نقش آفرینی ویژه مستشاران نظامی سپاه قدس قائده بازی را عوض کرد و سوریه که می رفت کاملاً به دست تروریست ها بیفتد، بازیابی نظامی کرده و در میدان جنگ به پیروزی‌های متعددی دست یافت و دمشق از تهدید سقوط خارج شد.
با شروع بحران سیاسی در سوریه، بازیگران منطقه اي و فرامنطقه اي بر اساس منافع خود جهت گیري هاي مختلفی را در رابطه با این کشور، که از اهمیت ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک خاصی در منطقه جنوب غرب آسیا برخوردار است، اتخاذ نموده اند. در میان بازیگران بین المللی، آمریکا به عنوان رأس این اتحاد برای شکست بشار اسد به عنوان یکی از حامیان محور مقاومت نقش اصلی را ایفا می نماید و در میان کشورهای منطقه، ترکیه و عربستان نقش محوری را در ایجاد همبستگی کشورها بر علیه دولت سوریه ایفا می کردند.
در خصوص بررسی تحولات داخلی سوریه دو دیدگاه کاملاً متفاوت وجود دارد؛ عده اي از کارشناسان این ناآرامی ها را امتداد جنبش‌هاي مردمی در جنوب غرب آسیا و شمال آفریقا می دانند که معترضین این کشور همانند سایر کشوهاي عربی، گرفتار مشکلات و معضلات سیاسی، اجتماعی و اقتصادي هستند و مردم آن براي رهایی از این مشکلات، دست به اعتراض و مبارزه علیه حکومت زده اند (سراج، (1390) این کارشناسان بر این اعتقادند که معترضین براي دموکراسی فعالیت می کنند، خواهان حقوق سیاسی و آزادي هستند و این بزرگ ترین دغدغه شان است؛ شبیه آنچه در سراسر جنوب غربی آسیا و شمال آفریقا رخ می دهد.
از طرف دیگر، عده اي از کارشناسان بر این اعتقادند که حوادث سوریه بیش از آن که منشأ داخلی داشته باشد، داراي منبعی خارجی است و مشکلات داخلی سوریه عرصه و فرصتی براي بهره برداري و رقابت بازیگران منطقه اي و بین المللی ایجاد کرده است. در این میان امریکا و متحدان وی به عنوان بازیگران بین المللی و منطقه ای به عنوان مخالفان ادامه حکومت بشار اسد و حامی معارضین و تروریست ها در یک سوی معادله سوریه قرار گرفته و در سوی دیگر معادله ایران به عنوان حامی محور مقاومت قرار دارد و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به عنوان بازوی اجرایی ایران در مسئله حمایت از سوریه نقش هایی را ایفا نموده است که در ادامه به بررسی نقش آفرینی این دو سوی معادله خواهیم پرداخت.
دلایل اهمیت سوریه سوریه از جمله کشورهایی است که تقابل و کنش سه عامل جغرافیا، قدرت و سیاست، موجب شکل گیري نوعی رقابت بین المللی براي تأثیرگذاري و مدیریت حوادث داخلی این کشور شده است. سوریه قسمتی از سرزمین بزرگ شام است که با کشورهاي لبنان، قبرس، فلسطین اشغالی، اردن، عراق و ترکیه هم مرز است.
این کشور سال ها با دولت بعث عراق داراي رقابت ایدئولوژیک و سیاسی در منطقه بوده است؛ با ترکیه بر سر موضوع کردها و همچنین عوامل جغرافیایی مناقشه داشته و از جمهوري اسلامی ایران در جنگ هشت ساله علیه عراق حمایت نموده است. مهم ترین عارضه ژئوپلیتیک این کشور نیز این است که در جوار مرزهاي فلسطین اشغالی، یعنی قلب کشورهای جنوب غرب آسیا و کانون معادلات چند مجهولی این منطقه واقع شده است.(نیاکویی،1391، 103)
سوریه یک بازیگر ژئوپلیتیک محور است؛ که با سه عامل واقع شدن در منطقه استراتژیک جنوب غرب آسیا، قرار گرفتن بر کناره شرقی دریاي مهم مدیترانه و برخورداري از 186 کیلومتر ساحل با کشورهاي حاشیه این منطقه ارتباط دارد. به خصوص سوریه از طریق خط لوله نفت در بندر بانیاس، بخشی از نیازهاي نفتی کشورهاي حاشیه را تأمین می کند و از این راه در معادلات منطقه نقش دارد.
