همه جشنواره های مهم دنیا به این دلیل اهمیت یافته اند که فیلم هایی در این رویدادها شرکت می کنند که قبلا در جشنواره یا در سینماها به نمایش در نیامده اند. یعنی برای اولین بار در این جشنواره ها رونمایی می شوند. این درحالی است که جشنواره جهانی فیلم فجر، معمولا فیلم هایی که قبلا روی پرده رفته اند را به نمایش در می آورد.
تقسیم جشنواره فیلم فجر به دو بخش ملی و جهانی، تجربه تازه ای در برگزاری این رویداد سینمایی است. از سال 93 و دوره سی و سوم جشنواره فیلم فجر، بخش های داخلی و خارجی این جشنواره از هم منفک شدند. به این ترتیب که بخش ملی، شامل فیلم های ایرانی، در موعد همیشگی، یعنی بهمن برگزار می شود و بخش بین‌المللی آن به طور مستقل و در قالب جشنواره ای جداگانه، اردیبهشت هر سال میزبان فیلم های خارجی و تعدادی فیلم ایرانی خواهد بود.
بدون تردید، مستقل شدن بخش بین‌الملل، می تواند موجب تمرکز، بهتر دیده شدن و افزایش تأثیرگذاری آثار این بخش شود. چون به طور معمول، موقع برگزاری جشنواره فیلم فجر در بهمن، توجه همه به فیلم های ایرانی جلب می شود. همچنان که در دوره های قبلی که برگزاری هر دو بخش جشنواره فجر همزمان بود، بخش بین الملل این جشنواره در عمل می سوخت. اما با طرح کنونی و استقلال بخش بین الملل، فضای لازم برای ارتباط بیشتر مردم، هنرمندان، رسانه ها و علاقه مندان به سینما کنونی فراهم است.
اتفاق مثبت دیگری که برای بخش بین الملل جشنواره فیلم فجر افتاده این است که حضور فیلم های هالیوودی کاهش یافته است. یکی از انتقاداتی که در دوره های گذشته به بخش بین الملل جشنواره فیلم فجر می شد، نمایش پررنگ فیلم های هالیوودی بود که استقلال این جشنواره را مخدوش می ساخت. هم در دوره قبل و هم در این دوره، بخش اعظم جشنواره به رقابت فیلم های شرقی و متفاوت با آثار هالیوودی اختصاص یافته است.
اما سوال این است که چرا با مستقل شدن بخش بین الملل و برنامه ریزی های صورت گرفته، باز هم جریان سازی و تأثیرگذاری این رویداد ضعیف است؟ به ویژه اینکه جشنواره هاي پرآوازه جهاني به خاطر رويكرد بين المللي خود به شهرت رسیده اند.
یکی از مشکلات جشنواره جهانی فیلم فجر مشخص نبودن چگونگی حضور فیلم های خارجی و نوع تعامل با فیلمسازان جهان است. روش حرفه ای و مرسوم همه جشنواره های معتبر در سطح جهان به این ترتیب است که سازندگان و دولت های صاحب اثر تقاضای حضور کرده و فرم پر می کنند. اما در بخش بین الملل جشنواره فیلم فجر، اکثر فیلم ها بدون اطلاع کارگردان و تهیه‌کنندگان فیلم ها و صرفاً با سلیقه خاص برگزار کننده های جشنواره، وارد می شوند. در برخی دوره ها پیش می آمد که جوایز آثار برتر نیز به راننده سفارتخانه کشور صاحب فیلم اهدا شود!
مسئله مهم دیگر که در اعتبار و تأثیرگذاری جشنواره های جهانی بسیار موثر است، رونمایی از فیلم های تازه و دیده نشده است. همه جشنواره های مهم دنیا به این دلیل اهمیت یافته اند که فیلم هایی در این رویدادها شرکت می کنند که قبلا در جشنواره یا در سینماها به نمایش در نیامده اند. یعنی برای اولین بار در این جشنواره ها رونمایی می شوند. این درحالی است که جشنواره جهانی فیلم فجر، معمولا فیلم هایی که قبلا روی پرده رفته اند را به نمایش در می آورد. به طور مثال در دوره اخیر این جشنواره که اردیبهشت امسال (سال 95) برگزار شد، همه فیلم های خارجی حاضر، قبلا بارها در سینماها و جشنواره های دیگر اکران شده بودند!
