از اعتماد تا شراکت

(روزنامه شرق – 1394/11/08 – شماره 2507 – صفحه 7)

ایتالیا یکی از کشورهای اروپایی است که در چهار دهه اخیر، همه سعی خود را کرده است تا درهای گفت‌وگو با ایران را باز نگاه دارد. موضوع وقتی قابل‌توجه‌تر خواهد بود که توجه داشته باشیم ایتالیا، با وجود آنکه عضو ناتو است و نمی‌تواند بدون موافقت متحدان خود در این‌سو و آن‌سوی اقیانوس، به‌ویژه در زمینه سیاست خارجی و دفاعی، تصمیمات مستقل اتخاذ کند، همواره کانال‌های ارتباطی با ایران را حفظ کرده و حتی در سال‌های تحریم، نهمین طرف تجاری ایران در سطح جهانی و دومین طرف تجاری اروپایی ایران باقی مانده است.

این کشور در همه این سال‌ها تلاش زیادی کرده است تا فضای گفت‌وگو بین ایران و جهان باز بماند. در ایتالیا یک سنت دیپلماتیک بسیار قوی وجود دارد - به‌ویژه از جنگ جهانی دوم به بعد- که خودش را پل بین فرهنگ‌ها، تمدن‌ها و اقوام می‌داند. ایتالیایی‌ها، به‌‌ویژه در محافل دیپلماتیک، ایران را به‌عنوان یک کشور -با مدنیتی فراسوی آرایش سیاسی- بسیار مهم می‌دانند و این نگاه، ریشه‌های تاریخی بسیار جدی دارد.

در طول ‌هزاران سال، ایران و رم روابط بسیار گسترده و عمیقی داشتند. در عهد باستان، حکمران ارمنستان از طرف ایران منصوب و در سنای رم تصویب می‌شد. پس از قرون وسطی و زمانی که قدرت عثمانی در منطقه رو به گسترش بود، حاکمان ایران تلاش کردند از ورای عثمانی، با قدرت‌های پاپی در رم و دوک‌نشین ونیز روابط گسترده‌ای برقرار کنند. در دوره صفویه دو کشور روابط بسیار نزدیکی داشتند. چندین هیأت دیپلماتیک ایرانی به ایتالیا سفر کردند و گفت‌وگوهای گسترده‌ای بین نمایندگان ایران صفوی و نمایندگان قدرت پاپی رم در عهد پائولوی پنجم صورت گرفت. این روابط همچنان ادامه پیدا کرد، در‌حدی‌که در عهد قاجار، نماینده شاه ایتالیا به ایران آمد و در خاطرات سفر خود از تفاوت سطح سواد مردم ایران و عثمانی نوشت.

توجه داشته باشید روابطی که ایران و ایتالیا در زمان عثمانی داشتند، شکلی از روابط استراتژیک علیه قدرت‌های رقیب بود. طبیعتا در عهد مدرن به این مسائل استراتژیک، مسائل اقتصادی و فرهنگی نیز به شکل گسترده‌تری افزوده شده است.

ایتالیایی‌ها همیشه ایران را کشوری مهم می‌دانسته‌اند و اکنون نیز همین نگاه را دارند. از نظر آنها ایران پایه امنیت در منطقه‌ای است که ناامنی در ادوار مختلف تاریخی بر آن حاکم بوده و هست. طبیعتا این نگاه کاملا همه‌جانبه نیست و شک و تردیدهایی در میان است. گروه‌های سیاسی با گرایش‌های مختلف در این زمینه نگاه متفاوتی دارند؛ اما همه آنها به‌روشنی متوجه هستند که ایران تأمین‌کننده امنیت در منطقه - به‌ویژه در بخش جنوبی دریای مدیترانه که برای ایتالیا بسیار مهم است- به شمار می‌رود. این مسئله استراتژیک به گرایش‌ها و نظرات مختلف سیاسی که احزاب و گروه‌های سیاسی در لحظه اتخاذ می‌کنند؛ اولویت دارد.

این را هم نادیده نگیریم که رقبای منطقه‌ای ایران مثل عربستان و اسرائیل تلاش بسیاری می‌کنند اهمیت ایران به چشم نیاید. آنها با سرمایه‌گذاری‌های سنگین خود در ایتالیا و کشورهای اروپایی دیگر سعی می‌کنند تا این بینش مثبت را کم‌رنگ کرده و مانع گسترش روابط ایران و ایتالیا شوند؛ اما سطح و نحوه استقبال از هیأت بلندپایه ایران در ایتالیا نشان داد که اساسا جهان سیاسی ایتالیا برای ایران، اهمیت بسیاری قائل است و آنها چندان موفق نبوده‌اند.