به دلیل همین اهمیت و نقش استراتژیک، بسیاري از کارشناسان روابط بین الملل سوریه را بزرگ ترین کشور کوچک جهان می نامند.(رجبی:1391، 125)
به منظور درك بهتر نقش سوریه در این منطقه باید به اتحاد استراتژیک سوریه با ایران و نقش نیابتی آن در منطقه تمرکز کرد. سوریه به عنوان ایجادکننده ارتباط با حزب الله و به عنوان کانال اصلی براي تقویت جبهه مقاومت به شمار می رود.
سوریه امن ترین موقعیت استراتژیک را در روابط بین اعراب و اسرائیل داراست و این امر باعث تقویت مقاومت حزب الله در برابر رژیم صهیونیستی شده و از سوي دیگر با تمایل بیشتر این کشور به ایران به لحاظ سیاست هاي منطقه اي جهان عرب، نفوذ ایران در منطقه تقویت شده است که این امر خوشایند آمریکا و حامیان منطقه ای وی مثل عربستان نیست.
از طرف دیگر سوریه تنها بازیگر عربی است که در مناسبات منطقه اي و بین المللی میان کشورهاي جنوب غرب آسیا و آفریقاي عربی، نقش مستقلی را ایفا می نماید و در عین حال صاحب دیدگاه خود است. درگیري رژیم صهیونیستی با سوریه، محور اصلی اهمیت نظامی و استراتژیک این کشور در منطقه است. در حال حاضر نیروهاي مسلح سوریه، تنها ارتش کلاسیک عربی است که می تواند امنیت رژیم صهیونیستی را در معرض خطر قرار دهد. از این رو مقامات رژیم صهیونیستی، سوریه را به عنوان تهدید استراتژیک به حساب می آورند و آمریکا نیز که یکی از اهدافش حمایت از اسرائیل بوده و خود را موظف به تامین منافع اسرائیل می داند نیز به سوریه به عنوان یک دشمن منطقه ای می‌نگرد.(رجبی:1391، 126)
اسد پس از مرگ پدرش روابط خود را با حزب الله و ایران تقویت کرده و با نفوذ روز افزون در لبنان قدرت منطقه ای محور مقاومت را افزایش داده و در کنار ایران به تقویت گروهای مقاومت لبنان و فلسطین پرداخته است.
نقش آفرینی سپاه در مسئله سوریهبا توجه به اهمیت سوریه برای ایران اهمیت حضور پر رنگ ایران در بحران سوریه روشن است. از همین رو دستگاه دیپلماسی کشور از روزهای آغازین، نقش آفرین میدان دیپلماسی بود، هر چند که آمریکا و متحدان اروپایی و منطقه ای او از جمله ترکیه، عربستان و قطر حاضر نبودند نقش ایران در این بحران را بپذیرند؛ اما ایران، هم در فضای دیپلماتیک توانست نقش ویژه‌ای را ایفا کند و هم برخی کشورها مثل روسیه و چین را وارد میدان بحران سوریه کرد و برخلاف نظر آمریکا و متحدانش برای جلوگیری از حاکمیت تروریست ها در کل سوریه وارد مبارزه عملی با تروریست‌ها در سوریه شد.
خارج از میدان دیپلماسی، سوریه به شدت نیاز به کمک در حوزه های مختلف بخصوص در حوزه دفاعی داشت زیرا آمریکا و متحدانش با مسلح کردن معترضان و حمایت از گروه‌های تروریستی مختلف مثل جبهه النصره و داعش، دولت سوریه را به شدت تحت فشار قرار داده بود. دولت سوریه که با یک وضعیت فوق العاده روبرو شده بود، سعی کرد که این آشوب ها را خنثی کند اما در این میان دچار اشتباهاتی شد که گره ناامنی‌ها را محکم تر کرد:
1- ناتوانی دولت سوریه در شناسایی علل و عوامل آشوب ها و برخورد منطقی و برنامه‌ریزی شده با آن
2- برخورد شدید با اعتراضات و سرکوب شدید معترضان که راه را برای ورود تروریست ها هموارتر کرد.
3- عدم استفاده از توان نیروهای مردمی در جلوگیری از گسترش نفوذ تروریست ها
4- ناآشنایی ارتش سوریه با جنگ های شهری و استفاده از توپخانه و سلاح های سنگین در جنگ شهری که موجب تخریب بخشی از مراکز و خانه‌های مردم شد.
تمام این مسائل باعث شد که ایران به درخواست کمک دولت سوریه برای مبارزه با تروریست ها کارشناسان نظامی خود را در قالب مستشار نظامی راهی آن کشور کند که این وظیفه به عهده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی قرار داده شد و نیروهایی از سپاه قدس راهی آن کشور شدند تا در مسائل نظامی راهنمای ارتش سوریه باشند.
