پیامدهای فرسایشی شدن منازعه پ.ک.ک و ترکیه

پایگاه بصیرت / گروه بین الملل/رحمت الله فلاح

در ماه های اخیر منازعه حزب کارگران کردستان ترکیه ( پ.ک.ک ) و شاخه شهری آن، یعنی اتحادیه دموکراتیک جوانان مدافع میهن» (YDGH) در شهرهای کردی ترکیه بسیار تشدید شده است تا جایی که در برخی از شهرهای مرزی نیروهای پ.ک.ک توانسته به مدت چند هفته حاکمیت ملی ترکیه را مخدوش ساخته و کنترل امنیتی شهر را از دست نیروهای دولتی خارج کنند.
البته اثرات اجتماعی منازعه اخیر که با مهاجرت ده ها هزار شهروند به تصویر کشیده می شود روایت گر و تداعی کننده جلوه هایی از بحران هایی است که برخی از کشورهای مسلمان خاورمیانه با آن دست به گریبانند.
مهم تر این که در کنار اقدامات هنجار شکن پ.ک.ک ، حزب کردی دموکراتیک خلق (HDP)) نیز به رهبری صلاح الدین دمیرتاش که حدود 60 نماینده در پارلمان ترکیه دارد، قاعده سیاسی و حاکمیتی را نادیده گرفته و از استقلال کُردها حرف می زند و یا در وضعیت چالشی ترکیه با روسیه به مسکو سفر نموده و در مورد جلب حمایت روسیه به پ.ک.ک و یا کردهای سوریه رایزنی می کند.
 دمیرتاش در اظهاراتی که در افتتاحیۀ کنفرانس کنگرۀ جوامع دموکراتیک (DTK) ایراد کرد، گفت: « مقاومت ما با پیروزی به پایان خواهد رسید و همه به خواست مردم احترام خواهند گذاشت. از امروز به بعد ارادۀ کرد ها در مناطق خودشان یک ارادۀ سیاسی است. در این ایامی که یک نقطۀ عطف تاریخی در حال ظهور است مردم ما تصمیم خواهند گرفت که در دیکتاتوری زندگی کنند یا در آزادی، تحت سلطۀ استبدادی یک تن زندگی کنند یا درخودمختاری.»
وی در ادامه افزود: «ما دربارۀ این مسأله تصمیم گرفته ایم. غرب ترکیه نیز باید به این تصمیم بپیوندد و از آن حمایت کند. همه باید واقعیت کردستان را بپذیرند.»
این اظهارات همزمان با تحرکات پ.ک.ک برای تسخیر شهرهای کُردی از طریق ایجاد خندق ها و جنگ شهری بیانگر این پرسش راهبردی است که رویکرد اخیر جریان های کردی تا چه حد می تواند ژئوپلیتیک ملی ترکیه وارد یک دگردیسی بنیادین کند؟ آیا الگوی نوینی در مدیریت مناطق قومی کردهای ترکیه در حال شکل گیری است؟ در این یاداشت ضمن اشاره به عوامل و شرایط موثر در تشدید بحران اخیر به وضعیت مورد انتظار نیز پرداخته خواهد شد.
عوامل و شرایط موثر
در بوجود آمدن وضعیت موجود عوامل و شرایط مختلف دخیل بوده است که در ذیل به مهم ترین آن اشاره می شود؛
1-    نهادینه سازی مطالبات متمایز کننده قومی؛ مفاد کپنهاگ که برای الحاق ترکیه به اتحادیه اروپا طراحی شده است، ضمن تقویت خود آگاهی های قومی کُردهای ترکیه که از حقوق برابر برخوردار نبودند ، شرایطی را  بوجود آورد که گفتمان قومی در روند نهادینگی خود موثر تر عمل کند و بر این اساس کُردهای ترکیه در کنار سازمان نظامی پ.ک.ک موفق شدند صدها نشریه، نهاد مدنی و فرهنگی قومی بوجود آورند و حتی حزب کردی دموکراتیک خلق (HDP) به عنوان سومین حزب پارلمان در عرصه سیاسی ترکیه عرض اندام کرد.
2-    حمایت بین الملل؛ مناقشه قومی ترکیه همواره مورد توجه بازیگران بین المللی و منطقه ای بوده است. در تاسیس و گسترش پ.ک.ک اگر چه روسیه در دهه 1980 نقش محوری داشت، اما در قدرت گیری سیاسی پ.ک.ک و احزاب مرتبط با این گروه، آمریکا و اروپا بیشترین نقش آفرینی را دارند. در حوزه اطلاعاتی نیز همواره سرویس اطلاعاتی آلمان و بعد انگلیس بیشترین خدمات را به این گروه مسلح ارائه می دهند.
3-    بازتاب بازی مخرب ترکیه در سوریه؛ غفلت راهبردی ترکیه در مناقشه سوریه در تسریع روند بازی ژئوپلیتیک محور کردها تاثیر جدی داشت. ترک ها با ابهام تحلیلی در مورد سوریه مواجه بودند، یعنی درک درست از مولفه های تاثیر گذار بر منافع ملی شان را نداشتند. آن ها متوجه نبودند که بحران سوریه بیشتر از این که خروجی مباحثات و مجادلات داخلی باشد، بیشتر یک پروژه بین المللی برای کشورهای مسلمان خاورمیانه است. با این اوصاف ترکیه در پارادایم امنیتی غرب به موضوع تحول تبدیل شده است.

