ستاره‌ خليج‌فارس چطور شروع‌شد؟ چگونه‌ تمام شد؟

(روزنامه اعتماد ـ 1396/02/11 ـ شماره 3795 ـ صفحه 5)

پروژه «ستاره خليج‌فارس» چه زماني آغاز شد؟

سال 1383 بود. گاز سه فاز پارس جنوبي در حال استخراج بود. بعد از فازهاي 2، 3و1 فازهاي 5 و4 هم در نوبت افتتاح قرار گرفته بود. از هر دو فاز پارس جنوبي روزانه 50 ميليون متر مكعب گاز طبيعي و بين 75 تا 80 هزار بشكه در روز ميعانات گازي توليد مي‌شود. هر چند ميعانات گازي قيمتي معادل نفت دارد اما فقط بايد در پالايشگاه‌هايي مصرف شود كه براي پالايش اين هيدروكربور مايع ساخته شده است. توليد ميعانات گازي مانند نفت نيست كه بتوان به وقت ضرورت، كاهش داد. اگر توليد ميعانات گازي كاهش يابد توليد گاز هم كاهش خواهد يافت و اين براي ايراني كه مصرف بزرگ گاز داشت و در زمستان‌ها محتاج گاز تركمنستان شده بود قابل تحمل نبود. پس بايد فكري براي صادرات يا مصرف ميعانات گازي در داخل كشور مي‌شد. خاصه اينكه بيش 20 فاز ديگر براي توسعه ميدان گازي پارس جنوبي قابل تعريف بود. از آنجا كه سياست كاهش خام فروشي هم جزو سياست‌هاي كلي كشور شده بود، ايده ساخت يك پالايشگاه بزرگ ميعانات گازي با ظرفيت 360 هزار بشكه در روز در وزارت نفت عملياتي شد. در آن زمان، محمدرضا نعمت‌زاده، مديرعامل شركت ملي پالايش و پخش و بيژن زنگنه، وزير نفت بود. اين پروژه بزرگ، ابتدا به عنوان يكي از طرح‌هاي زيرمجموعه شركت ملي مهندسي ساختمان نفت تعريف شد. شركتي از شركت‌هاي تابعه وزارت نفت. حاج رسولي‌ها، به عنوان مجري طرح منصوب و با آغاز مطالعات اوليه و طراحي پايه، پروژه ساخت بزرگ‌ترين پالايشگاه ميعانات گازي در محل فعلي پالايشگاه، رسما در دستور كار قرار گرفت.

ستاره خليج‌فارس را چه شركت‌هايي طراحي كردند؟ با چقدر پول قرار بود ساخته شود؟

شركت ملي مهندسي ساختمان نفت، به عنوان كارفرما، طراحي پالايشگاه بزرگ ميعانات گازي را به يك شركت هندي و يك شركت ايراني سپرد. شركت ETL هند و شركت طراحي ساختمان نفت (زير مجموعه وزارت نفت) مسووليت طراحي پالايشگاه ميعانات گازي را بر عهده گرفتند. همزمان با ادامه طراحي‌ها دانش فني آن نيز خريداري شد. به دي‌ماه 85 رسيديم. در آن مقطع قرار بر اين شد كه پالايشگاه‌هاي ايران به صورت شركتي اداره شوند. اين دستورالعمل شامل پروژه پالايشگاهي ستاره خليج‌فارس هم شد. بنابراين «شركت ستاره خليج‌فارس» در دي ماه 1385 تشكيل شد. 40 درصد سهام اين شركت را شركت ملي پالايش و پخش ايران در اختيار گرفت. 50 درصد سهام آن به شركت اندونزيايي SPC و 10 درصد هم به صندوق بازنشستگي صنعت نفت واگذار شد. نكته جالب اينكه نام شركت پالايشگاهي ستاره خليج‌فارس نيز از يكي از كلمات شركت اندونزيايي الهام گرفته شد (Star) تا اين مرحله مطالعات اوليه پروژه انجام مي‌شود كه حدود 3 درصد از پروژه است. در ارديبهشت ماه سال 1386 مشاركتي با دو عضو خارجي و دو عضو ايراني تشكيل مي‌شود تا پالايشگاه را به صورت EPC (در اين شكل از قرارداد تمام فعاليت‌ها از طراحي پروژه تا خريد اقلام مورد نياز، نصب، اجرا، پيش‌راه‌اندازي و راه‌اندازي به عهده پيمانكار است.) براي شركت پالايشگاهي ستاره خليج‌فارس بسازد. پس قرار مي‌شود كنسرسيومي متشكل از شركت آلماني «گلدن‌گروپ»، شركت ايتاليايي «اسنم‌پروژتي» و شركت‌هاي ايراني «تهران جنوب» و شركت «مهندسي مشاور بينا» پالايشگاه ستاره خليج‌فارس را به صورت EPC Engineering Procurement Construction با مبلغ 2 ميليارد و 600 ميليون يورو در مدت 48 ماه بسازند. از همان اول هم پالايشگاه براي مصرف روزانه 360 هزار بشكه ميعانات گازي طراحي شده بود.

