«دیالوگ» بر سر حجاب

(روزنامه همدلي – 1395/04/23 – شماره 365 – صفحه 1)

انتشار فتوایی از حضرت آیت‌الله العظمی مکارم شیرازی از مراجع تقلید، درباره عدم لزوم حفظ حجاب برای بانوان دانشجویی که در برخی کشورها با ممنوعیت حجاب مواجه می‌شوند، در رسانه‌ها موضوع تازه‌ای بود که در این باره مطرح شد و البته واکنش آیت‌الله حاج سید عباس مدرسی یزدی را به‌دنبال داشت و ایشان با انتشار نامه ای در پایگاه اطلاع رسانی دفتر خود به این فتوا اشکالاتی وارد کرد. این موضوع سبب شد تا پاسخی گلایه‌آمیز از سوی«مسئول پایگاه اطلاع رسانی دفتر حضرت آیت الله العظمى مکارم شیرازى» منتشرشود. به نظر می رسد اگرچه در برخی از این نامه‌ها انتقاد از طرف مقابل مشهود است، اما از معدود مواردی است که «دیالوگ» مراجع برسر موضوعی فقهی به رسانه‌ها کشیده می‌شود.

فتوای آیت‌الله مکارم

ماجرا از آنجا آغاز شد که در پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت‌الله مکارم شیرازی پاسخ به فتوایی منتشر شد که ترک« موقتی»حجاب برای دختران و بانوان دانشجویی که در برخی کشورها مشغول به تحصیل‌اند و از سوی دولت‌های این کشورها برای حفظ حجاب خود تحت فشار قرار می گیرند،بلامانع اعلام شده بود. کمی پس از آن که این موضوع در شبکه‌های مجازی منتشر شد و سئوالاتی پیش آورد، مجددا سئوال و جوابی فقهی در پایگاه اینترنتی آیت‌الله مکارم منتشر شد و ابهامات پیش‌آمده را توضیح می‌داد. در سئوالی که در این سایت مطرح شده آمده‌است: اخیرا فتوای حضرتعالی را در مورد دخترانی که در خارج تحصیل و آنها را مجبور به ترک حجاب می‌کنند، در سایت‌های مختلف منتشر کرده‌اند و برخی از این فتوا، سوء‌استفاده می‌کنند. در این فتوا آمده‌است:« با توجه به اینکه اگر دختران مسلمان و متدین دروس عالی را نخوانند تنها افراد بی‌بندوبار و لامذهب پست‌های مهم را اشغال می‌کنند، به افراد متدین اجازه داده می‌شود که حجاب را در خصوص مواردی که ضرورت دارد، رعایت نکنند ولی در غیر موارد، حتما مراعات نمایند»لطفا توضیح بیشتری بفرمایید.

در پاسخی که به این سئوال مطرح شده آمده‌است:« شک نیست که حجاب بانوان در اسلام، از ضروریات این دین مبین است و حتی غیر مسلمانان نیز می‌دانند که این مسئله از احکام مسلّم اسلام می‌باشد و لذا در بسیاری از موارد، خود را ملزم می‌بینند که با آن کنار بیایند.البته هر حکمی می‌تواند در مقام ضرورت، استثنایی داشته‌باشد، مثلا: اگر بانویی بیمار شد و پزشک همجنس حضور نداشت، ضرورت اقتضا می کند که به پزشک غیرهمجنس مراجعه کند و معاینات او ممکن است بدون ترک حجاب، میسّر نشود؛ در چنین موردی از باب ضرورت و به مقدار ضرورت، اجازه کشف حجاب به آن بانوی مسلمان داده می‌شود.

و همچنین در مورد تحصیلات لازم که اگر نداشته‌باشد، با مشکلات مهمی (خودش یا جامعه اسلامی) مواجه می‌شود، به عنوان ضرورت، اجازه ترک حجاب داده می‌شود؛ آنهم به مقدار ضرورت یعنی در خصوص آنجا که الزام قطعی بر ترک حجاب است _ یعنی تا محل درس با حجاب می‌رود و در محوطه درس که الزام به ترک حجاب است، ترک‌می کند و در بازگشت بلافاصله حجاب را حفظ می‌کند_ با توجه به آنچه گفتیم، توضیح کافی برای فتوای گذشته داده‌شد. امیدواریم همه عزیزان به وظیفه شرعی خود در این امر عمل کنند و ان‌شاء‌الله سوء‌استفاده‌ای از فتوای مذکور نشود.»

