بازی دو سر باخت اردوغان در سوریه

نویسنده: روح‌الله صالحی

پیوستن آنکارا به ائتلاف ضد داعش و تغییر موضع ناگهانی ترکیه در قبال تروریسم آن‌ هم پس از گذشت چند سال حمایت‌ مستقیم از تروریست‌ها در منطقه و همزمان با موافقت امریکا برای ایجاد منطقه حائل در خاک سوریه، این کشور را وارد ماجراجویی خطرناکی کرده که چشم انداز مثبتی برای آن متصور نیست. اگرچه ترکیه در ظاهر نوک حملات خود را علیه داعش نشانه رفته اما دلیل اصلی ماجراجویی اردوغان، مقابله با قدرت‌یابی کردها در شمال سوریه است.

این روزها، منطقه خاورمیانه بار دیگر دستخوش تحولی مهم شده که از تصمیمات جدید یکی از بازیگران اصلی منطقه‌ در راستای بازنگری در روند‌های سیاستگذاری و اقدام خود ناشی می‌شود. دولت ترکیه که در یک سال اخیر، همواره سیاست‌های مبهمی را در قبال گروه تروریستی داعش در پیش گرفته بود، روز جمعه (2 مرداد) به ناگاه حملاتی علیه مواضع داعش در سوریه ترتیب داد؛ حملاتی که پس از موافقت واشنگتن با ایجاد منطقه پرواز ممنوع در خاک سوریه انجام شد. همزمان، آنکارا ضمن گشودن جبهه‌ای دیگر، مواضع گروه مسلح حزب کارگزارا ن کردستان «پ ک ک» را نیز هدف حمله قرار داده است.

پس از چهار سال حمایت مستقیم ترکیه از تروریست‌های داعش و گسیل داشتن ده‌ها هزار تکفیری از خاک این کشور به سوریه برای مقابله با نظام بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه، الان آنکارا با تغییر 180 درجه‌ای در سیاست خارجی، مرزهای خود را به روی تروریست‌ها بسته است. امریکا در یک سال گذشته بارها سعی کرد تا ترکیه را به مشارکت در ائتلاف ضد داعش وادار کند ولی رهبران آنکارا پاسخ مثبتی به این درخواست‌ها ندادند و تنها راه ورود به ائتلاف را ایجاد منطقه پرواز ممنوع در خاک سوریه بیان داشتند اما واشنگتن به دلایل مختلف با این امر موافقت نکرد.

بنابراین، در اوضاع کنونی به نظر می‌رسد تنها راهی که آنکارا می‌توانست امریکایی‌ها را برای ایجاد چنین منطقه‌ای در سوریه قانع سازد، اعلام همراهی با ائتلاف بین‌المللی ضد داعش و حمله به مواضع این گروه تروریستی است. موافقت امریکا با ایجاد منطقه پرواز ممنوع در سوریه در روزهای اخیر سبب شده تا اردوغان با استفاده از این فرصت به رؤیای چند ساله خود تحقق بخشد. تغییر موضع ترکیه در مقابل داعش، یعنی از حمایت مستقیم به مقابله رودررو با تکفیری‌ها سؤالاتی را در ذهن ناظران و کارشناسان بین‌المللی ایجاد کرده است که آیا واقعاً اردوغان در مقابله با تروریست‌ها جدی است یا در پس این اقدام اهداف پنهانی نهفته است که ترکیه را وارد ماجراجویی خطرناکی در سوریه کرده که چشم‌انداز آن چندان روشن نیست.