مسئله دیگر، کیفیت و محتوای فیلم هاست؛ سوال این است که آیا قرار است فیلم هایی خنثی و بی تأثیر را ببینیم؟ یا جشنواره فجر از فرصتی که با استقلال بخش بین‌الملل برای خود فراهم کرده استفاده خواهد کرد و به کارزاری برای جریان سازی سینمایی در راستای آرمان های اصلی و اصیل خویش دست خواهد زد؟
دليل اين كه جایزه های اسكار، بفتا و گلدن گلوب و جشنواره هایی چون كن، برلين، ونيز و... نسبت به ساير رويدادهاي مشابه خود تأثیرگذارتر هستند و افراد بيشتري را از ملل مختلف جهان مفتون خود مي سازند، تعيين استراتژي و چشم اندازي منحصر به خود و استمرار در این اهداف بوده است.
اگر به اسامی فیلم های شرکت کننده و برندگان این جشنواره ها بنگریم، متوجه رویکرد راهبردی آن ها می شویم. اين جشنواره ها از يك طرف، به همايش هايي براي معرفي و تبليغ سينماي مهاجم و امپرياليستي تبديل شده‌اند و از طرف ديگر، شرايطي را فراهم كرده اند كه فيلمسازاني در دنيا، فعالیت خود را معطوف به اهداف این جشنواره ها نمایند. همچنان كه ايران نيز هدف سياستگذاري آنها قرار گرفته است. به گونه اي كه همواره فيلم هايي از ايران را برجسته مي كنند و تحت حمايت قرار مي دهند كه تصويري منفي و سياه از کشورمان را نمايش مي‌دهند. مروري بر فيلم هاي ايراني كه در چنين جشنوار ه‌هايي جايزه گرفته اند نشان مي دهد كه به جز دو، سه استثنا، تمام فيلم هايي كه در جشنواره هاي وابسته به دولت هاي غربي تحويل گرفته شده اند داراي اين نوع نگاه بوده اند.
در شرایطی که جشنواره های سینمایی غربی براي مقاصد خود، از اصول مدنظرشان هیچ گاه عقب نشینی نمی کنند، اما متأسفانه جشنواره هاي ما براي آرمان هاي والاي انساني و الهي خود كم كار و كم تأثير هستند. اين يك واقعيت نامطلوب است كه بخش بين‌الملل جشنواره فيلم فجر، با اين كه در همه دوره هايش نمايش دهنده آثار قابل توجهي هم بوده، اما در هيچ‌يك از دوره هاي خودش نتوانسته به عنوان يك كارزار موثر بر سينماي جهان عمل كند. به اين معني كه نمي توان هيچ موج و حتي بازتابي را در سينماي دنيا شناسايي كرد كه تحت تأثير جشنواره فجر پديد آمده باشد.
جشنواره جهانی فیلم فجر منفعل و فاقد راهبردي تهاجمي است. اين وضعيت ناخوشايند در شرايطي به وجود آمده كه جايگاه منحصر به فرد كشور ايران در عرصه بين المللي قابليت و استعداد بالقوه و ويژه اي را پيش روي جشنواره فجر قرار داده است. قابليت اين كه منادي سينمايي متفاوت و مخالف با سران هاليوود و اسكار باشد. جشنواره فيلم فجر مي تواند و بايد با شاخص سازي و فرياد برآوردن عليه سينماي زرسالار و زورگوي حاكم و مسلط بر جهان، فيلمسازان مستقل دنیا را مجذوب خود كند.
به خصوص اینکه در شرایط کنونی جهان، فضای چندانی براي هنرمندان مستقل و مخالف سلطه وجود ندارد. جشنواره جهانی فیلم فجر، مي تواند با امكانات و توان خود، مأمني براي فيلمسازان اخلاقگرا، آزاديخواه، ضد جنگ و مخالف استعمار و سرمايه داري شود. به طوري كه هنرمندان آزاده جهان، با انگيزه شركت در اين جشنواره فيلم بسازند و جشنواره فجر ايران، باعث تبليغ و ترويج اين نوع هنرمندان و فيلم ها شود.
با این اوصاف، آنچه اردیبهشت هر سال تحت عنوان «جشنواره جهانی فیلم فجر» برگزار می شود، بیشتر به یک «هفته فیلم» شباهت دارد و هنوز با رویدادی که بتوان آن را جشنواره ای جهانی نامید فاصله دارد.
