روش‌شناسی نقد بیانیه لوزان (بخش دوم)

دکتر امیرمهدی قربانپور

١. قاعده نفی سبیل ( خداوند کافران را بر مسلمانان مسلط نساخته است ) این قاعده اخبار در مقام انشا است یعنی نباید کافران بر مسلمانان مسلط شوند لذا مسلمانان حتی الامکان از انجام فعل موجب تسلط کافران که همان اعمال تحریم است باید اجتناب کنند البته هوشمندی سیاسی در سطح دیپلماسی بین المللی می تواند آستانه اغماض از حقوق مسلم شرعی و ملی را در برابر ممنوعیت تسلط کفار بالا برده و چشم پوشی حداقلی از برخی تحقیقات هسته ای را موجه سازد.

٢. قاعده ضرورت( الضرورات تبیح المحظورات - اگر وضعیتی خارج از اختیار انسان ، عارض شود که اجرای یک حکم عقلی یا شرعی موجب تلف یا اضرار به نفس گردد عنوان حرمت یا وجوب ، رفع شده و انجام فعل مباح می گردد) اگر استمرار استفاده از انرژی هسته ای بدون هیچ‌گونه محدودیت در تحقیق ، توسعه و غنی سازی به حق یا مِن غیر حق ، موجب اضرار ملی ناشی از تحریم گردد عقلا و شرعا به استناد قاعده فوق تحدید فعالیت هسته ای مانع شرعی نخواهد داشت.

٣. قاعده مصلحت ( الاهم فالاهم) . اگر در برخی حوزه های فعالیت

هسته ای محدودیت حداقلی وضع گردد تا احتمال ضرر اکثر( تحریم و جنگ) دفع شود این به موجب قاعده مصلحت موجه و مجاز است.

٤. الجمع مهما امکن اولی من الطرح( الطرد) اگر بتوان بین دو امکان مطلوب جمع نمود عقلا بهتر از طرد یکی از آن دو است. لذا اگر بتوان با پی ریزی یک طریق ممکن مثل توافق یا مذاکره یا قرارداد نتیجه ای گرفت که هم چرخ سانتریفیوژ بچرخد و هم چرخ اقتصاد ، عقلا و شرعا اتخاذ آن طریق واجب است.

٥. حرمت اقدام سالب نفوس عامه( ممنوعیت استفاده از بمب هسته ای به عنوان عامل کشتار جمعی که مبنای فتوای رهبری نیز همین است) این قاعده اگرچه عبارات و مفردات عربی ندارد ولی از این واقعه تاریخی نتیجه گرفته می شود که پیامبر اکرم(ص) در جریان محاصره خیبر پیشنهاد برخی افراطیون صحابه را در ریختن سم در آب آشامیدنی شهر قویا رد نمودند.

٦. قاعده وفای به عهد( قرآن کریم - یا ایها الذین ءامنو أفوا بالعقود- ای کسانی که ایمان آورده اید به عقود و عهدهای خود وفادار باشید ) هم چنین این فرموده حضرت امیر در نهج البلاغه که فرمودند: "مشرکین هم علاوه بر مسلمین وفاى بر عهد را بر خود لازم می‌دانستند، چرا که عواقب زشت پیمان شکنى را آزموده بودند. پس در آنچه به عهده گرفته‏اى خیانت نورز، و پیمان خود را مشکن، و دشمنت را گول مزن، که بر خداوند جز نادان بدبخت گستاخى نکند."

البته لازم به ذکر است در متن بیانیه لوزان پیش بینی شده که اگر در جریان اقدام مشترک، طرف مقابل در فرض راستی آزمایی آژانس و صحه نهادن بر فعالیت ایران مطابق با توافق به عمل آمده ، از لغو تحریم ها طبق برنامه زمان بندی امتناع ورزد ، ایران نیز می تواند از محدودیت وضع شده سرباز زند.

اگر شرط فوق مورد توافق قرار نگرفته بود طبق ضوابط اصولی حقوقی ، تخلف متعهد از انجام تعهدات ، هیچ‌گاه امتناع طرف مقابل را در مقابله به مثل توجیه نخواهد کرد.