موضوع وهن مذهب بودن قمه زنی در زمان کنونی اگرچه یکی از تأکیدات علما بر نهی از قمه زنی است ولی این عمل از جهاتی دیگر مورد نهی و حرمت قرار می گیرد.
به گزارش گروه فرهنگی بصیرت به نقل از خبرگزاری مهر، موضوع وهن مذهب بودن قمه زنی در زمان کنونی اگرچه یکی از تأکیدات علما بر نهی از قمه زنی است ولی این عمل از جهاتی دیگر مورد نهی و حرمت قرار می گیرد و فقهای بزرگ شیعه با توجه به این جهات فتوا به تحریم قمه زنی داده اند. در ادامه نگاهی به فتوای علمای بزرگ شیعه دراین باره خواهیم داشت:
ضرری بودن قمه زنی
مرحوم شیخ مرتضی انصاری که سرآمد فقهای شیعه در قرن های اخیر است، قمه زنی را از جهت ضررها و آسیب های به بدن می رساند، حرام می داند. ایشان فتوایی درباره قمه زنی دارد که متأسفانه کمتر منعکس شده است و ما آن را در کتاب «عار یا شعار، قمه زنی در ترازوی عقل و شرع» منتشر نمودیم. ایشان در این باره می نویسد:
«در تعزیه داری حضرت امام حسین علیه السلام اگر شخص زخمی مثل تیغ و غیره بر خود بزند که ضرر باشد بر بدنش، حرام است؛ اما اگر [عزاداری به] قسمی باشد که درد و اَلَمش در همان وقت تعزیه داری باشد نه بعد از آن، مثل سینه زدن به طور متعارفِ ناس [مردم] که سیاه و سرخ شود، ضرر ندارد.»
اصولا از نگاه شیخ اعظم انصاری هرگونه آسیب و ضررزدن به بدن حرام است. چنان‌که ایشان در بیان قاعده لاضرر می گوید: «قد استفید من الأدلة العقلیة والنقلیة تحریم الإضرار بالنفس؛ از دلایل عقلی و نقلی حرمت اضراربه‌نفس استفاده می‌شود.»
وی همچنین می افزاید: «علما در حکم ضررزدن، تفاوتی بین ضررزدن به خود و دیگران نگذاشته اند.»
او همچنین در کتاب فرائد الاصول می نویسد: «پس هر ضرری که به خود شخص یا دیگری وارد شود، حرام می شود و تفاوتی نمی کند که چه کسی این ضرر را وارد کرده است.»
اصل پاسخ شیخ انصاری در فتوایی که گذشت، به زبان فارسی نوشته است و ما عین آن را نقل کردیم، ولی متأسفانه بعضی دیگر از طرفداران قمه زنی برای اینکه شیخ انصاری را موافق قمه زنی جلوه دهند با تحریفی آشکار عبارت شیخ را این‌گونه به عربی ترجمه نموده اند: «إذا اورد الشخص الجرح بمثل السیف و نحوه علی نفسه، و لم یکن مضرا کان ذلک جائزا.»
این در حالی است که شیخ انصاری در قسمت اول این فتوا که ایجاد زخم بر بدن را مصداقِ ضرر و آسیب به بدن معرفی نموده و حرمت آن را بیان می کند، در قسمت دوم فتوا نیز ایشان با بیان «سینه زدن به طور متعارفِ ناس» بر این معنا تأکید می کند.
این نظر شیخ انصاری را می توان به میرزامحمدحسن شیرازی، معروف به میرزای بزرگ شیرازی، صاحب فتوای تحریم تنباکو نیز نسبت داد، زیرا میرزای شیرازی در حاشیه رساله ای که این فتوا در آن آمده، به اظهارنظر در مسائل اختلافی با شیخ انصاری می پردازد. اما در ذیل این مسئله میرزا اظهارنظری ندارد و ایشان نیز در این مسئله، فتوای شیخ را پذیرفته و با او هم‌عقیده است.
بدعت و تشریع بودن قمه زنی
تعدادی از فقهای بزرگ شیعه نیز معتقدند که قمه زنی عنوان عزاداری امام حسین علیه السلام را ندارد زیرا عرف این عمل را نشانه عزاداری نمی داند و هیچ‌کس در سوگ عزیزانش چنین نمی کند. از طرفی دیگر نص و روایت به خصوصی نیز درباره آن وارد نشده است؛ از این جهت انجام آن به عنوان یک عمل دینی صحیح نیست. مرحوم آیت اللّه سیدمحمدکاظم یزدی صاحب عروة الوثقی که بیشتر فقهای معاصر با حاشیه نگاری کتاب ایشان، مرجعیت خویش را آغاز کرده اند، در این باره می نویسد:
«تعزیه داری حضرت سیدالشهدا ارواحنا فداه باید به نحوی باشد که از خود ائمه هدی صلوات الله علیهم رسیده و به مثل زخم زدن اذن از ایشان نرسیده است و سابقین از علما رضوان الله علیهم هم رخصت نداده اند و زخم زدن بر بدن دیگری جایز نیست؛ اگرچه خودش اذن بدهد مگر در مقام علاج اوجاع و بر فرضِ زدن دیه ثابت نیست چون عمد است و در عمد قصاص است نه دیه و ثبوت قصاص هم چون به اذن بوده معلوم نیست؛ مگر در غیربالغ که اذن او مؤثر نیست، و اذن ولی هم ثمر ندارد؛ پس از برای غیربالغ حق القصاص ثابت است و اتیان به اعمال مذکوره به قصد مشروعیت و به‌عنوان عبادت تشریع است.»
