پاکستان و مخمصه‌های داخلی، مرزی و فرامرزی

(روزنامه جمهوري اسلامي ـ 1395/05/12 ـ شماره 10653 ـ صفحه 6)

مسائل داخلی: تروریسم، و بحران‌های سیاسی- اقتصادی

وقتی صحبت از پاکستان به میان می‌آید، اولین چیزی که به ذهن خطور می‌کند، فعالیت گروه‌های تروریستی و شبه نظامی متعدد در این کشور از جمله طالبان پاکستان، لشکر جهنگوی، سپاه صحابه و... است.

ارتش پاکستان از دو سال پیش عملیات نظامی منسجم وگسترده‌ای را برای مقابله با پدیده تروریسم در این کشور آغاز کرده و گرچه تاکنون موفقیت‌های نسبی در این مسیر کسب کرده است، اما ناامنی حاصل از حضور گروه‌های تروریستی و شبه نظامی در این کشور ونیز ناامنی ناشی از افراط گرایی‌ها و فرقه گرایی‌ها، یکی از مشکلات بزرگ پیش روی دولت و مردم پاکستان است.

ازسوی دیگر، فریاد بلند مخالفان سیاسی حزب حاکم درپاکستان به ویژه در سه سال اخیر، هیچ‌گاه فروکش نکرده و در مقاطع مختلف، احزاب سیاسی مخالف دولت کنونی پاکستان، موضوع‌ها و ماجراهای گوناگون را برای گرم نگهداشتن تنور اعتراض‌های خود علیه دولت دستاویز قرار داده‌اند.

احزاب مخالف حزب حاکم پاکستان و در راس آنها حزب تحریک انصاف به رهبری عمران خان، از همان ماه‌های آغازین دولت نواز شریف اعتراض‌های گسترده‌ای را به نتایج انتخابات عمومی سال ۲۰۱۳ آغاز کردند؛ انتخاباتی که در نهایت منجر به تکیه زدن نواز شریف بر کرسی قدرت در پاکستان شد.

تابستان سال ۱۳۹۴ پایتخت پاکستان به مدت نزدیک به دوماه صحنه تظاهرات و تحصن هزاران نفر از طرفداران احزاب مخالف دولت بود که در اعتراض به نتایج انتخابات، پایتخت را عملاً دوماه فلج کردند و ضمن متهم کردن حزب حاکم به تقلب در انتخابات سال ۲۰۱۳، خواستار کناره گیری نواز شریف از قدرت بودند اما این اعتراض‌ها در نهایت راه به جایی نبرد.

طی دو- سه ماه اخیر هم صحنه سیاسی پاکستان، دستخوش افشاگری‌های مالی یک مؤسسه پانامایی قرار گرفته و ماجرای اسناد پاناما که نام سه نفر از فرزندان محمد نواز شریف به اتهام فساد در فهرست این اسناد گنجانده شده است، بار دیگر به ابزاری برای فشار سیاسی مخالفان علیه دولت نواز شریف تبدیل شده و مخالفان خواستار انجام تحقیقات روشن و شفاف و رسیدگی قضایی به این موضوع هستند.

علاوه بر بحران سیاسی، پاکستان از بحران شدید کمبود انرژی رنج می‌برد؛ بحرانی که باید آن را از جمله مشکلات حوزه اقتصادی وصنعت در پاکستان دانست. قطعی‌های مکرر و طولانی مدت برق باعث شده تا چرخ‌های صنعت این کشور از رمق بیفتد و کمبود شدید گاز در فصل زمستان هم باعث تشدید این مشکل می‌شود.

رفع بحران کمبود انرژی در پاکستان، یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های دولت فعلی است و دولت نواز شریف، به خاطر جلب حمایت‌های بیشتر در انتخابات سال ۲۰۱۸ هم شده، سخت به دنبال آن است تا از راه‌های گوناگون از جمله وارد کرد گاز مایع و تلاش برای احداث نیروگاه‌های جدید، تاحدودی از شدت بحران انرژی در این کشور بکاهد.