اشکال آیت‌الله مدرسی یزدی

انتشار وانعکاس این فتوا در رسانه‌ها سبب شد تا دفتر «حضرت آیت‌الله العظمی حاج سید عباس مدرسی یزدی» آیت‌الله با انتشار مطلبی با عنوان «رفع اشتباه» در پایگاه اینترنتی دفتر خود نسبت به فتوای آیت‌الله مکارم اعلام اشکال کند و از ایشان بخواهد که در فتوای خود تجدیدنظر کند. در این نامه آمده‌است: در فتوای بعضی بزرگان و مراجع دین اشتباه بزرگی رخ داده به ایشان اعلام می کنم شاید رفع اشتباه شود:1- بمقتضای آیه « جلابیبهنّ»احزاب59 « وَلَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ» نور31 و غیر ذلک حجاب واجب شرعی موکد است و ضروری دین اسلام است.2- مگر درس خواندن دختران واجب است تا مزاحمت با این واجب بزرگ الهی کند- بلکه مستحب هم نیست مخصوصاً این دروس جدید؛ و مستحب درس دین و احکام قرآن است. بلکه اگر هم مستحب باشد از باب علم و صنعت با واجب بزرگ الهی تزاحم ندارد.

3- مجرد اینکه لو سلّم افراد بی بند و بار و لا مذهب پست های مهم را اشغال می کنند- دختران مسلمان را بی بند و بار کنیم و حجاب را از سر آنها برداریم- که برگرداندن حجاب به آنها مشکل، بلکه محال است- و دخترهای دیگر مسلمانان به بهانه این فریب بخورند چون طبق شهوات نفسانیه است. چون چنین و چنان می شود.4- اما ضرورت که فرمودید استثنائی است کدام است- اگر مانند حفظ نفس محترمه قطعا واجب است و ضروری است اگر مراجعه به دکتر غیر هم جنس نکند خوف تلف نفس یا احتمال ضرر عضو باشد ضرورت مجوز است- یا مانند اکل میته در مخمصه که بدون خوردن آن می میرد – مقام ما که تلف نیست تا مجوز آن شود.

درس خواندن خانمها است 1- گفتیم لازم نیست تا مجوز شود 2- وجه لزوم را بیان فرمائید 3- و آیا تعیینی است این درس یا کفائی 4- این درس را نخوانند خانه داری کنند، بروند مملکت دیگر، ممالک اسلامی که حجاب مراعات می شود (مگر مقام معظم رهبری نمیفرمایند دخترانتان را خارج نفرستید) مگر خداوند نفرمود « اِنَّ اَرْضی واسِعَهٌ فَاِیَّایَ فَاعْبُدُونِ» عنکبوت 56 درس منحصر به دختران نداریم چون درس را پسران بخوانند و با مراعات حجاب اسلامی یا با کمک گرفتن خانمان علاج کنند. 5- بفرمائید ضرورت یعنی تهمت به اسلام گرائی (اخوان المسلمین) و مانند آن میزنند- هیچ علمی منحصر به یک مملکتی نیست این علوم و صنعت دنیا را فراگرفته اگر تمکن دارند به مملکتی که حجاب آزاد است بروند- و اگر تمکن نیست واجب است که ترک کنند و علوم قرآنی بخوانند- والحاصل به‌هیچ وجه مجوز ترک حجاب نیست چه رسد که به آن تعبیر الزام به ترک حجاب العیاذ‌بالله که مصداق حقیقی اشاعه فاحشه است که در قرآن می فرماید « اِنَّ الَّذِینَ یُحِبُّونَ اَن تَشِیعَ الْفَاحِشَه » نور 19 و در خاتمه ایشان را بر حذر می‌کنم از امثال این فتاوی که خانم را با آرایش جایز است در منظر عمومی بیرون آید که مخالف صریح قرآن کریم است « وَلا تَعاوَنوا عَلَى الاِثمِ وَالعُدوانِ» مائده2 چه به معنای اعانت باشد یا دو طرفی باشد این اعانت است بر نظر حرام اجنبی به آن زن آرایش کرده. خداوند ما را از این لغزش‌ها حفظ کند.

