نیاز استراتژیک مسکو به تهران

گروه سیاست خارجی - هفته گذشته وزیر دفاع ایران به روسیه سفر کرد و خبرها از بازگشت وزیردفاع با موشک‌های اس 300 حکایت می کرد. اما تنها یک روز پس آن وزارت خارجه روسیه انتقال سامانه های اس 300 به ایران را بنا به دلایل مختلف تکذیب کرد و باز هم انتقال این سامانه ها به ایران صورت نگرفت. روز گذشته وزیر دفاع روسیه در سفری اعلام نشده برای مذاکره با مقام‌های بلند پایه ایران و از جمله ادامه مذاکرات با وزیر دفاع ایران به تهران سفر کرد.

همکاری روسیه با ایران از یک سو و بدقولی آنها از سوی دیگر نشان دهنده ذات قدرت های بزرگ است که در رسیدن به هدف های خود از هیچ وسیله ای غفلت نمی کنند. هرچند ائتلاف ها و اتحادها نمی تواند ابدی باشد و در دوره های گذار در نظم جهانی اتحادهایی بنا به ضرورت تاریخی شکل گرفته اند که در دوره های ثبات نیز دوام داشته اند. با همه اینها و با وجود اختلاف ها در شرایط کنونی دو کشور ایران و روسیه خود را نیازمند همکاری های نظامی و دفاعی می بینند و دید و بازدیدهای مقامات نظامی دو کشور از این امر حکایت دارد.

ورود روسیه به معادلات خاورمیانه و همکاری نیم‌بند با کشورهای منطقه

بعد از توافق هسته ای و ورود روس ها به بحران سوریه، روابط ایران و روسیه وارد فاز جدیدی شد. پوتین رئیس جمهور روسیه به ایران سفر کرد، روس ها با همکاری ایران، عراق و سوریه دست به ائتلاف اطلاعاتی بر ضد داعش زدند، معاون نخست وزیر روسیه در هفته های گذشته به عراق سفر کرد، و به صورت کلی شاهد نوعی تحول استراتژیک در برنامه روس ها هستیم که در این برنامه ایران جایگاه خاصی دارد. میزان دید و بازدید ها و سفرهای مقامات عالی رتبه دو کشور بالاخص در حوزه تسلیحاتی در طی ماهای اخیر شاهدی بر این قضیه است. روس ها همزمان که به ایران نزدیک می شوند با عربستان و قطر از یک سو و ایالات متحده از سویی دیگر گفت و گوها و مذاکراتی را انجام می دهند. بعد از توافق هسته ای نوع روابط ایران و روسیه شکل خاصی به خود گرفته و بحث فروش تسلیحات نظامی به ایران از جمله جنگنده های سوخو 30 روسیه به ایران منجر به واکنش کاخ سفید شده است.

اهمیت ژئوپلیتیکی ایران در راهبرد جهانی روسیه

هفته گذشته سردار دهقان در سفر به مسکو علاوه بر دیدار و مذاکره با همتای روسی خود با ولادیمیر پوتین رییس جمهوری روسیه در کاخ کرملین دیدار و در باره روابط دو کشور گفت وگو کرد. وزیران دفاع ایران و روسیه در دی ماه امسال در تهران به توافق میان دولتی در زمینه همکاری نظامی بلند مدت دست یافتند و روز گذشته وزیر دفاع روسیه به ایران سفر کرد. آنچه که مشخص است اهمیت روابط ایران و روسیه در قالب ژئوپلیتیک و نظامی دیده می شود و در واقع همکاری نظامی دو کشور بعد از توافق هسته ای رنگ و جلوه دیگری به خود گرفته و نشان دهنده پیوند و یا ائتلاف ژئوپلیتیک دو کشور صحنه جهانی است. خاورمیانه و البته جهان در دوره گذار به سر می برند و در این میان روسیه توجه ویژه ای به شاخ آفریقا و خاورمیانه دارد.

بدون شک روسیه برای موفقیت راهبرد و استراتژی خود نیازمند همکاری نظامی با ایران است و از طرف دیگر همانطور که در چانه زنی مذاکرات هسته ای شاهد بودیم، توجه خاصی از لحاظ اقتصادی به فروش تسلیحات نظامی به ایران داشت. ایران نیز به عنوان قدرت متوسط منطقه ای که قدرت بزرگ و جهانی روسیه در همجواری جغرافیایی آن قرار دارد خود را نیازمند رابطه با روسیه می داند. بعد از اینکه روسیه به صورت جدی وارد معادلات خاورمیانه شد و دو جبهه در بحران سوریه و دیگر بحران های منطقه شکل گرفت، آمریکا در راس یکی و روسیه در راس دیگری قرار گرفت و بازی در خاورمیانه تحت الشعاع بازی قدرت های بزرگ قرار گرفته است. در این میان ایران اهمیت ویژه ای برای روسیه دارد.

هر چند روسیه هر وقت به لحظه تصمیم گیری های حیاتی رسیده بر ضد ایران عمل کرده و رای داده، اما در شرایط کنونی روس ها نیازمند همکاری ژئوپلیتیک با ایران هستند. ایران هم در شرایط کنونی تلاش دارد از پتانسیل های استراتژیک روسیه استفاده کند. اهمیت ایران برای روسیه از نقش ایران در خاورمیانه و نفوذ در کشورهای منطقه نشات می گیرد. ایران در عراق، سوریه، لبنان و یمن و لبنان دارای نفوذ است و سیاست های این کشورها در منطقه نه تنها با متحدان منطقه ای غرب همخوان نیست، بلکه نیروهای غالب در این کشورها که روابط خوبی با ایران دارند و از سوی ایران نیز حمایت می شوند، با اهداف آمریکا و غرب ناهمسو هستند.