شركت‌هاي آلماني و ايتاليايي چه زماني از ايران رفتند؟

فضاي بين‌المللي عليه ايران سنگين مي‌شود. تيرماه 1387 دو شركت آلماني و ايتاليايي تحت تاثير فشارهاي بين‌المللي از پروژه خارج مي‌شوند. تا اين مرحله مطالعات و طراحي پايه و مهندسي (FEED) پروژه هم انجام شده بود. كه حدود 5 درصد پروژه است. تا اينجا، كل پروژه اعم از ساخت پالايشگاه، آبگير و خط لوله انتقال ميعانات گازي از عسلويه به بندرعباس 8 درصد (طراحي اوليه و پايه و مهندسي) پيشرفت مي‌كند. با مديريت شركت‌هاي «تهران جنوب» و «مهندسي مشاور بينا» كارهاي اجرايي شتاب مي‌گيرد. زمين پروژه تسطيح و فنس‌ها كشيده مي‌شود. ساخت مخازن آغاز و قرارداد ساخت خط لوله انتقال ميعانات گازي به اضافه ساخت آبگير بسته مي‌شود.

تا بهمن سال 89، كل پروژه چقدر پيشرفت داشت؟

به سال 88 مي‌رسيم. پروژه ساخت پالايشگاه ستاره خليج‌فارس با ركود بزرگي مواجه مي‌شود. در مقطعي، هيچ پولي به پروژه تزريق نمي‌شود. برخي پيمانكاران داخلي از پروژه خداحافظي مي‌كنند. وضعيت ركود تا اواسط سال 89 ادامه مي‌يابد. در اين زمان، حركت پروژه آغاز مي‌شود. البته بيشتر در بخش انعقاد قراردادهاي خريد تجهيزات، ساخت آبگير و خط لوله. با اين همه، كل پروژه ساخت پالايشگاه ستاره خليج‌فارس (پالايشگاه، آبگير و خط لوله) تا بهمن ماه 1389، مجموعا حدود 38 درصد پيشرفت كرده است. به اين ترتيب كه ساخت پالايشگاه 31 درصد جلو رفته است و كار ساخت خط لوله انتقال ميعانات گازي و آبگير هر كدام 80 درصد پيش رفته است. نكته مهم اينكه در تعريف اندازه پروژه، 85 درصد آن ساخت پالايشگاه بوده و 15 درصد هم ساخت آبگير و خط لوله بوده است. تا بهمن 89، ساخت پالايشگاه 31 درصد پيشرفت كرده بود و پروژه‌هاي ساخت آبگير و خط لوله هم به پيشرفت 80 درصد رسيده بود. بنابراين، پيشرفت كل پروژه ستاره خليج‌فارس تا بهمن 1389، حدود 38 درصد ثبت شده است. مرحوم محمد اسماعيل كراچيان از سال 1385 تا اواسط سال 1389، مديرعامل شركت پالايشگاهي ستاره خليج‌فارس بود.

