بقای داعش بستگی به تصمیم کشورهایی دارد که این تشکیلات را پدید آورده اند. در حال حاضر مصر سیاست خود را تغییر داده و به دولت های سوریه و عراق نزدیک می شود. اردن در شرایط بسیار دشواری قرار دارد و در آستانه ورشکستگی است. عربستان سعودی دچار بحران مالی است و دیگر نمی تواند مثل گذشته پول خرج کند. اما آمریکا، رژیم صهیونیستی، قطر و تا حدودی امارات همچنان به کمک به داعش ادامه می دهند
طی ماه های اخیر که حملات عراق و سوریه و کشورهای همپیمان آنها به تروریست های داعشی افزایش یافته است و نوید پاک سازی این تروریست ها از عراق و سوریه داده می شود، چند هفته قبل، ابوبکر بغدادی، خلیفه خودخوانده داعش، برای خود جانشینانی تعیین کرد. آیا با شکست های اخیر داعش در عراق، خلافت خودخوانده داعشی در معرض فروپاشی است؟ داعش چه سناریوهای احتمالی را برای جلوگیری از فروپاشی در پیش خواهد گرفت؟
در این باره خبرنگار گروه بین الملل بصیرت گفتگویی را با محمدعلی مهتدی کارشناس ارشد مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه، صورت داده است که در ادامه می آید:
بصیرت: درباره نقش آمریکا و همراهانش در پیدایش داعش مطالب زیادی گفته شده است. اگر بخواهیم به صورت دقیق تر این موضوع را بررسی کنیم، چه باید گفت؟
مهتدی: به طور کلی برای بررسی پدیده ای مانند داعش دو روش وجود دارد: یکی کنکاش در ریشه های فکری، مسأله ارتداد، تکفیر و افکار ابن تیمیه است، اما برخی از نویسندگان غربی و حتی برخی از نویسندگان ایرانی از این روش استفاده می کنند تا تا در نهایت گناه پیدایش داعش و امثال آن به گردن اسلام بیفتد و دین اسلام محکوم شود.
روش دیگر بررسی شرایط سیاسی و نقش کشورها در پیدایش داعش است. این روش ثابت می کند که برخی کشورها از جمله آمریکا، عربستان و رژیم اشغالگر قدس، در شرایط خاصی با استفاده از اندیشه های وهابی، داعش را با هدف ضربه زدن به محور مقاومت پدید آوردند و ده ها هزار نفر تکفیری را وارد عراق و سوریه کردند تا زنجیره مقاومت را از هم بگسلانند.
این روند دقیقا پس از پیروزی حزب الله در جنگ 33 روزه در ماه های ژوئیه و اوت سال 2006 شروع شد. به طوری که حزب الله محبوبیت فراوانی در جهان عرب و جهان اسلام کسب کرد. یک ماه بعد، در سپتامبر 2006 خانم کاندولیزا رایس، وزیر امور خارجه وقت آمریکا، به قاهره رفت و در جلسه ای محرمانه با رؤسای دستگاه های امنیتی مصر، اردن، عربستان، قطر و امارات تصمیم گرفتند برای مقابله با حزب الله و ایران، سازمان داعش را پدید آورند. در آن زمان ابوبکر بغدادی در زندان بوکا در عراق بود و در آن سال آمریکایی ها زندانی آزاد نمی کردند، اما آنها البغدادی را آزاد کردند تا داعش را درست کند. در عین حال دستگاه های اطلاعاتی بسیاری از کشورهای عربی و غربی برای شناسایی جوانان و افراد در سراسر جهان بسیج شدند تا آنها را جذب کنند و آموزش عقیدتی و نظامی برای اعزام به عراق و سوریه و حتی لبنان بدهند.
فرصت اعزام این افراد در سال 2011 پس از وقوع انقلاب های مردمی در جهان عرب پدید آمد و این تشکیلات با برنامه ریزی امنیتی به عراق و سوریه اعزام شدند.