مرزهای پردرد سر

پاکستان، کشوری با حدود ۷۹۶ هزارکیلومتر مربع وسعت ودارای بیش ازشش هزار و ۷۰۰ کیلومتر مرز زمینی باکشورهای ایران، هند، افغانستان و چین، سال هاست با مشکلات فراوان در مناطق مرزی روبرو است.

طولانی‌ترین مرز مشترک پاکستان با کشورهای همسایه اش، مربوط به مرز هند است. دو کشور بیش از دو هزار و ۹۰۰ کیلومتر مرز مشترک دارند. خط مرزی میان پاکستان و افغانستان نیز بیش از دو هزار و ۴۰۰ کیلومتر است. همچنین پاکستان بیش از ۹۰۰ کیلومتر مرز مشترک با ایران دارد و بیش از ۵۰۰ کیلومتر نیز طول خط مرزی پاکستان و چین است.

نکته قابل توجه در خصوص خطوط مرزی پاکستان با کشورهای همسایه اینکه، بسیاری از این مناطق همواره مسایل زیادی را برای پاکستان و کشورهای همسایه آن ایجاد کرده است و برخی همسایگان پاکستان از اینکه این کشور کنترل کافی بر مرزهایش ندارد، گله مند هستند.

مرز مشترک با افغانستان را باید مشکل سازترین مرزهای پاکستان دانست. وجود ناآرامی و بی‌ثبات در افغانستان باعث شده تا نقاط مختلف مرزی میان دو کشور خارج از کنترل دو طرف باشد و نبود کنترل و نظارت کافی نیز سبب شده تا هر دو طرف خط مرزی پاکستان و افغانستان، به پناهگاهی امن برای برخی گروه‌های شبه نظامی دردسر ساز برای دو همسایه باشد.

بخش عمده‌ای از اختلافات دیرینه هند و پاکستان نیزمربوط به مسایل مرزی میان دو کشور است. هند پاکستان را متهم می‌کند که مناطق مرزی این کشور به حیاط خلوت و محل امنی برای شبه نظامیانی تبدیل شده که هر از گاهی به داخل قلمروی هند نفوذ می‌کنند و موجب بروز ناآرامی‌ها در مناطق تحت کنترل هند به ویژه در منطقه مورد مناقشه کشمیر می‌شوند.

در مورد افغانستان نیز، وضعیت تقریباً به همین شکل است. کابل همواره از اسلام‌آباد به دلیل ناآرامی‌های اطراف مرز مشترک دو کشور گله مند است. افغانستان می‌گوید مناطق مرزی پاکستان به مخفی گاه و محل امنی برای شبه نظامیان طالبان تبدیل شده است و عناصر طالبان به راحتی، با عبور از مرز، وارد خاک افغانستان می‌شوند و پس از اقدامات تروریستی، به مناطق مرزی پاکستان بازمی‌گردند.

هرچند پاکستان همواره این گونه ادعاها و اتهامات مطرح شده ازسوی هند و افغانستان را رد کرده است، اما کابل و دهلی نو همچنان این اتهامات را تکرار می‌کنند.

مرزهای جنوب غربی پاکستان هم هر از گاهی، مشکلاتی را برای همسایه غربی آن، ایران، ایجاد می‌کند. مرزهای جنوب غربی پاکستان سال هاست آنگونه که باید، از سوی دولت و نیروهای امنیتی این کشور کنترل نمی‌شود و اگر چه در شرایط کنونی آرامش نسبی در این مناطق حاکم است اما هر از گاهی مشکلاتی نظیر قاچاق کالا و ترددهای غیرقانونی برای طرف ایرانی ایجاد می‌کند.

گاهی هم افراد شرور و تروریست‌ها، از نبود کنترل کافی بر مرزهای جنوب غرب پاکستان از سوی مرزبانان این کشور، سوء استفاده می‌کنند و سبب بروز ناامنی برای طرف ایرانی می‌شوند.

