عملیات روانی بعد مهم جنگهای آینده

(فصلنامه عمليات رواني - بهار 1382 - شماره 1 - صفحه 7)

جنگی یکی از مهم‌ترین پدیده‌های اجتماعی است. به نظر می‌رسد از هنگامی که بشر پا به عرصه جهان نهاده، جنگ همراه و همزاد او بوده است. مقاطع تاریخی بسیار کمی را می‌توان یافت که در آن خونریزی و خشونت انسانی نباشد، از این رو، جنگ سالها و قرنهای متمادی فکر آدمی را به خود مشغول کرده و این پرسش را به دنبال داشته است که جنگ چیست؟ چرا به وجود می‌آید؟ چه اثراتی بر مسائل سیاسی و اجتماعی و روانی افراد جامعه دارد؟ و انواع جنگ کدام است؟ در پاسخ به آخرین پرسش می‌توان گفت که یکی از اقسام جنگ، جنگ روانی است. در جنگهای مرسوم نظامی سعی می‌شود با تکیه بر توان فیزیکی، از طریق وارد آوردن خسارتهای جبران‌ناپذیر بر مردم، مراکز اقتصادی و نظامی کشور هدف، آن را به تسلیم و اطاعت وادار کنند.

در این نوع جنگها برای تسلیم دشمن، داشتن قدرت فیزیکی الزامی است، اما تنها شق قدرت برای اثر گذاشتن بر اراده دشمن کافی نیست برای وادار کردن دشمن به پذیرش اراده‌ای خاص، راههای مختلفی وجود دارد و یکی از آنها - که مستقیماً به اراده افراد مربوط است – بهره‌گیری از عملیات روانی است. عملیات روانی وسیله‌ای غیرکشنده، برای تأثیرگذاری بر روان مردم کشور هدف است. بنابراین، می‌توان گفت عملیات روانی نشر اطلاعات برای مخاطبان خارجی به منظور پشتیبانی از سیاست کشور و اهداف ملی است. عملیات روانی به منزله شیوه‌ای غیرخشونت‌آمیز، بر عواملی مانند منطق، ترس، رغبت و دیگر عوامل روانی تکیه می‌کند تا هیجانها، نگرشها و رفتارهای خاصی را در مخاطبان پدید آورد. این رفتارها و نگرشهای دستکاری شده می‌توانند از جلب حمایت مردم در مورد عملیاتهای نظامی تا آماده شدن برای نبرد را در برگیرند.

امروزه با توجه به گسترش وسایل ارتباط جمعی، کشتار انسانها با واکنشهای تند و خصمانه افکار عمومی روبه‌رو می‌شود؛ بنابراین، باید از ابزارهای جدیدی استفاده کرد که در عین به حداقل رساندن تلفات انسانی، در برگیرنده کارکردهای نظامی باشد. در جنگهای آینده، هر عملیاتی باید به سست کردن اراده جنگیدن افراد دشمن معطوف باشد. از جمله مؤثرترین شیوه‌های جدید، عملیات روانی است. این نوع عملیات از ابزارها و امکانات فراوانی مانند رادیو، تلویزیون، نشریات نظامی، محلی، ملی و بین‌المللی بهره می‌گیرد. دیگر امکانات تاکتیکی مانند هواپیمایی ویژه عملیات روانی برای پخش برنامه‌های رادیو و تلویزیونی و پرتاب اعلامیه، استفاده از تجهیزات نظامی مانند توپخانه و... برای پرتاب اعلامیه و نشریات بر روی هدف، از جمله ابزارهای عملیات روانی در میدان نبرد می‌باشند. شاید نشر اطلاعات و تبلیغات، مؤثرترین وسیله عملیات روانی باشد.