رفع اتهام همکاری با داعش

آنکارا با حملات پراکنده به مواضع داعش، می‌خواهد نمایشی راه انداخته و این طور وانمود کند که در حال مبارزه با تروریسم است و به نوعی سعی در رد اتهامات وارده مبنی بر همکاری‌های آشکار و پنهان با داعش دارد، چراکه در سال‌های اخیر منابع رسانه‌ای بارها از همکاری مستقیم دستگاه‌های اطلاعاتی و امنیتی ترکیه با تروریست‌ها پرده برداشتند که مقامات آنکارا همواره این اخبار را تکذیب کردند. برخی ناظران حملات ترکیه علیه داعش را نمایشی می‌دانند. آنها معتقدند که داعش و ترکیه به جنگ تمام عیار علیه یکدیگر اقدام نمی‌کنند، زیرا هر دو طرف به همکاری باهم نیاز دارند. داعش که در سال‌های گذشته از حمایت کامل آنکارا برخوردار بوده و به راحتی از مرزهای ترکیه به سوریه تردد می‌کرده برای ادامه حیات خود در سوریه و عراق به پشتیبانی تسلیحاتی ترکیه نیاز دارد. آنکارا نیز برای پیشبرد اهداف خود در سوریه برای مقابله با دولت سوریه به کمک داعش نیاز دارد تا از آنها به عنوان اهرم فشاری در مقابل بشار اسد استفاده کند. بدین ترتیب نمی‌توان رویکرد ضد تروریستی آنکارا را جدی گرفت.

ترمیم وجهه بین‌المللی

حمایت آنکارا از داعش در طول دو سال اخیر بر وجهه بین‌المللی ترکیه به شدت آسیب وارد کرده بود، تا جایی که مدافعان حقوق بشر، سازمان‌های بشردوستانه و حتی حامیان ترکیه نیز به انتقاد شدید از دولت آنکارا پرداخته بودند. جو بایدن، معاون رئیس‌جمهور امریکا در اظهاراتی صراحتاً ترکیه را به عنوان حامی داعش قلمداد کرده و از این کشور شدیداً انتقاد کرده بود. بنابراین قابل تصور است که دولت اردوغان در اقدامی جهت ترمیم موقعیت سیاسی‌اش مبادرت به حمله به مواضع داعش نموده است. خبرگزاری رویترز هفته گذشته در گزارشی نوشت: اردوغان ظاهراً امیدوار است از این فرصت به دست آمده برای خروج از بحران استفاده کرده و با اتخاذ موضعی قاطعانه‌تر در قبال داعش جایگاه بین‌المللی ترکیه را احیا کند. هلیل کاراولی، تحلیلگر ترک می‌گوید: با توجه به اینکه اردوغان تاکنون نتوانسته است به هدف خود در سوریه یعنی سرنگونی بشار اسد دست یابد و از سوی دیگر، داعش نیز به یک مشکل تبدیل شده است، پیوستن به ائتلاف ضد داعش و بمباران مواضع تروریست‌ها می‌تواند ابزاری مناسب برای کسب وجهه بین‌المللی باشد.

مقابله با قدرت‌یابی کردها

از زمان آغاز بحران در سوریه، علاوه بر خواست اردوغان مبنی بر کناره‌گیری اسد از قدرت، نگرانی از آینده کردهای این کشور نیز همواره در رأس اولویت‌های دولت ترکیه قرار داشته است و آنکارا به دنبال بهانه لازم برای مقابله با کردها بود. الان حضور داعش در عراق و سوریه و انجام حملات تررویستی در ترکیه، به بهانه‌ای برای دولت ترکیه تبدیل شده تا بار دیگر به مواضع «پ‌ک‌ک» حمله کند. اردوغان جنگ با داعش را دستاویزی برای حمله به نیروهای کرد قرار داده است که آنها را تهدیدی برای تمامیت ارضی کشور ترکیه می‌داند. پیشروی‌های اخیر نیروهای مردمی کرد در شمال سوریه و آزاد کردن بخش‌هایی از این مناطق از دست داعش نگرانی ترکیه را در پی داشته است و مقامات این کشور بارها مخالفت خود را با تشکیل دولت مستقل کرد در مرزهای جنوبی خود اعلام داشته‌اند.

آنکارا از این نگران است که موفقیت یگان‌های مدافع خلق کرد در شمال سوریه باعث تحریک احساسات جدایی طلبانه کردهای ترکیه و به ویژه پ‌ک‌ک شود. حملات جنگنده‌های ترکیه در حالی صورت می‌گیرد که آنکارا از سال ۲۰۱۳ با حزب کارگران کردستان پیمان صلح امضا کرده است، ولی در پی این حملات کردها به طور یکجانبه مذاکرات صلح را ملغی اعلام کرد و به این ترتیب آتش‌بس میان دو طرف به صورت رسمی پایان یافته محسوب می‌شود که تحقق صلح اردوغان با کردها را به رؤیا تبدیل خواهد کرد.