پاسخ دفتر آیت‌الله مکارم

پس از انتشار این نامه در برخی رسانه‌ها نامه‌ای با امضای «وحید علیان نژاد مسئول پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حضرت آیت‌الله‌العظمى مکارم شیرازى» نامه‌ای که خطاب به «برادر عزیز جناب آیت‌الله حاج سید عباس مدرسى یزدى» منتشر شد که ضمن پاسخ به اشکالات این مرجع تقلید، از لحن نامه ایشان انتقاد شده‌بود. در این نامه آمده‌است:«با اهداء سلام و تحیت؛ نامه‌ اى از طرف جنابعالى درباره فتوایى که پانزده سال پیش از طرف حضرت ‌آیت‌الله‌العظمى مکارم شیرازى صادر شده و بعضى از مغرضین مایلند از آن سوء‌استفاده کنند منتشر شده بود، گرچه لحن نامه متاسفانه مودبانه نبود و از جنابعالى بعید به نظر مى‌رسید ولى ما پاسخ منطقى و مودبانه آن را خدمت‌تان عرض مى‌کنیم :1. قسمت عمده بحث شما درباره شک در ضرورت بود و ادعا کرده‌اید تحصیل دختران در زمان ما ضرورتى ندارد، پس جنابعالى منکر کبراى مساله نیستید که اگر ضرورتى پیدا شد این حکم اجرا بشود.

تشخیص موضوع را مراجع معظم به مکلّف و اهل خُبره واگذار مى‌کنند، وظیفه آنها بیان حکم است.2. نکته مهم دیگر اینکه جنابعالى ضرورت را مساله خوف مرگ دانسته‌اید و مفهومش این است که تنها براى معالجه چشم یا گوش و یا بیمارى‌هاى شدید که منجر به مرگ نمى‌شود در صورت ضرورت به طبیب غیرهمجنس مراجعه نکنند، هرچند چشم‌شان نابینا و گوش‌شان کر شود. تنها در صورت خوف مرگ مجاز دانسته‌اید، این چیزى است که هیچ فقیهى به آن فتوا نمى‌دهد. قرآن مجید در مورد روزه که یکى از واجبات مهم اسلامى است مى‌گوید: بیماران روزه بر آنها واجب نیست ولابد به خاطر دارید که فقهاى ما مى‌گویند اگر بیمارى شدیدتر شود یا طولانى‌تر گردد هرچند خوف مرگ نباشد روزه ساقط مى‌شود. بنابراین ضرورت از نظر فقه اسلامى منحصر به مرگ نیست.3. لازم است جمعى از اهل خُبره و کارشناسان بررسى کنند که آیا در شرایط فعلى ما مى‌توانیم تمام دختران و زن‌ها را از تحصیل ممنوع کنیم و همه بی‌سواد بمانند، آیا مشکلى براى ازدواج آنها پیدا نمى‌شود؟ آیا بدبین به اسلام نخواهند شد که مایه حقارت آنها در جامعه شده‌است؟ آیا میدان را براى افراد بى‌بندوبار که تحصیل کنند و استاد دانشگاه و طبیب در امور زنان و مقامات دیگر اجتماعى را به‌دست آورند آماده نمى‌کند؟ پس چه خوب است که تشخیص این موضوع را به اهل خُبره وا گذاریم که جنابعالى سفارش کنید جمعى از آگاهان به ضرورت‌هاى زمان و نیازها از اهل دین و ایمان تشکیل شوند و این موضوع را بررسى کنند که بیسوادى دختران در جامعه امروز مشکلى براى آنها و جامعه ایجاد مى‌کند یا نه؟ زیرا مى‌دانیم از نظر فقهى تشخیص موضوعات مهم باید به وسیله اهل خُبره انجام شود.

4. اینکه گفته‌اید معظم له فرموده‌اند زنان مى‌توانند آرایش کنند، این یک تهمت است که بعضى‌ها زده‌اند. امام صادق (علیه السلام) مى‌فرماید: «زنان مى‌توانند سرمه در چشم کنند و یا انگشتر در دست نمایند» این فتواى امام صادق است، آیا مى‌توان با آن مخالفت کرد؟ البته بدون شک آرایش کردن به صورتى که جلب توجه کند حرام است حرام.5. امیدواریم در قضاوت‌ها عجله نفرمایید آن هم قضاوتى توام با توهین نسبت به فقهاى بزرگ عصر ما که ممکن است مسئولیت الهى در روز قیامت داشته باشد و یقین داشته‌باشید در دنیا هم آثار آن خداى ناکرده دامن انسان را خواهد گرفت.

با عرض معذرت.»

http://www.hamdelidaily.ir/?newsid=14588

ش.د9501163