بصیرت: با توجه به این که اکنون داعش در سوریه و عراق در تنگنا قرار گرفته است، تشکیلات دولتی خلافت خودخوانده داعش در چه وضعیتی است؟ آیا می توان از فروپاشی کامل این تشکیلات سخن گفت؟
مهتدی: داعش مدعی است که تشکیلات خلافتی اش برگرفته از تشکیلات خلافت در صدر اسلام است. البغدادی به سبک ماجرای سقیفه خود را خلیفه خواند و همانند خلیفه اول، در مسجد موصل اولین خطبه خود را قرائت کرد. حلقه اول مسئولان پس از وی مجموعه ای از افسران بعثی هستند که عنوان امیر دارند. هر امیر همچون وزراء در یک کابینه مسؤول امور خاصی است. این امور عبارتند از جنگ، مالیه، آموزش، تبلیغ و... در شهر های دیگر، مسئول داعش یک والی است که با خلیفه بیعت کرده و برای خود تشکیلاتی دارد. البته این تشکیلات به شکل عنکبوتی است و هر مسئول فقط با یک مسئول بالاتر از خود ارتباط دارد. افراد در دولت خودخوانده داعش دو گونه هستند. بومی ها را انصار و آنهایی را که از کشورهای دیگر آمده اند مهاجرین می نامند.
داعشی ها مدعی هستند که بر همگان واجب است با البغدادی که خود را خلیفه خوانده بیعت کنند. و در صورت خودداری از بیعت مرتد محسوب می شوند و باید به قتل برسند (درست مانند شرایطی که در زمان خلیفه اول پیش آمد و خالد ابن ولید مأمور سرکوب و قتل کسانی شد که از بیعت خودداری کرده بودند). به همین دلیل، پس از اعلام خلافت در موصل، همه جریان های تکفیری در سومالی، لیبی، صحرای سینا و نیجریه با داعش بیعت کردند و خود را شاخه هایی از داعش دانستند.
با توجه به شکست های داعش طی ماه های اخیر در عراق، چنانچه موصل آزاد شود، بساط خلافت خودخوانده داعش هم از هم می پاشد، اما داعش برای مقابله با این وضعیت دارالخلافه دیگری در شهر رقه سوریه دارد که در صورت سقوط موصل، البغدادی در نظر دارد که به رقّه برود و آنجا را دارالخلافه اعلام کند. در این صورت، داعش همچنان در عراق به شکل مخفی و زیرزمینی به حضور خود ادامه خواهد داد و به عملیات ترور و انفجار دست خواهد زد. حتی اگر رقه هم آزاد شود، ممکن است داعش دارالخلافه را به لیبی یا سومالی ببرد و همچنان به حضور خود در منطقه و عملیات تروریستی ادامه دهد.
بصیرت: در مجموع تداوم حیات داعش را چگونه می بینید؟
مهتدی: اصولا بقای داعش بستگی به تصمیم کشورهایی دارد که این تشکیلات را پدید آورده اند. در حال حاضر مصر سیاست خود را تغییر داده و به دولت های سوریه و عراق نزدیک می شود. اردن در شرایط بسیار دشواری قرار دارد و در آستانه ورشکستگی است. عربستان سعودی دچار بحران مالی است و دیگر نمی تواند مثل گذشته پول خرج کند. اما آمریکا، رژیم صهیونیستی، قطر و تا حدودی امارات همچنان به کمک به داعش ادامه می دهند. ترکیه سیاست منافقانه ای را بازی می کند و با آنکه ده ها هزار نفر از داعشی ها از طریق فرودگاه استانبول وارد ترکیه شده و پس از آموزش نظامی به سوریه و عراق اعزام شده اند، اکنون ادعا می کند که با داعش می جنگد. تا زمانی که آمریکا و رژیم صهیوینستی بخواهند داعش به حیات خود ادامه خواهد داد مگر آنکه تاریخ مصرف آن از دیدگاه آمریکا و رژیم صهیونیستی به پایان برسد.
