تفاهم‌نامه «آستانه» پذیرش منطق صلح و مصالحه ملی

امضای تفاهم‌نامه جدید «آستانه» در جمعه‌شب پنجم ماه «می» بین سه کشور روسیه، ترکیه و ایران که ظاهرا با حمایت آمریکا و عربستان هم همراه بوده است، یک گام بزرگ در جهت کاهش درگیری و تنش در بحران و منازعه سوریه است. در این تفاهم‌نامه برای ایجاد «مناطق امن» یا به تعبیری کم‌تنش، طرفین توافق کردند مناطقی در استان «ادلب»، حومه غربی «حلب»، مناطق شمال شرقی استان «لاذقیه»، مناطقی در شمال «حمص» و منطقه غوطه شرقی در حومه «دمشق» را در یک دسته‌بندی چهارگانه تحت‌ نظارت نیروهای ضامن توافق و همکاری مشترک گروه‌های شورشی و ارتش سوریه تابع مقررات «انجماد جنگ» و مصون از پرواز و بمباران هوایی قرار دهند. در حالی که محور روسیه- ایران در راستای امضای این توافق، موافقت دولت سوریه را برای تعهد به مفاد تفاهم‌نامه جلب کرده‌اند، دولت ترکیه که از مخالفان حمایت می‌کند هنوز نتوانسته است تعهد رسمی گروه‌های شورشی را به دست آورد.

این گروه‌های مخالف که زیر نام «هیئت عالی مذاکره‌کنندگان» در مذاکرات آستانه شرکت داشتند، به صورت تلویحی مخالفت خود را با آن اعلان کرده‌اند. از آنجا که ترکیه به‌عنوان بزرگ‌ترین هم‌پیمان آنان تفاهم‌نامه را امضا کرده و موافقت هیئت آمریکایی و سعودی هم جلب شده است به نظر می‌رسد آنان در کوتاه‌مدت هیچ راهی به ‌غیر از پذیرش آن نداشته باشند. با عملیاتی‌شدن این توافق در روز شنبه بنا بر گزارش منافع اطلاعاتی و خبری داخلی و بین‌المللی، به نظر می‌رسد مکانیسم اجرائی تفاهم‌نامه تا حدود زیادی عملیاتی شده و از درگیری‌ها به‌شدت کاسته شده است.

تفاهم‌نامه ایجاد مناطق کم‌تنش که فعلا برای شش ماه پیش‌بینی شده است تا حدود زیادی نیروهای جنگی را از شعله‌ورترکردن جنگ بازمی‌دارد و یک «صلح سرد» را در این مناطق تضمین می‌کند. از این پس هیچ عملیات هوایی جنگی‌اي بر فراز این مناطق انجام نخواهد گرفت و در عوض گروه‌های شورشی هم موظف شده‌اند که از حمله به نیروهای ارتش سوریه و مناطق پیرامونی اجتناب کنند. اهمیت این تفاهم‌نامه در آنجا بیشتر نمود پیدا می‌کند که برعکس مذاکرات بدون سرانجام «ژنو» بازیگران آلترناتیو حاضر در بحران سوریه با فراتررفتن از منازعات سیاسی و اهداف ژئوپليتیک منازعه‌جویانه، این‌بار نیز همچون تصمیم قبلی در همین مذاکرات آستانه برای برقراری آتش‌بس، تمرکز خود را بر روندي واقعی و پراگماتیست حول مهار بحران و آماده‌سازی بستر برای نوعی از «مصالحه ملی» قرار داده‌اند.

این توافق به نوعی پیش‌زمینه پذیرش یک مدل از حاکمیت فدرالی در آینده سوریه خواهد بود که به نظر می‌رسد تنها راه پایان‌دادن به جنگ و خون‌ریزی در این کشور باشد. بدون تردید بستر چنین تفاهم‌نامه و همچنین قبل از آن توافق آتش‌بس که در مذاکرات آستانه حاصل شده است به عزم روسیه و همکاری ایران و ترکیه برای مهار بحران و تحقق یک پروسه آشتی ملی ارتباط مستقیم پیدا می‌کند. بعد از شش سال درگیری و خشونت که کشور سوریه را جولانگاه منازعات فرقه‌ای و جنگ‌های نیابتی کرده بود با ورود روسیه به متن بحران تمام معادلات ژئوپليتیک حول این بحران به صورت اساسی تغییر کرد و هم‌اکنون نتایج مثبت آن کاملا هویدا شده است.