متأسفانه این فتوای صریح نیز تاکنون کمتر منعکس شده است و ما مستندات آن را در کتاب منتشر نمودیم.
این نظر مرحوم آیت اللّه سیدمحمدکاظم یزدی مورد قبول تعدادی از فقهای بزرگ دیگر نیز بوده است. چنانچه مرجع بزرگ شیعه آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی بر طبق این مبنا احتیاط واجب را در ترک قمه زنی می دانستند، چنانچه ایشان در پاسخ به حکم قمه زنی می نویسد:
«رجوع به غیر نماید، اگر مجتهد عادلی تجویز کند در اتّباع او مأذون هستند.»
همچنان‌که مرحوم آیت الله بهجت نیز با اشاره به تحریف کلام خود درباره نظر فقهی آیت الله سید ابوالحسن اصفهانی می نویسد:
«آنچه من گفته ام آن است که مرجع بزرگوار آیت‌اللّه سیدابوالحسن اصفهانی با قمه زنی مخالف بوده اند و تا پایان حیات خود نیز بر این رأی و نظر باقی بودند. و چنین لباسی نیز هم اکنون نزد من وجود ندارد. »
از میان فقهای معاصر نیز مرحوم آیت الله سید ابوالقاسم خویی نیز تصریح می کنند که قمه زنی عنوان عزاداری امام حسین علیه السلام را ندارد و نص و روایت به‌خصوصی نیز درباره آن وارد نشده است؛ ازهمین رو انجام آن به عنوان یک عمل دینی صحیح نیست. ایشان در کتاب صراط النجاة می آورد:
«لم یرد نص بشعاریته فلا طریق الی الحکم باستحبابه؛ نصی درباره شعاربودن قمه زنی وارد نشده است؛ پس طریقی برای حکم به استحباب این عمل وجود ندارد.»
البته ایشان پس از بیان این جمله متذکر این مطلب می شوند که اگر کسانی این اعمال را از روی خلوص نیت و به خاطر همدردی با اهل بیت علیهم السلام انجام داده اند، ممکن است خداوند درصورتی‌که نیتشان خالص بوده، به آن ها پاداش دهد. ولی به‌هرحال این ثواب متعلق نیت آن ها است و نه عملشان. شاگرد ایشان، مرحوم آیت اللّه تبریزی نیز در همین کتاب، این مطلب را تقریر کرده و می گوید:
«دخولُ ما ذُکر فی الجزع المستحب لما أصاب سیّد الشهدا علیه السلام محل تأمل؛ داخل بودن قمه زنی در عزاداری امام‌حسین علیه السلام جای تأمل دارد.»
همچنین مرحوم آیت الله میرزا جواد تبریزی در پاسخ به سؤالی می نویسد:
«داخل بودن قمه زنی در عزاداری سیدالشهدا علیه السلام و اهل بیت و اصحاب ایشان سلام الله علیهم ثابت نیست؛ پس بر همه مؤمنین لازم است که آنچه را به عنوان گونه ای عزاداری محرز و ثابت است اختیار نمایند؛ همچون گریه نمودن و سینه زنی و برپانمودن دسته های عزاداری و حرکت آن، تا حد امکان به‌سوی امکان عمومی برای عزاداری. خداوند شما را در خدمت به اهل‌بیت علیهم السلام موفق دارد و جزای خیر در دنیا و آخرت بدان دهد.»
البته افزون بر علمایی که از آنها در اینجا نام بردیم بسیاری از فقهای گذشته و کنونی نیز بنابر جهات گوناگون فتوا به تحریم قمه زنی داده اند، که تفصیل آن در کتاب «عار یا شعار» آمده است. اما حاصل سخن این که بر خلاف هجمه های بعضی از طرفداران متعصب قمه زنی، فتوا به تحریم قمه زنی از جهاتی همچون ضرری بودن و یا بدعت بودن آن، اختصاص به زمان کنونی ندارد و بسیاری از علمای بزرگ شیعه نیز به آن اعتقاد داشته باشند. هرچند امروز موضوع موهن بودن قمه زنی عنوانی آن‌قدر آشکار است که بسیاری از فقها و علما با توجه به آن فتوا به تحریم قمه زنی داده اند.
مهدی مسائلی
خبرگزاری مهر