عملیات روانی سطوح گوناگونی همچون عملیات روانی استراتژیک، عملیاتی، تاکتیکی و تحکیمی دارد که براساس فرآیند طرح‌ریزی از آنها استفاده می‌شود. هدف هر یک از سطوح عملیات روانی می‌تواند تضعیف اراده معطوف به اقدام افکار عمومی مردم کشور هدف به صورت عام و افراد نیروهای مسلح و خانواده آنها به صورت خاص باشد تا بدین ترتیب، با سلب قدرت و اراده دشمن، اراده خود را بر آن تحمیل کند؛ بنابراین، دست‌اندرکاران نشریه عملیات روانی به منظور شناخت ابعاد عملیات روانی دشمنان جمهوری اسلامی ایران و همچنین آشنایی کارشناسان عملیات روانی، فرماندهان نظامی و دانشگاهیان با مباحث نظری، تجربی و تحلیلی این علم، در این مسیر پای نهاده و دریچه‌ای هر چند کوچک به این وادی فراخ گشوده‌اند. هدف این فصلنامه مطالعه پدیده عملیات روانی با تعیین ماهیت، چگونگی و آثار آن در جوامع انسانی است.

آشنایی کارشناسان و مدیران عملیات روانی نیروهای مسلح با تاکتیکها و فنون عملیاتی کشورهای دیگر و افزایش سطح آگاهی آنان در خصوص آخرین دستاوردهای علمی در این رشته از اهداف دیگر این فصلنامه است. در این فصلنامه، تلاش می‌شود با استفاده از مباحث علمی، نمونه‌هایی از عملیات روانی که نشان‌دهنده ابعاد مهم و اصول عملیات روانی است، ارائه شود؛ بنابراین، می‌توان این فصلنامه را یکی از منابع آموزشی – پژوهشی برای سیاست‌گذاران، طراحان، مجریان، استادان، دانش‌جویان و حتی برای افراد نظامی و غیرنظامی که مستقیماً در کار عملیات روانی نیستند، مفید دانست؛ چرا که ممکن است این افراد نیز با آن برخورد کنند.

انتخاب مقاله‌های این فصلنامه با این هدف صورت گرفته است که روی مسائل قابل استفاده در عملیات روانی تأکید شود. البته، مشخص است که هیچ قاعده یا مجموعه اصول قطعی در حوزه انسانی که به طور جامعه و مانع قابل اعمال باشد، وجود ندارد. همچنین، معلوم است که تحقیقات کنونی و نیز تلاش ما در درک تجربیات قبلی نمی‌تواند در آینده‌ای نزدیک، مجموعه‌ای از اصول قابل اعمال در تمام شرایط را فراهم کند، ولی باید دقت شود که آیا کارشناسان عملیات روانی می‌توانند از دستاوردها و درس‌های تدوین شده در شرایط جدید استفاده کنند؟

عدم وجود اتفاق آرا در مورد یک اصل نباید این معنا را بدهد که در مورد عملیات روانی هیچگونه هماهنگی‌ای ممکن نیست؛ بنابراین، کاری که در این زمینه فرا روی ناشر وجود دارد، این است که سعی نمایند بستری مناسب برای طرح و نزدیک شدن آرا فراهم نمایند و اصول قابل اجرایی برای مجریان عملیات روانی ارائه کنند. اعضای فصلنامه عملیات روانی از انتخاب موضوعهایی که برای رسیدن به این هدف مفید باشد، غافل نبوده‌اند. به هر حال، گمان می‌رود انتشار این فصلنامه و ایجاد بحث آزاد در این حوزه، زمینه لازم را برای تحقیقات بیشتر فراهم آورد.

در مجموع، تلاش فصلنامه عملیات روانی در نخستین گام، طرح موضوعهایی است که تاکنون از آنها غفلت شده یا کمتر مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته‌اند. در گام دوم، کوشش خواهد شد تا بدین پرسشها پاسخ منطقی، مستدل و علمی داده شود و تا حد امکان، در پاسخ به پرسشهای تحقیقی از به کارگیری روشهای غیرعلمی خودداری گردد.

در پایان، مسئولان معاونت فرهنگی ستاد مشترک سپاه تلاش می‌کنند با انتشار نشریه‌ای علمی – پژوهشی در حوزه عملیات روانی، حاصل زحمات دانش‌پژوهان و استادان این رشته را در اختیار علاقه‌مندان بگذارند. بی‌تردید رشد، شکوفایی و تداوم فصلنامه عملیات روانی به همکاری استادان و محققان این رشته بستگی تام و تمام دارد و به همین دلیل، از فرصت استفاده و دست‌ یاری به سوی آنان دراز می‌کنیم و امیدواریم مقاله‌های علمی و تحقیقاتی این بزرگواران غنابخش این مجموعه باشد.

ش.د820630ف