدس.

حال اگر جامعه ارزشی و فرهیخته ما در راستای اندیشه‌ها و راهبردهای سیاسی، فرهنگی و هنری معظم له حرکت کند قطعاً پیروزی‌های شیرینی را خواهد چشید. این قدرت فهم و ایمان ولی فقیه است که می‌تواند با نگاهی عمیق و موشکافانه دست دشمن را در هر توطئه‌ای برملا کند. به عنوان یک برداشت و تحلیل امنیتی از نتیجه‌ مسائل و رویدادهای گوناگونِ رخ داده در جمهوری اسلامی ایران، در طی این 34 سال، می‌توان به تیتر روزنامه‌ USA Today آمریکا اشاره کرد که نوشته بود: «بزرگترین مشکل آمریکا در ایران، وجود ابر حریفی است بنام ]آیت الله العظمی[خامنه‌ای که نقشه راه را می‌داند و مردم به او اعتمادِ آمیخته با اعتقاد دارند.» این جمله که حاکی از پژوهش‌های اندیشکده‌های مطالعاتی در آمریکا (مانند موسسه مطالعاتی اَمریکن اینترپرایز در واشنگتن (با بیش از 50 پژوهشگر مجرب و حدود 25 میلیون دلار بودجه در هر سال) AEI - American Enterprise Institute For Public] Policy Research]  می باشد.

وظیفه جوانان در آینده

جوان هنرمند انقلابی و مومن می‌بایست با آگاهی هر چه تمام این حوزه راهبردی و مهم را -که در جمهوری اسلامی به عنوان قله فتح نشده انقلاب است- بشناسد و با برنامه‌ریزی قوی و اساسی و با کار تشکیلاتی محکم و پایدار بتواند در عرصه تولید آثار هنری ارزشمند و به تصویر کشیدن زیبایی‌های هشت ساله دوران دفاع اثری ماندگار در حافظه تاریخ ثبت نماید و منبعی شود برای نشر حقابق و تمدن فرهنگی ایران اسلامی. به عبارتی دیگر بایستی انحرافات را بشناسد، تغییر مسیر از ارزشها را در هر مجموعه‌ای که هستند رصد کنند، در دفاع از حق و رسوایی باطل چه در داخل و چه در موضوعات خارجی فعال و پر انرژی باشند. همانطور که رهبری عزیز فرموده‌اند، باید به عنوان یک سرباز یا افسر جنگ نرم هوشمندانه جواب تجاوزات فرهنگی و اقتصادی دشمن را با کار هنری و رسانه‌ای فر اگیر بدهد.

فرمایشی که رهبری معظم انقلاب در دیدارشان با اساتید دانشگاهها فرموده‌اند و آن عبارتست از: «در زمینه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های مسائل اجتماعی، مسائل سیاسی، مسائل کشور، آن چیزهائی که به چشم باز، به بصیرت کافی احتیاج دارد، جوان دانشجوی ما، افسر جوان است، شما که استاد او هستید، رتبه‌‌‌‌‌‌‌‌‌ بالاترِ افسر جوانید؛ شما فرمانده‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای هستید که باید مسائل کلان را ببینید؛ دشمن را درست شنا��ائی بکنید؛ هدفهای دشمن را کشف بکنید؛ احیاناً به قرارگاه‌‌‌‌‌‌‌‌‌های دشمن، آنچنانی که خود او نداند، سر بکشید و بر اساس او، طراحی کلان بکنید و در این طراحی کلان، حرکت کنید. در رتبه‌‌‌‌‌‌‌‌‌های مختلف، فرماندهانِ بالا این نقشها را ایفا می کنند.» (بیانات در دیدار اساتید دانشگاه‌ ها - ۰۸/۰۶/۱۳۸۸)

در دوران هشت دفاع مقدس، با اینکه دشمن تمامی راههای اقتصادی و تجارت را بر جمهوری اسلامی بسته بود، فرماندهان و مدیران ولایتمدار آن دوره با تمرکز بر رهنمودهای امام (ره) آن چنان دفاعی کردند که تمامی جهان را به شگفتی واداشت. کشوری که از طرف بعضی از کشورها مورد دشمنی و مخالفت قرار گرفته بود توانست با تبعیت محض از امام امت به پیروزی‌های بزرگی دست یابد که ذهن فرماندهان و ژنرالهای غربی حتی برای لحظه‌ای تصور آن را نمی‌کردند. پس جوانان مومن و انقلابی حال حاضر نیز می‌توانند در صورت حرکت در مسیر ولایت، با تمام موانع، محدودیتها، سنگ اندازی ها و مشکلات داخلی که سر راه آنان قرار دارد مقابله کرده و از زیر بار و فشار مسئولین خطیرشان سربلند بیرون بیایند. البته از دیدگاه نگارنده مقاله، هنر و عرصه رسانه فقط منحصر به تولید فیلم و سر��ال نیست بلکه قلم فرسایی و نویسندگی تحلیلهای راهبردی در حوزه جنگ نرم و مقابله با دشمن داخلی و خارجی نیز از همان کارهای هنری و رسانه‌ای روشنگرانه است و ارزش خود را داراست. 

نتیجه گیری

امام خامنه‌ای (حفظه الله) در باب وظیفه مردم در آینده می‌فرمایند: «نباید فکر کرد که دشمن دست کشیده و ساکت نشسته و از دنبال کردن اهداف شوم خودش منصرف شده؛ نه؛ هشیاری باید ادامه پیدا کند. بدانید که دشمنان ایران اسلامی می خواهند ایران یکپارچه نباشد و اسلام بر این کشور حاکم نباشد.»( بیانات در جمع مردم استان کردستان‌ - مورخ ۲۲/۰۲/۱۳۸۸)

هشت سال دفاع مقدس نشان داد که پیروزی و سربلندی در پیروی از سیاستهای ولی فقیه است. دفاع آن زمانی قداست بیشتری به خود می‌گیرد که ولایت مداری در آن دیده شود و از خود اجتهادی پرهیز شود. ولی فقیه به عنوان فرمانده معظم کل قوا آن راهبردها و روشهای مبارزه دقیق را خوب می‌داند و انشاالله جوان هوشیار و آگاه در هر عرصه‌ای از نهادها و سازمانها با معطوف کردن دغدغه و روشها مبتنی بر نگاه معظم له بتواند خط شکن توطئه‌های علمی- اقتصادی- سیاسی و فرهنگی دشمن باشند. با توجه به تجربه دفاع مقدس در این عرصه بهانه هایی مانند کمبود بودجه، عدم امکانات، عدم همراهی برخی مسئولین و ... پذیرفتنی نیست چرا که در شرایط بدتر از این سربازان خمینی در دفاع شرکت کردند و امروز نیز سربازان خامنه ای باید به آنان اقتدا کرده و در عرصه هنر فتح الفتوح کنند.