تلاش‌هاي شرقي - غربي براي بازسازي اعتبار كليسا

ديدار پاتريارك كريل و پاپ فرانچسكو، دو رهبر كليساهاي ارتدكس و كاتوليك، در روز جمعه دوازدهم فوريه به عنوان ديداري تاريخي توصيف شده چراكه از زمان قطع رابطه كامل اين دو كليسا در قرن يازدهم تا كنون، فرصتي براي ديدار رهبران هر دو كليسا فراهم نشده بود. اين بار چنين فرصتي در نقطه‌اي نامتعارف از جهان به دست آمد؛ كوبا و پايتخت آن شهر هاوانا. پاپ اواخر سپتامبر سال گذشته ميلادي 2015 بود كه به اين شهر سفر كرده بود و نه تنها آن سفر به لحاظ تحولات سياسي اخير كوبا در روابطش با امريكا و كشورهاي اروپايي قابل توجه بود، ديدارش با فيدل كاسترو هم اتفاق مهمي محسوب مي‌شد.

معمول نيست كه پاپ در اين مدت كوتاه سفري دوباره به كشوري داشته باشد و اين بار هم مقصد او مكزيك بود اما حضور رهبر كليساي ارتدكس در هاوانا موجب شد پاپ هم در مسير سفر خود به مكزيك توقفي كوتاه در هاوانا داشته باشد تا با پاتريارك كريل ديدار داشته باشد. هر چند رهبران دو كليسا بعد از ديدار خود از عبارات مذهبي و معنوي براي اين ديدار استفاده كردند و حتي پاپ اين ديدار با رهبر كليساي ارتدكس را «حاصل اراده خداوند» خواند، اما روشن است كه ديدار اين دو بيشتر انگيزه و بستر سياسي داشته است چنان كه جدايي و فاصله‌ صدها سال بين دو كليسا هم منشأ و اصل سياسي داشت.

فاصله‌ بين دو كليسا

شايد بتوان ريشه فاصله بين دو كليسا را به زمان‌هاي دور و حتي دورتر از زماني دانست كه مسيحيت به دست امپراطور كنستانتين در 313 ميلادي مورد پذيرش قرار گرفت و بعد توسط امپراطور تئودوس كبير مبدل به تنها دين رسمي در امپراطوري شد. تقسيم امپراطوري به دو بخش غربي و شرقي توسط امپراطور ديوكلتيانوس يا ديوكلسين در 295 نه تنها مقدمه‌اي براي تجزيه امپراطوري بود بلكه بعدها منجر به فاصله، تقابل و جدايي كليساها در دو سوي امپراطوري شد چنان كه با سقوط رم غربي در 476 به دست گوت‌ها، كليساي شرق كه هنوز حمايت امپراطور رم شرقي را داشت، مي‌توانست با اتكاي به اين حمايت در برابر سلطه معنوي پاپ در غرب قد علم كند.

اين موضوع تا آنجا پيش رفت كه توفيوس، پاتريك قسطنطنيه، در 730 ميلادي و با صدور منشوري براي اسقف‌ها پاپ نيكولاس اول را تكفير كرد و البته پاپ هم پاسخ او را داد و نزاع بين دو كليسا بالا گرفت. اين نزاع در نهايت و در 1054 با حكم ميكائيل سرولاريوس به نقطه تعيين‌كننده خود رسيد چراكه او استفاده از نان فطير در مراسم عشاي رباني را محكوم كرد و همين هم باعث تكفير او از سوي پاپ شد. سرولاريوس هم در مقابل تمام كليساهاي لاتيني را در قسطنطنيه، استانبول فعلي، تعطيل كرده و انحراف مذهب كاتوليك را به صورت رسمي اعلام كرد. اين تكفير و اعلام انحراف از سوي هر دو طرف نكته تعيين كننده‌اي براي جدايي كامل دو كليساي كاتوليك و ارتدكس از يكديگر شد و هر چند تكفير دو طرفه در 1965 توسط پاپ پل ششم و پاتريك اتنا گوراس ملغي شد اما اين باعث ديدار رهبران دو كليسا بعد از صدها سال نشد تا همين ديدار پاپ فرانچسكو با پاتريارك كريل در هاوانا.

همين نگاه بسيار كوتاه به فاصله و جدايي دو كليسا نشان مي‌دهد كه عامل سياسي در اين امر نقش اصلي داشته تا اختلافات مذهبي هر چند اين اختلافات در ظاهر امر دستمايه صف‌بندي دو طرف در مقابل يكديگر بوده است. حالا و با توجه به شرايط چند سال اخير پاپ فرانچسكو به ديدار پاتريك كريل رفته چراكه باز مسائل سياسي احساس نيازي براي نزديك شدن دو كليسا به يكديگر را به وجود آورده است.

