در حال و هوای انتخابات، استفاده از ابزارهای مختلف ارتباطی بیشتر مورد استقبال طیف ها و جریان های مختلف قرار می گیرد. در این بین، بدون تردید تلگرام از دوره قبل جایگاه مهمی را به خود اختصاص داده است. قابلیت های این شبکه مجازی و موبایلی سبب شده گروه ها و کانال های تلگرامی با توجه به وسعت و سهولت دسترسی در ایران تبدیل به یکی از قطب های تبلیغاتی و به پدیده ای در فضای سیاسی کشور تبدیل شوند. حال با افزوده شدن قابلیت تماس تلفنی انتظار می رود اثرگذاری این شبکه اجتماعی بیشتر شود. البته یک نگاه جامع و هوشمندانه می طلبد که آسیب ها و فرصت های تلگرام در فضای انتخابات همزمان با هم مورد بررسی قرار گیرد. به همین منظور گفتگویی با آقای محمدرضا باقری کارشناس رسانه صورت گرفته است که در ادامه می آید.
بصیرت: تاثیر ابزارهای ارتباطی مدرن و بیشتر بر روی تلفن همراه در تغییر سپهر سیاسی، فرهنگی و اجتماعی کشور کم نظیر بوده است. در این بین آیا می توان گفت تلگرام امروز به یک بازیگر مهم در مناسبات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی تبدیل شده است؟
شبکه های اجتماعی به مثابه یک رسانه جدید کار می کنند. رسانه از دیرباز تا به امروز بوده و تنها شکل آن عوض شده است. تلگرام نیز به عنوان یک رسانه ای که امروزه شاید بتوان گفت فراگیرترین رسانه بعد از تلویزیون محسوب می شود، فعالیت می کند. این رسانه به آسانی در دسترس است، همه مردم می توانند از آن بهره بگیرند و نکته ای که هست، افرادی که از آن استفاده می کنند و جامعه مخاطب آن بسیار زیاد است و غیر از تلویزیون هیچ رسانه دیگری تا این اندازه تأثیرگذار نبوده است. بنابراین می توان گفت تلگرام به یک بازیگر مهم در مناسبات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی تبدیل شده است. برای مثال می توان به اثرگذاری این رسانه بر موضوعات چون بحث آتش نشان ها، پلاسکو، و یا مباحث محیط زیستی و سیاسی اشاره کرد.
بصیرت: آیا با وجود اثرگذاری چشم گیر تلگرام در عرصه سیاسی و به طور خاص عرصه انتخابات، سازماندهی خاصی برای این فضا اندیشیده شده است؟
هرچند تلگرام خیلی تأثیرگذار است و کلاً فضای مجازی به مقوله اثرگذاری تبدیل شده است، اما ما متأسفانه هیچ سازماندهی برای این فضا نیندیشیده ایم. اگرچه شورایی به نام شامَد، شورای سازماندهی فضای مجازی تشکیل شده است و مدعی هستند که کانال های تلگرامی باید ثبت نام کنند، اما چندان موفق نبوده و ما با تعداد بسیاری از کانال هایی مواجه هستیم که ثبت نشده و ابزاری هم برای برخورد با آنها وجود ندارد. به صورت خاص می توان گفت این فضا الان رها است و هر کسی تقریباً هر کاری که دلش می خواهد در فضای مجازی به ویژه در تلگرام می تواند انجام دهد.
بصیرت: با وجود سواد رسانه ای پایین جامعه، سرریز شدن رقابت انتخاباتی در شبکه اجتماعی تلگرام چه آفاتی می تواند به دنبال داشته باشد؟
جامعه ما به یکباره بعد از نرم افزار وایبر که به اندازه تلگرام ضریب نفوذ نداشت، وارد این فضا شد. الان در هر سنی می بینید که افراد از این فضا استفاده می کنند، اما سواد رسانه ای وجود ندارد و آموزشی نیست. آفات رسانه های جدید چون تلگرام، مثل رسانه های سنتی است، البته با اثرگذاری بیشتر. اخبار دروغ و شیطنت ها در همه رسانه ها می تواند باشد، اما در فضای مجازی به دلیل ماهیت گمنامی که وجود دارد، خیلی بیشتر است. انتشار اخبار کذب و بدون منبع، ناصحیح و یا حتی خبرهایی که بخشی از واقعیت را بیان می کند نه همه آن را، برخی از این آفات است. از طرفی مقابله با این وضعیت سخت است، شایعه سریع پخش می شود اما پاسخ به شایعه آنقدر سریع منتشر نمی شود که اصل خود شایعه. در رقابت های انتخاباتی نیز تلگرام می تواند آفاتی به دنبال داشته باشد، کات کردن یک قسمت از فیلم، بریدن یک جمله ای، گذاشتن تصویری که حالا قبل و بعد آن مشخص نیست، می تواند در فضای انتخابات اخلال ایجاد کند.
بصیرت: چگونه می توان نقش این بازیگر جدید تلگرام را در فضای سیاسی کشور مدیریت کرد و از پتانسیل ها و ظرفیت های آن در خدمت حاکمیت و مردم بهره برد؟
شاید الان و در فرصت یک ماهه باقی مانده تا انتخابات برای اینکه بگوییم از پتانسیل و ظرفت تلگرام به عنوان یک ابزار نوین در انتخابات استفاده کنیم دیر باشد. باید پیش از این شورایی تشکیل می شد و نرم افزارهای بومی را جایگزین می کردیم و مردم را به استفاده از این نرم افزارها تشویق می کردیم. نباید از نرم افزاری استفاده می کردیم که مدیریت آن به دست غربی ها و کسانی که خارج از کشور است باشد. باید مدیریت این فضا، مدیریت مقابله با شایعه در داخل کشور باشد. حتی اگر به صورت مردمی هم بخواهد اداره شود باز هم در داخل کشور اتفاق بیفتد. ولی الان به طور حتم نمی شود یک ماه مانده به انتخابات از فضای این شبکه اجتماعی به طور صحیح بهره برد، ولی می شود این فضا را مدیریت کرد که به تقابل با مردم نینجامد.
بصیرت: در پایان لطفا درباره قابلیت تماس تلفنی این شبکه اجتماعی توضیحی بفرمایید. و اینکه به نظر شما بین این قابلیت جدید و همزمانی آن با فعالیت انتخاباتی کانال های تلگرامی می تواند رابطه ای وجود داشته باشد؟
تماس تلفنی در سایر نرم افزارهای که حتی فیلتر هم نیستند، مثل ایمو، واتساپ یا لاین بوده و استفاده می شود و جای نگرانی نیست. این همزمانی هم نمی تواند دلیل خاصی داشته باشد چون در تمام دنیا عرضه شده و در این تاریخ هم برای ایران ارائه شده است. بالاخره صرف نظر از اینکه این همزمانی معنادار است یا نه، می توان گفت این قابلیت با توجه به هزینه های پایین تماس تلفنی می تواند در انتخابات مورد توجه قرار بگیرد.
با تشکر از آقای باقری که وقت خود را در اختیار پایگاه بصیرت قرار دادند.
مصاحبه از: فهیمه عشرتی خلیل آباد