نقش آفرینی ویژه مستشاران نظامی سپاه قدس قائده بازی را عوض کرد و سوریه که می رفت کاملاً به دست تروریست ها بیفتد، بازیابی نظامی کرده و در میدان جنگ به پیروزی‌های متعددی دست یافت و دمشق از تهدید سقوط خارج شد. اقداماتی که مستشاران نظامی ایران در میدان مبارزه سوریه انجام دادند، از این قرار بود:
1- ایجاد روحیه مبارزه با تروریست ها در بین فرماندهان نظامی سوریه
2- آموزش شیوه جنگ شهری و مقابله با پیشروی تروریست ها با کم‌ترین تلفات ممکن
3- استفاده از توان نیروهای مردمی برای مقابله با تروریست ها و ساماندهی نیروهای بسیج مردمی در سوریه
4- کمک اطلاعاتی به ارتش و دولت سوریه در جنگ با تروریست ها
5- برقراری تعامل با عشایر و قبایل برای کمک به مقابله با تروریست ها و میانجیگری بین دولت و قبایل
در این میان برخی از رسانه های بیگانه سعی کردند حضور فرماندهان نظامی ایرانی از جمله سردار سلیمانی در میدان نبرد را به عنوان دخالت نظامی ایران در مسائل داخلی سوریه عنوان کنند. در این باره سردار جوانی مشاوره نماینده ولی فقیه در سپاه می گوید: سرلشکر سلیمانی یک چهره شناخته شده جهانی و از یادگاران دوران دفاع مقدس است و سبک فرماندهی ایشان همان سبک فرماندهی در دوران دفاع مقدس است؛ و نگاهی به آن دوران نشان می دهد که فرماندهانی مانند قاسم سلیمانی و شهدایی مانند خرازی و همت و باکری حضور میدانی داشتند، و در عملیات و مواقع آزادسازی مناطق، در خط مقدم حضور پیدا می کردند.
امروز حمایت ما از مردم کشورهای عراق و سوریه صادقانه است و کسانی که در این عرصه کمک و پشتیبانی می کنند و مشاوره می‌دهند، به طور طبیعی در صحنه حضور می‌یابند و این هم به صفا و صداقت و روحیه جهادی و شهادت‌طلبی آن‌ها بر می‌گردد که این راه را یک حرکت مقدس می‌دانند.
نقش آفرینی مؤثر سپاه در میدان سوریه، آمریکایی‌هایی را که تا دیروز حاضر نبودند نقش ایران را در بحران سوریه بپذیرند، مجبور می‌کند که به نقش ایران در حل مسئله سوریه اعتراف کنند و خود را ملزم به حضور ایران در گفتگو‌های حل مسئله سوریه کنند.
نقش سپاه در مسئله سوریه حتی باعث می‌شود نماینده کنگره آمریکا طی نامه‌ای به اوباما اعلام کند: در زمان کنونی که سپاه از هیچ اقدامی برای سرکوب مخالفان بشار اسد فروگذاری نمی کند، نمی توان درباره آن سکوت کرد. آمریکا باید از تمام امکانات لازم برای جلوگیری از نفوذ ایران در سوریه استفاده کند(خبرگزاری مهر به نقل از پایگاه اینترنتی کنگره آمریکا، 29 مهر 1394)
در این نامه نمایندگان از دولت آمریکا درخواست کردند کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را در لیست گروه‌های تروریستی قرار دهد و این درحالی است که آمریکا گروه تروریستی مجاهدین خلق(منافقین) را از لیست گروه های تروریستی خارج کرده و همچنین کمک‌های بی‌حساب و کتابی به گروهای سلفی تکفیری در سوریه و عراق می کند.
مهمترین نکته درباره نقش سپاه در مسئله سوریه این است که امروز سپاه قدس به عنوان بازوی اجرایی رهبر معظم انقلاب در حوزه سیاست خارجی در مسئله سوریه است و حتی سردار قاسم سلیمانی برای مذاکرات درباره مسئله سوریه به روسیه سفر کرد و برخی تحلیل‌گران داخلی و بین‌المللی علت ورود عملی روسیه به میدان جنگ در سوریه را نقش ویژه حاج قاسم سلیمانی در این سفر می‌دانند.