قرارگاه خاتم‌الانبيا چطور وارد پروژه ستاره خليج‌فارس شد؟

بهمن ماه سال 89، اعضاي هيات‌مديره شركت پالايشگاهي ستاره خليج‌فارس دور هم جمع مي‌شوند و تصميم مي‌گيرند تا قرارگاه خاتم‌الانبيا به اعضاي كنسرسيوم ساخت پالايشگاه اضافه شود. قرارگاه خاتم‌الانبيا با يك شركت به نام «فرادست انرژي فلات» وارد پروژه مي‌شود. بدين‌ترتيب، 90 درصد سهام كنسرسيوم ساخت پالايشگاه در اختيار قرارگاه قرار مي‌گيرد و شركت‌هاي «تهران جنوب» با 6 درصد سهام و «مهندسي مشاور بينا» با 4 درصد سهام در كنسرسيوم باقي مي‌مانند. در حقيقت شركت «فرا دست انرژي فلات» به خاطر دور زدن تحريم‌ها ايجاد مي‌شود. به دليل پيشرفت 80 درصدي خط لوله 400 كيلومتري عسلويه به بندر عباس و ساخت آبگير، شركت پالايشگاهي ستاره خليج‌فارس، اين دو بخش پروژه را به كنسرسيوم واگذار نمي‌كند و خودش آن را به اتمام مي‌رساند. كنسرسيوم جديد تا نيمه سال 90، سازماندهي لازم را براي انجام پروژه به صورت جدي پيدا نكرده است. پروژه زنده مي‌ماند تا به شهريور سال 1390 مي‌رسيم. در اين ماه، كنسرسيوم جديد با جديت بيشتر كارش را ادامه مي‌دهد. براي انجام بهتر پروژه، كارهاي ساخت پالايشگاه خرد شده و پيمانكار جزء گرفته مي‌شود. در اثر تحريم‌ها تجهيزات اصلي پالايشگاه امكان ورود ندارد. كارهاي ديگر اما پيش مي‌رود.

ماجراي كمپرسورهاي زيمنس چه بود؟

مرداد 1392، وقتي دولت يازدهم روي كار آمد، پالايشگاه ستاره خليج‌فارس به پيشرفت 57 درصد رسيده و خط لوله و آبگير تمام شده بود. عمده پيشرفت كار در بخش پالايشگاهي، مربوط به اقداماتي نظير بتن‌ريزي، ساخت كمپ، ساخت مخزن، خاك‌برداري، نصب لوله‌ها و اسكلت‌هاي فلزي و كارهاي مرتبط با فعاليت‌هاي عمراني بود تا بتوان تجهيزات را روي آن سوار كرد. در همان زمان بود كه شايع شد شركت آلماني زيمنس، كمپرسورهاي پالايشگاه ستاره خليج‌فارس را تحويل نخواهد نمي‌دهد. تحريم‌ها به اوج رفته بود و بي‌كمپرسور، پالايشگاه معنايي نداشت. وزير نفت با استراتژي تمركز بر روي ساخت پالايشگاه و پرهيز از انجام كارهاي جنبي وارد كار شد. مي‌گويند زنگنه حداقل هفته‌اي يك جلسه و در مقاطعي تا دو جلسه در هفته براي پيشبرد پروژه ستاره خليج‌فارس تشكيل داده و اولويتش به اتمام رساندن فاز يك پالايشگاه بوده است. بنابراين هزينه‌هاي جانبي و ساختمان به حداقل مي‌رسد. بهمن سال 93، پروژه ستاره خليج‌فارس، مشكل مالي پيدا مي‌كند.

650 ميليون يوروي راهگشا چگونه آمد؟

ششم بهمن 1393، اسحاق جهانگيري، معاون اول دول به بازديد پالايشگاه ستاره خليج‌فارس مي‌رود. در همان بازديد دستور مي‌دهد تا 650 ميليون يورو از تسهيلات صندوق توسعه ملي به اين پروژه اختصاص يابد. اين يك كمك راهگشا بود اما وام صندوق توسعه ملي به شركت‌هاي دولتي تعلق نمي‌گرفت. بنابراين تركيب سهام دادن شركت پالايشگاهي ستاره خليج‌فارس تغيير مي‌كند. تاپيكو به عنوان يكي از زير مجموعه‌هاي تامين اجتماعي 49 درصد پروژه را در اختيار مي‌گيرد و سهام شركت سرمايه‌گذاري صندوق بازنشستگي صنعت نفت به 33/1 (بيش از 33 درصد) مي‌رسد. شركت ملي پالايش و پخش فرآورده‌هاي نفتي هم به سهم 17/9 (نزديك 18 درصد) بسنده مي‌كند. به اين ترتيب وام 650 ميليون يورويي صندوق توسعه ملي به پالايشگاه اختصاص مي‌يابد و پروژه جان مي‌گيرد. اين اقدام دولت براي اتمام پروژه بسيار با اهميت بود.