وضعیت مورد انتظار
چالش قومی کردها در ترکیه هر چند ریشه های داخلی دارد، اما تسریع و توسعه آن در ارتباط مستقیم با عوامل بین المللی است. با این حال جنگ ترکیه با پ.ک.ک و نیروهای جدایی طلب کردی بی انتها نخواهد بود و در نهایت چارچوب هایی برای کنترل و تغییر روند تهدید بوجود خواهد آمد که در ذیل به مهم ترین چشم اندازها اشاره می شود:
1-    موازی سازی برای پ.ک.ک؛ دولت ترکیه تلاش خواهد کرد نیروهای موازی با پ.ک.ک ایجاد کند تا ادعای رهبری انحصاری پ.ک.ک برای جامعه کردی ترکیه را مساله دار سازد.
در این زمینه تمرکز بیشتر بر روی جریان ها و نیروهای اجتماعی دین گرای کُرد خواهد بود؛ نیروهایی که صرفا بر فاکتورهای متمایز کننده قومی تاکید نکنند، بلکه پیوستگی اجتماعی و اعتقادی با جامعه ترکیه را ملاک رفتاری خود قلمداد نمایند. دولت نیز پاسخ مطالبات قومی را از کانال آن ها جواب خواهد داد.
2-    مدل نوین مدیریت قومی کردی؛ در منطقه خاورمیانه فعلا دو مدل مدیریتی قومی برای کُردها نمایان شده است؛ یعنی مدل خودمختاری اقلیمی مانند کردستان عراق و خودگردانی کانتونی مانند سوریه؛ در آینده نزدیک شکلی از مدیریت منطقه ای با لحاظ نمودن جغرافیای قومی کردها در ترکیه اعمال خواهد شد.
سرانجام سخن
الگوی غرب برای کشورهای فعال و تاثیرگذار مسلمان معطوف بر این است که قدرت آن ها را در وضعیت فرسایشی قرار دهد.
فرسایش در دو پروسه ایجاد می شود : نخست حوزه ساختاری و داخلی و دوم حوزه منطقه ای. امروزه ترکیه با دو سویه این راهبرد مواجه شده است. ابهامی در این تحلیل نیست که ژئوپلیتیک های ملی در خاورمیانه موضوع فعال غرب قرار گرفته است و البته ترکیه نیز در این پازل بازی می کند و امنیت ملی خود را نیز تحت الشعاع عاملیت برای ناتو قرار داده است./