اظهارات شفاف مقامات سیاسی و نظامی ارشد روسیه به‌عنوان اصلی‌ترین بازیگر کنونی در بحران سوریه مبنی بر اینکه از این پس پرواز هواپیماهای جنگی بر فراز این مناطق انجام نخواهد گرفت و تأکید آنان بر اینکه حتی هواپیماهای ائتلاف به رهبری آمریکا نیز اجازه پرواز و عملیات هوایی در این مناطق را ندارند، تا حدود زیادی در راستای تحقق مصالحه ملی و عدم دخالت قدرت‌های فرامنطقه در سوریه بوده است. هرچند اصرار پیشین ترکیه و ائتلاف غربی برای ایجاد مناطق امن در سوریه تابع مدل شکست‌خورده و زمینه‌ساز تجاوز نظامی برای ساقط‌کردن رژیم «بشار اسد» بود، اما وضعیت جدید کاملا متفاوت و تأمین‌کننده حقوق انسانی غیرنظامیان مناطق تحت تصرف مخالفان و حفظ حاکمیت دولت دمشق است.

تأکید مقامات روسیه مبنی بر استقرار سیستم‌های پدافند هوایی پیرامون مناطق تعیین‌شده در تفاهم‌نامه آستانه و اینکه آسمان این مناطق روی همه هواپیماهای نظامی به صورت اتوماتیک قفل شده است، حاوی یک پیام روشن به همه طرفین درگیری و از جمله قدرت‌های خارجی است که در این مناطق اجازه بازی جنگی به هیچ‌کس داده نمی‌شود. آمریکا هم با پذیرش این تفاهم‌نامه و بعد از آن استقبال رسمی پنتاگون از آن تا حدود زیادی به مرزبندی انجام‌شده تمکین کرده و رؤیای مخالفان اسد برای کشاندن پای نیروهای خارجی براي ساقط‌کردن دولت دمشق به کمک خارجی هم در صورت اجرای درست این توافق پایان‌یافته تلقی شده و آنان در موقعیتی قرار می‌گیرند که باید نحوه همزیستی و تعامل با حکومت اسد را تا زمان عملیاتی‌شدن پروسه سیاسی برای حل‌وفصل نهایی بحران بپذیرند.

در تفاهم‌نامه به‌صراحت قید شده است که ارسال کمک‌های انسانی و امدادی به مناطق تعیین‌شده باید محترم شمرده شود و ایست‌های بازرسی مشترک دولت و گروه‌های شورشی در همکاری با یکدیگر زیر نظارت نیروهای ضامن قرارداد و احتمالا نیروهای حافظ صلح از کشورهای همسایه امنیت مناطق را تأمین خواهند کرد. روسیه و متحدان آن با این تفاهم‌نامه تقریبا هم‌زمان توانستند سناریوها و اهداف تجاوزکارانه که به‌تازگی از سوی دولت «دونالد ترامپ» برای سوریه تدارک دیده شده بود و یک نمونه آن در حملات موشکی ارتش آمریکا به پایگاه هوایی «الشعیرات» انجام شد را خنثی کرده و در کنار آن رسیدگی به وضعیت انسانی مردم مناطق تحت تصرف مخالفان را هم تعهد کنند.

تفاهم‌نامه آستانه دومین گام بلند و واقعی در مهار بحران سوریه تلقی می‌شود که هرچند هنوز نمی‌توان با قاطعیت نسبت به موفقیت کامل آن تأکید کرد اما با توجه به تجربه قبلی درخصوص تفاهم آتش‌بس که هنوز ازسوي طرفین رعایت می‌شود، می‌توان به اهمیت و نقش مثبت آن در آینده حل‌وفصل بحران امیدوار بود. جنگ و منازعه سوریه به دلیل انشقاقی که در ساختار ملی این کشور انجام گرفته است و دخالت‌های منطقه و بین‌المللی در این بحران، اجازه پیروزی نهایی را به هیچ‌یک از طرفین منازعه نمی‌دهد و به‌همین‌دلیل مصالحه سیاسی و تفاهم در عرصه میدانی جنگ یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر خواهد بود که همه طرفین منازعه باید واقعیت آن را بپذیرند.

http://www.sharghdaily.ir/News/121034

ش.د9600147