پس از راهیابی کردها به پارلمان ترکیه اردوغان و حزب عدالت و توسعه از این مسئله نگران شدند و سعی در مقابله با آن برآمدند تا بتوانند از قدرت‌یابی کردها در عرصه سیاسی ترکیه جلوگیری کنند. ازاین‌رو، ترکیه با ایجاد درگیری دوباره با کردها می‌خواهد آنها را دوباره از فعالیت‌های سیاسی و مدنی به سمت جنگ‌های چریکی و ترورها سوق ‌دهد تا همانند گذشته کردها به جای اینکه به فعالیت حزبی و پارلمان فکر کنند، سلاح در دست بگیرند که به باور ناظران، در این صورت حزب متبوع اردوغان برای سالیان دور می‌تواند جلوی نهادسازی کردها را بگیرد و اکثریت پارلمان و نهادهای قدرت را نیز در اختیار داشته باشد.

ارتقای جایگاه داخلی

ورود احتمالی ترکیه به خاک سوریه و تشدید تنش‌ها میان دو کشور اگرچه ممکن است با نارضایتی و مخالفت برخی جریان‌های کشور مواجه گردد اما عملاً کشور را به ورطه حساسی کشانده و ممکن است زمینه ارتقای اردوغان در سطح داخل را در خلال انتخابات آتی یا اعمال فشار بر سایر گروه‌ها جهت ائتلاف با حزب عدالت و توسعه ترغیب نماید. به باور برخی ناظران، تلاش حزب عدالت و توسعه برای امنیتی کردن فضا سبب می‌شود، دیگر احزاب مخالف و همچنین افکار عمومی به سمت پذیرش ادامه اقتدار این حزب و تشکیل دولت با محوریت عدالت و توسعه سوق داده شوند، زیرا اکنون این حزب است که قدرت را در دست دارد و چنین عملیاتی را آغاز کرده است.

عبدالباری عطوان، تحلیلگر جهان عرب، ماجراجویی اردوغان را خطرناک توصیف کرده و معتقد است که ترکیه در دامی افتاده است که غرب برای بی‌ثبات کردنش پهن کرده است، چراکه ترکیه برنامه امریکا در منطقه را درست نخوانده است و در این اندیشه است که از تبعات این برنامه مصون خواهد ماند. اما حقیقت این است که ترکیه با چشمان باز به سمت یک پرتگاه عمیق پیش می‌رود تا این کشور را به جهنمی بازگرداند که غرب خواهان آن است یعنی تبدیل به یک کشور محکوم شده بی‌ثبات.

می‌توان گفت در حال حاضر ترکیه عملاً در سه جبهه وارد نبردی شده که نتیجه آن می‌تواند تأثیراتی مهم و تعیین‌کننده نه تنها بر سرنوشت خود این کشور، بلکه بر کلیت منطقه داشته باشد. گرچه پیوستن ترکیه به ائتلاف ضد داعش ممکن است به توقف برخی حملات تروریست‌ها منجر شود اما ماجراجویی خطرناک اردوغان، حملات حامیان داعش برای برهم زدن ثبات ترکیه را افزایش خواهد داد. عملیات تروریستی و احتمالاً حملات به بخش گردشگری این کشور اقداماتی است که می‌تواند در رأس برنامه‌های تکفیری‌ها قرار گیرد، همچنان که برخی اعضای داعش در شبکه‌های اجتماعی آن را مطرح کرده‌اند. از سوی دیگر، درگیری مجدد با کردها و حملات احتمالی پ‌ک‌‌ک به ارتش ترکیه نیز به تشدید بی‌ثباتی در داخل دامن خواهد زد و انتقادات سیاسی از اردوغان، دولت وی را در آستانه سراشیبی قرار خواهد داد.