هاله اسفندیاری در مقاله‌ای در والستریت ژورنال نوشت: «دعوت از ایران برای حضور در مذاکرات بین المللی صلح در مورد آینده سوریه نشان می دهد که ایران چطور توانسته خود را به یکی از اصلی‌ترین بازیگران منطقه‌ای تبدیل کند. ایران بزرگ‌ترین و قدرتمندترین کشور خلیج فارس، مدتی است که نفوذ خود را در لبنان و عراق بیشتر کرده و اکنون با ارتباطاتی که با روسیه برقرار کرده، هر دو کشور توانسته اند سیاست های همگامی را در منطقه ایفا کنند. وی در ادامه می‌گوید:« واقعیت این است که ایران با ژنرال "قاسم سلیمانی" ماهیچه های خود را گرم کرده و با این فرمانده، عملیات های مهم نظامی خود را انجام و قدرت‌نمایی می کند. اکنون تصاویر زیادی از قاسم سلیمانی در عراق و سوریه و در کنار شبه نظامیان شیعه به نمایش در می‌آید. او حتی به مسکو رفته و هماهنگی‌های نظامی مهمی را برای سوریه انجام داده است. در ایران تصمیم گیرنده اصلی در مسائل خارجی، رهبر عالی ایران است و اوست که معمار اصلی در خصوص قدرت منطقه‌ای و سیاست‌های ایران در مورد عراق و لبنان و سوریه و حمایت از شیعیان در جنوب غرب آسیا می‌باشد. رهبر ایران به شدت به نقش این کشور در منطقه باور دارد و خواهان کاهش و کمرنگ شدن نقش آمریکا در منطقه است. البته او در این سیاست‌ها شخصیتی تغییر ناپذیر دارد»(جام نیوز، آبان ۱۳۹۴)
شاید به جرأت بتوان گفت که یکی از مهمترین اقدامات سپاه در میدان جنگ سوریه، کمک به ساماندهی نیروهای مردمی و انتقال تجربیات عملی جنگ است که کمک فراوانی به دولت سوریه در مبارزه با تروریسم کرده است و سرلشکر جعفری فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیز در اردیبهشت 93 در گفت گو با خبرنگاران به این موضوع اشاره کرد.
سپاه با حضور فرماندهان با تجربه‌ای چون شهید همدانی توانست جریان بحران سوریه را که می‌رفت باعث سقوط دولت سوریه و حاکمیت تروریست‌ها و معارضین در این کشور شود، عوض کند و دولت دمشق را از خطر سقوط نجات دهد و امروز قواعد بازی تغییر ویژه ای کرده است تا جایی که حامیان تروریست ها (آمریکا و متحدانش) نیز از درخواست خود برای کنار رفتن بشار اسد تا حدودی کوتاه آمده‌اند.
تشکیل نیروهای مردمی سوریه، ساماندهی آن‌ها توسط سپاه و با مدیریت سردار شهید همدانی نقش ویژه ای در شکست تروریست ها در مناطق مختلف داشته است و امروز شاهد آن هستیم که آموزش‌هایی که توسط مستشاران نظامی ایران در سوریه صورت می‌گیرد باعث شده نیروهای مردمی کارایی لازم را برای مبارزه با تروریست ها کسب کنند و در ساماندهی مناسب به مقابله با نیروهای وارداتی سلفی تکفیری بپردازند.
امریکا و متحدان منطقه‌ای‌اش که تمام تمرکز خود را روی حمایت از معارضین و تروریست‌ها قرار داده بودند، اکنون با حضور پر رنگ ایران و بازوی توانمند سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در سوریه روبرو شده‌اند که با انتقال تجربیات و کمک به ساماندهی و آموزش‌های نیروهای مردمی توانسته‌اند میدان مبارزه در سوریه را به گونه‌ای دیگر رقم زنند. امروز سپاه قدس در سوریه توانسته روحیه نیروهای نظامی و فرماندهان سوری را با راهنمایی ها و کمک های مستشاری خود افزایش دهد و نقش ویژه ای را در میدان نبرد ایفا کند.
سپاه پاسداران توانسته با کمک های اطلاعاتی خود تصویر روشنی از میدان درگیری ترسیم کند و با مذاکراتی که با برخی کشورها مثل روسیه داشته و حمایت هایی که دستگاه دیپلماسی در این مسیر ارائه کرده، پای این کشور را برای مبارزه با تروریست ها باز کند.
در حال حاضر با تأثیراتی که این نیروها در منطقه داشته‌اند، آمریکا و متحدان بین المللی و منطقه‌ای او از جمله ترکیه، قطر و عربستان متوجه نقش ویژه ایران در حل مسئله بحران سوریه شده اند و به این موضوع اعتراف می کنند که حضور ایران عامل حل بحران سوریه به نفع حکومت و مردم سوریه شده است.