جرمنو دوتوری (Jermano dottori) مؤلف و استاد مطالعات استراتژیک دانشگاه لویس رم با اشاره به وجود بینش مثبت نسبت به اهمیت ایران در ایتالیا می‌گوید برداشته‌شدن تحریم‌ها در کنار منافع مشترک استراتژیک، یک‌سری فرصت‌های بسیار مهم ایجاد می‌کند؛ اما مسئله مهم‌تر این است که ایران بتواند در چارچوب گرایش دیپلماتیک نوین خود که توانست به توافق هسته‌ای با جامعه جهانی منجر شود، به راه خود ادامه دهد و درگیر یک جنگ منطقه‌ای نشود؛ علاوه‌بر‌این اگر ایران بتواند سیاست توسعه اقتصادی اعلام‌شده خود را پیش برد؛ خواهد توانست همه نااطمینانی‌هایی را که در کشورهای دیگر مثل ایتالیا وجود دارد، به یقینی مثبت نسبت به خود بدل کند.

ایتالیا با وجود تحریم‌ها، در سال‌های گذشته مناسبات اقتصادی گسترده‌ای با ایران داشته است و حالا سعی می‌کند به سطح مبادلات پیش‌از‌آن -رقمی حدود هفت‌میلیارد دلار- برگردد. ایران یک کشور ٨٠‌ میلیونی و بازار مهمی برای آنهاست؛ اما همان‌طور‌که بسیاری از تحلیلگران ایتالیایی- ازجمله وزیر امور خارجه این کشور، که ماه آگوست گذشته همراه با وزیر زیرساخت‌ها به ایران سفر کرده بود- می‌گویند این بازار ظرفیت تبدیل‌شدن به یک بازار ٣٠٠ میلیونی را دارد؛ چراکه ایران عملا با ١٥ کشور همسایگی مستقیم دارد؛ بنابراین همه تلاش ایتالیایی‌ها این است که به این بازارها دست پیدا کنند. اینکه حسن روحانی رئیس‌جمهوری ایران سفر اروپایی خود را از ایتالیا شروع کرد نیز بیانگر نقش و وزن خاص رم در نظر تهران است.

در برنامه‌های اقتصادی جدیدی که اعلام شده، ایتالیا می‌تواند شریک اقتصادی ایران در همه بخش‌ها باشد؛ از زیرساخت‌ها گرفته تا بخش‌های لوکس مثل لباس، کفش و ... . برای اینکه حجم مناسبات اقتصادی دو کشور روشن شود، به این نکته توجه کنید که بیمه دولتی ایتالیا پذیرفته است خرید ایرباس‌های فرانسوی از سوی ایران را تضمین کند. روشن است کشوری مثل ایران که بخش عمده بودجه خود را از طریق درآمدهای نفتی تأمین می‌کند در این شرایط پایین‌بودن بهای نفت با مشکل نقدینگی مواجه می‌شود؛ به‌این‌ترتیب تضمین خرید ایرباس‌های فرانسوی از سوی بیمه دولتی ایتالیا – به این صورت که مبلغ پرداخت می‌کند تا ایران طی اقساطی بدهی خود را پرداخت کند- نشانه اعتماد محافل سیاسی این کشور به ایران و روند جدید سیاست خارجی آن، است. موارد دیگری از همکاری نیز وجود دارد؛ برای نمونه یک گروه دیگر در ایتالیا با وزارت بهداشت تفاهم‌نامه امضا کرده‌ که پنج بیمارستان در ایران بسازد. همچنین اتحادیه پیمانکاران ایتالیا آمادگی خود را برای نوسازی اتوبان‌های ایران و ... اعلام کرده است.

پروفسور جرمنودوتوری که یک تألیف مشترک نیز با بنده دارند، بر دو نکته تأکید می‌کند: اول اینکه این گرایش مثبت در ایتالیا ادامه پیدا کند و دوم اینکه بتواند با سیاست مبتنی بر دیپلماسی ایران توأم شود تا نتیجه مثبت موردانتظار حاصل شود.

http://www.sharghdaily.ir/News/84714

ش.د9405639