ترکیه، عربستان و قطر و دیگر کشورهای منطقه جایگاه مناسبی در افکار عمومی خاورمیانه ندارند و نه تنها استراتژی مناسبی ندارد، بلکه طرح های آنها با موانع جدی مواجه است. روسیه برای ورود به خاورمیانه کشورهای تحت نفوذ ایران را انتخاب کرده و در این میان نیازمند اتحاد دفاعی و ژئوپلیتیک با ایران است. سیاست راهبردی ایران همخوانی زیادی با روسیه دارد و همانگونه که روسیه از پتانسیل های ایران استفاده می کند، ایران هم می خواهد از پتانسیل های روسیه استفاده کند. به همین دلیل است که بعد از توافق هسته ای و کم شدن تنش با غرب، روابط ایران و روسیه بویژه از لحاظ دفاعی و نظامی پر رنگ تر از گذشته شده است، می توان گفت با وجود اختلاف ها دو طرف به همکاری نیازمندند.

بازی گیج‌کننده روس‌ها در خاورمیانه

باید بپذیریم که اتحاد بین ترکیه، عربستان و قطر و قدرت های بزرگ غربی نه تنها در سوریه بازی را باخته، بلکه حتی خود اتحادیه آتلانتیک(ناتو) تسلط جهانی خود را تا حدودی با ورود روسیه به معادلات جهانی در اکراین و سوریه از دست داده است. به همین علت بود که مقامات عالی رتبه با دست پاچگی به این نتیجه رسیدند که وقت آن رسیده که به صلح دست یابیم، واکنشی که نشان می دهد که تا اینجا به شکل دیگری فکر می کردند. تغییر جبهه ای که در رابطه با سوریه می بینیم نخستین نتایج نقش بین المللی جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه است هر چند روس ها در شرایط فعلی به گونه ای با آمریکایی ها گفت و گوهای محرمانه و مذاکرات پنهانی دوجانبه ای انجام می دهند که نشان دهنده تکرار تاریخی همکاری بین قدرت های بزرگ است.

اما بصورت کلی ایران وروسیه دو بازیگری که رسانه های غربی تا همین چند ماه پیش آنها را به عنوان عناصر کاملاً منزوی که با مشکلات اقتصادی عظیمی دست و پنجه نرم می کنند معرفی می کردند، دو قدرتی که از این پس باید به عنوان نخستین قدرت هایی تلقی کنیم که در خاورمیانه ایفای نقش می کنند، ایران به عنوان قدرت منطقه ای و روسیه در سطح جهانی. البته دومین نتایج همکاری روسیه و ایران در خاورمیانه حفظ رئیس جمهور بشار اسد است که از پنج سال پیش دائماً اعلام می کردند که باید برود. با وجود این تحلیل مسائل خاورمیانه بدون آگاهی از گفت و گو های کلی روسیه و آمریکا، که روز گذشته نیز بر آتس بس در سوریه و ترک مخاصمه توافق کردند، دشوار است. روسیه برای رسیدن به اهدافش متفاوت از دیگر بازیگران جهانی بازی می کند. با ایران همکاری می کند، با قطر و عربستان مذاکره می کند، از اهمیت روابطش با اروپا دم می زند، با آمریکا با وجود تحریم ها و سردی روابط همکاری استراتژیک دارد و به گونه ای رفتار می کند که قابل اعتماد نیست.

ترسیم مجدد خاورمیانه بزرگ با همکاری روسیه و آمریکا

در پی ورود روسیه به خاورمیانه و همکاری های سیاسی- نظامی میان ایران و روسیه ، به نظر می رسید شالوده محکمی از ارتباط تهران با بغداد و دمشق تا بیروت ریخته شد، و این گونه بود که در سال 2015 میلادی ورق های بازی ژئو استراتژیک در خاور نزدیک از نو تقسیم شد. با ورود روسیه دو سناریوی کلی برای استراتژی آمریکا در بحران سوریه قابل پیش بینی بود، به این معنی که واشنگتن یا بیش از پیش و آشکار تر از گذشته در کنار تروریست ها خواهد ایستاد و تن به خطر جنگ با روسیه خواهد داد، راهی که دستگاه اداری اوباما چندان تمایلی به آن نداشت یا آن که در صدد حفظ آبروی خود بر می آید و در کنار روسیه، ایران و سوریه با ترورست ها از در جنگ در می آید.

آنچه که تحولات کنونی و تحرک نیروها در بحران سوریه نشان می دهد این است که دو قدرت جهانی آمریکا و روسیه با وجود عدم توافق تکنیکی، به نوعی توافق استراتژیک دست یافته اند که نمود آن را در گلایه های ترکیه از آمریکا در حمایت از کردها و همچنین توافقات اخیر میان مسکو و واشنگتن شاهدیم. به صورت کلی به نظر می رسد که اهداف استراتژیک روسیه و آمریکا در خاورمیانه تا حدی به هم نزدیک شده که واشنگتن به ایجاد منطقه امن در شمال سوریه که خواسته اتحادیه اروپا و ترکیه است بهایی نمی دهد و هر دو قدرت در جهت ترسیم مجدد خاورمیانه بزرگ گام بر می دارند.

http://ebtekarnews.com/?newsid=35686

ش.د9405677