مقامات عالی دولت پاکستان بارها از عزم و اراده جدی خود برای بهبود روابط با همسایگان سخن گفته‌اند اما درعمل، به دلیل وجود اختلاف‌های شدید سیاسی با کشورهایی مثل هند و افغانستان، نتوانسته‌اند این عزم و اراده را جامه عمل بپوشانند.

گرفتاری‌های فرا مرزی پاکستان

دولت پاکستان این روزها بیش از هر زمان دیگر در سال‌های اخیر از سوی مخالفان داخلی متهم به عملکرد ضعیف در روابط خارجی و دیپلماسی است.

به باور بسیار از کارشناسان و سیاستمداران پاکستانی، تشدید تنش در روابط پاکستان و آمریکا و عقب ماندن اسلام‌آباد از دهلی نو در صحنه رقابت برای پیوستن به نهادهای بین‌المللی، تنها نمونه‌هایی از عواقب عملکرد ضعیف پاکستان در حوزه دیپلماسی و روابط خارجی است.

هند در شرایط کنونی توانسته ضمن تقویت مناسبات خود با آمریکا، بطور قابل توجهی جای پاکستان را به عنوان هم پیمان جنوب آسیایی واشنگتن پر کند. هندی‌ها همچنین به عضویت در سازمان تأمین کنندگان هسته‌ای (NSG) نزدیک شده‌اند و حتی به دنبال آن هستند که به جمع اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل اضافه شوند و در این زمینه‌ها، از پاکستان فاصله بسیار گرفته‌اند.

لغو قرارداد فروش جنگنده‌های اف-۱۶آمریکا به پاکستان را می‌توان یکی دیگر از نشانه‌های ضعف در دیپلماسی پاکستان دانست. حتی مقامات رسمی این کشور هم اذعان دارند که لابی گری‌های هند در واشنگتن باعث شد تا آمریکا از این قرارداد مهم با پاکستان عقب‌نشینی کند.

همچنین افغانستان برای دستیابی به بازارهای جنوب آسیا ترجیح داده است که مسیرهای دیگر غیر از خاک پاکستان را انتخاب کند. اسلام‌آباد اجازه دسترسی تزانزیتی افغانستان به هند از طریق خاک پاکستان را نداده است. این مخالفت به نوعی با اهداف طرح راهروی مشترک اقتصادی چین و پاکستان در تضاد است، چرا که طبق گفته خود مقامات پاکستان، این راهروی اقتصادی قرار است به طرح اتصال کشورهای منطقه از جمله اتصال پاکستان با آسیای میانه از طریق خاک افغانستان تبدیل شود که می‌تواند در آینده، مخالفت‌های متقابل افغانستان را به دنبال داشته باشد.

پاکستان اگرچه توانسته به لطف نیاز چینی‌ها به طرح احداث راهروی اقتصادی از بندر گوادر در جنوب پاکستان تا استان سین کیانگ چین، روابطی بسیار نزدیک با پکن برقرار کند اما برخی کارشناسان و تحلیل گران پاکستانی معتقدند پاکستان بیش از حد روی چینی‌ها حساب باز کرده و تمام تخم مرغ‌هایش را در سبد چین گذاشته است که باز هم یکی دیگر از خطاهای راهبردی دولت پاکستان در حوزه روابط خارجی است.

دولت کنونی پاکستان که از زمان آغاز فعالیت خود، مبارزه با تروریسم را برای به ارمغان آورن صلح در این کشور، رشد اقتصادی و عبور از بحران کمبود انرژی و تقویت روابط دوستانه با همسایگان و سایر کشورها را سرلوحه شعارهای خود قرارداده است، در طول سه سال گذشته حرکتی لاک پشتی درمسیرتحقق این اهداف داشته و هرچند در زمینه مبارزه با تروریسم به لطف توانمندی‌های ارتش موفقیت‌های نسبی در مناطق قبایلی کسب کرده، اما در مسیر دستیابی به برخی اهداف دیگر حرکت رو به عقب داشته است.

ش.د9502679