مشكلات اخلاقي و سياسي

شايد كليساي كاتوليك در طول تاريخ طولاني خود درگير مشكلات اين چند سال اخير نبوده است، مشكلاتي كه كليساي كاتوليك را گرفتار رسوايي اخلاقي بي‌سابقه‌اي كرد. هر چند كليساي ارتدكس ازدواج را براي تمام كشيشان خود ممنوع نكرده اما كليساي كاتوليك بر تجرد اعضاي خود تأكيد شديد دارد و همواره پرهيز از تمايلات جنسي را به عنوان اصل اخلاقي خود دانسته است. با وجود چنين تأكيد و احترامي به اصل تجرد در كليساي كاتوليك، تحقيقات نشان از تخلفات جنسي گسترده‌اي در سازمان كليسايي آن و در طول سال‌هاي متمادي مي‌دهد. برنامه مستندي از شبكه تلويزيون اولستر( UTV)، در 1994 به اين تخلفات پرداخت و بعد از آن نيز روزنامه محلي بوستون گلوب به صورت گسترده‌اي به اين موضوع پرداخت.

مجموع اين تحقيقات حكايت از تخلفات جنسي از سوي هزاران كشيش، راهبه و اعضاي كليساي كاتوليك داشت كه قريب به نيم قرن جريان داشته و كار به جايي رسيد كه پاپ بنديكت شانزدهم مجبور شد دست كم 384 كشيش را به دليل همين رسوايي‌هاي جنسي خلع لباس بكند. عاقبت، اتهام پرده‌پوشي پاپ را مجبور به كنارگيري از مقام خود در 28 فوريه 2013 كرد؛ عملي كه در طول تاريخ كليسا يك بار، آن هم در 700 سال قبل اتفاق افتاده بود و بعد نيز خورخه ماريو بوگوليو به مقام پاپ كليساي واتيكان رسيد و عنوان فرانچسكو را براي خود برگزيد. پاپ فرانچسكو با توجه به رسوايي‌هاي به بار آمده در زمان رياست بنديكت شانزدهم بر كليسا سعي داشته تا از زواياي مختلف جايگاه كليساي كاتوليك را ارتقا بدهد تا آن آبرو و احترام گذشته احيا شود.

پذيرش دو نظريه چالش‌برانگيز تكامل دارويني و بيگ بنگ و طرح گفت‌وگوي بين‌الاديان از سوي كليساي كاتوليك در همين جهت انجام شده و ديدار او با رهبر كليساي ارتدكس هم گام ديگري بود تا با برطرف كردن اختلافات و دشمني ديرينه زمينه آشتي دو كليسا با هم فراهم بشود. از سوي ديگر، كليساي ارتدكس به رهبري كليساي روسيه در وضعيت فعلي و به دليل شرايط اوكراين دچار مشكل اساسي شده است. هر چند كليساي اوكراين به لحاظ تاريخي تابع كليساي روسيه بوده اما درگيري‌ و جنگ داخلي اوكراين بر اين موضوع سايه انداخت تا آنجا كه مخالفت با سياست‌هاي روسيه در اوكراين و حمايت كرملين از جدايي‌طلبان زمينه را براي تقابل كليساي اوكراين با مركز معنوي خود در مسكو فراهم كرد. در اين بين، پاپ فرانچسكو سعي داشته تا در مورد بحران اوكراين موضعي بي‌طرف داشته و همين موضع نيز مي‌تواند به كليساي ارتدكس روسيه كمك كند تا پاپ از نفوذ خود براي كنترل كاتوليك‌هاي شرق اوكراين استفاده كند و با نزديكي دو كليسا، كليساي ارتدكس اوكراين هم ديگر رويه تقابل خود با مركز معنوي‌اش را دنبال نكند.

اهداف سياسي دو كليسا

به نظر مي‌رسد كه اوضاع خاورميانه طي چند سال اخير و به خصوص حملات نيروهاي تكفيري به مراكز مسيحي در سوريه، عراق و مصر باعث شده تا هر دو كليسا سعي كنند به نقطه مشتركي نزديك شوند. همين موضوع در ديدار رهبران كليسا منعكس شد و هر دو در بيانيه مشترك خود ضمن ابراز اميدواري براي برقراري يكپارچگي بين مسيحيان، محافظت از مسيحيان در خاورميانه آفريقا را خواستار شدند. اين موضوع با توجه به وضعيت مسيحيان سوريه در جنگ داخلي اين كشور اهميت خاصي دارد. مسيحيان سوريه قريب به 10 درصد از تركيب جمعيتي اين كشور را تشكيل مي‌دهند و وابستگي مسيحيان سوريه به كليساي ارتدكس شرقي باعث مي‌شود تا كليساي ارتدكس روسيه نگراني خاصي نسبت به شرايط آنان در برابر تكفيري‌هاي تروريست در اين كشور داشته باشد.

مسيحيان قبطي مصر نيز از جمله كيش ارتدكس به شمار مي‌روند و هر چند وضعيتي به وخامت هم‌كيشان سوري خود ندارند اما حملات تكفيري‌ها و سر بريدن 21 تن از آنان به دست داعش در فوريه سال گذشته ميلادي نشان داد كه شرايط چندان مناسبي ندارند. به هر حال، بحران اوكراين و خاورميانه مجالي براي دو كليسا ايجاد كرده تا باز بر سر مصالح سياسي جدايي هزار ساله خود را به دست فراموشي بسپارند و به جاي اين جدايي طولاني، سعي در نزديكي و هم‌گرايي داشته باشند تا‌ آن كه با همكاري با يكديگر جايي در معادلات سياسي پيچيده جهاني داشته باشند و از وضعيت بحراني خاورميانه بي‌بهره از نصيب سياسي نباشند.

http://javanonline.ir/fa/news/772495

ش.د9405708