بصیرت: با توجه به جنایاتی که داعش در این سال ها مرتکب شده است، تا چه اندازه در بین مردم کشورهای عربی نسبت به این تشکیلات تروریستی تنفر وجود دارد؟
مهتدی: شاید در اوائل ظهور داعش، بخش هایی از اهل تسنن به ویژه در شهر هایی مانند فلوجه و تکریت طرفدار داعش بودند، اما بعدها پس از آن که داعش بسیاری از عشایر سنی به ویژه در استان الانبار را قتل عام کرد، جوامع سنی از داعش متنفر شدند. حکومت داعش در موصل فشار زیادی بر مردم وارد کرد. با تحریم ورزش، تماشای تلویزیون، سیگار و خیلی چیزهای دیگر ، قتل و شلاق روزمره به جان مردم افتاد. اخیرا با آزاد شدن بخش شرقی موصل، واکنش مردم نشان داد که آنها چقدر خوشحال هستند که از ستم داعش رها شده اند. به طور کلی رفتار وحشیانه داعش در سربریدن و اعدام های فجیع باعث شده که جوامع سنی مذهب به شدت از داعش متنفر شوند.
بصیرت: نفوذ داعش در سطح جهانی را چگونه ارزیابی می کنید؟ یعنی آیا با فروپاشی داعش در عراق و سوریه، این خطر وجود دارد که به شکل گروه های مافیایی و تروریستی در سطح دنیا، حیات خود را ادامه دهد؟
مهتدی: عملیاتی که داعش در اروپا انجام داده نشان می دهد که هسته های خفته ای وابسته به داعش در بسیاری از کشورها وجود دارند. این هسته یا مستقیما با داعش در ارتباط هستند، یا این که ارتباط ارگانیک ندارند و با تشخیص خود یا از طریق ارتباط با اینترنت دست به عملیات می زنند. اما از این گذشته، با توجه به نقش دستگاه های اطلاعاتی بین المللی در پیدایش و هدایت عملیات داعش، به نظر می رسد که همین دستگاه ها به ویژه اطلاعات رژیم صهیونیستی در خط دادن به این هسته ها دست دارند. البته این بدان معنی نیست که آنهایی که به امید در آغوش گرفتن حورالعین دست به عملیات انتحاری می زنند، از رژیم صهیونیستی دستور می گیرند؛ بلکه ارتباط این هسته ها با رژیم صهیونیستی از طریق افراد به خصوصی و به شکل بسیار پیچیده ای صورت می گیرد که اعضای عادی از آن بی خبر هستند.
بصیرت: ساختار حکومت داعش تا چه اندازه با عناصر تروریستی که از اطراف دنیا به این گروه آمده اند در پیوند است. یعنی ترکیب نیروی دولت داعشی مبتنی بر عناصر داخل سوریه و عراق است یا عناصر تروریستی از همه جای دنیا؟ اگر چنین باشد بنابراین می توان گفت روند فروپاشی آن با سرعت بیشتری دنبال می شود. نظر شما در این باره چگونه می باشد؟
مهتدی: تعداد افراد وابسته به داعش را دقیقا نمی دانیم. برخی منابع این تعداد را 60 هزار تا 100 هزار ذکر کرده اند که نیمی از آنها از خارج به داعش در سوریه و عراق پیوسته اند. بیشتر این ها از طریق ترکیه و اردن وارد سوریه و عراق شده اند. اخیرا گفته می شود که با توجه به مسائلی که در ترکیه و اردن پدید آمده پیوستن افراد جدید خارجی به داعش کُند یا متوقف شده است. در هر صورت همچنان که گفته شد، بقای داعش بستگی به تصمیم آمریکا و رژیم صهیونیستی دارد. باز یادآوری کنیم که ایده ایجاد داعش متعلق به مائیر داگان، رئیس سابق موساد بود که خانم کاندولیزا رایس و مسؤولان امنیتی پنج کشور عربی آن را برنامه ریزی و اجرا کردند. عملیات داعش از دو اتاق عملیات در خاک اردن و ترکیه با حضور افسران اطلاعاتی از آمریکا، رژیم صهیونیستی، عربستان، ترکیه و قطر هدایت می شده و ظاهرا این اتاق ها همچنان وجود دارد و فعال است./
با تشکر از جناب آقای مهتدی که وقت خود را در اختیار پایگاه بصیرت قرار دادند.
مصاحبه از: وحید قاسمی