نامردي كره‌اي‌ها!

تحريم‌ها حتي شركت‌هاي كره‌اي را هم جلوي ايران قرار داده بود. همان‌هايي كه گوشي‌هاي موبايل و لوازم خانگي‌شان بازار ايران را پر كرده بود. شركت كره‌اي كه قرار بود سيستم‌هاي كنترلي پالايشگاه را تامين كند در مقطعي از ارسال تجهيزات خودداري كرد و بعد هم به سختي به ايران فرستاد. شركت زيمنس آلمان، كمپرسورها را آماده كرده بود اما نمي‌داد. بدون كمپرسور، پالايشگاه امكان راه‌اندازي نداشت. وقتي كار گره خورد، سازندگان پروژه دنبال ساخت كمپرسور توسط چيني‌ها رفته و به چيني‌ها سفارش دادند. برجام كه آمد، تحريم‌ها كه برداشته شد، كمپرسورهاي زيمنس هم وارد كشور شد. پالايشگاه ستاره خليج‌فارس ديروز افتتاح شد اما هنوز كمپرسورهاي چيني به ايران فرستاده نشده است!

پروژه‌اي كه يك ميليارد و 200 ميليون يورو گران‌تر تمام شد

پروژه‌اي كه قرار بود با 2 ميليارد و 600 ميليون يورو در 48 ماه به اتمام برسد تاكنون 3 ميليارد و 710 ميليون يورو برايش هزينه شده و بيش از 10 سال طول كشيده است. برآورده هم شده است كه هزينه فاز اول پالايشگاه ستاره خليج‌فارس به 3 ميليارد و 800 ميليون يورو برسد. بخشي از اين افزايش هزينه يك ميليارد و 200 ميليون يورويي را تحريم‌هاي ظالمانه به كشور تحميل كرده است. كار مهم وزارت خارجه و مجموعه حاكميت از جمله دولت در به ثمر رساندن برجام و رفع تحريم‌ها در پالايشگاه ستاره خليج‌فارس قابل رويت است. چه، اگر تحريم‌ها مي‌ماند هم هزينه پروژه افزايش مي‌يافت و هم پالايشگاه هنوز به اتمام نرسيده بود. گو اينكه، كمپرسورهاي چيني پروژه، هنوز هم وارد كشور نشده است. تزريق 650 ميليون يورو از صندوق توسعه ملي به پروژه نيز در كنار پيگيري‌هاي مستمر وزارت نفت و حل مشكلات پروژه در سطح وزير از ديگر خدمات دولت به تكميل پروژه ستاره خليج‌فارس بوده است.

چرا «ستاره خليج‌فارس» عزت ملي است؟

اگر ادعا مي‌شود كه 74 درصد پروژه پالايشگاهي ستاره خليج‌فارس ايراني است به اين دليل است كه حدود 70 درصد طراحي آن توسط مهندسان ايراني انجام شده است. جالب است بدانيد كه 300 هزار نقشه براي طراحي پالايشگاه رد و بدل شده است.

60 درصد تجهيزات پالايشگاه ايراني است و 100 درصد ساخت آن توسط شركت‌هاي ايراني انجام شده است. حتي تجهيزات پيچيده هم توسط مهندسان ايراني نصب شده است. پالايشگاه ستاره خليج‌فارس در فاز اول و از ديروز روزانه 12 ميليون ليتر بنزين توليد كرده است. پس از تكميل سه فاز اين پالايشگاه 36 ميليون ليتر بنزين يورو چهار، 14 ميليون ليتر گازوييل يورو چهار، 4 ميليون ليتر گاز مايع (LPG) و 3 ميليون ليتر سوخت جت توليد خواهد كرد. جالب است بدانيد كه تاكنون (پيش از افتتاح) 1 ميليون و 400 هزار ليتر گازوييل مرغوب و 1 ميليون و 200 هزار تن نفتا از پالايشگاه ستاره خليج‌فارس به كشورهايي نظير ژاپن، هند و... صادر شده است. راندمان پالايشگاه 60 درصد است به اين معنا كه 60 درصد ميعانات گازي را به بنزين تبديل مي‌كند. با ساخت كامل اين پالايشگاه تنگناي ايران در توليد ميعانات گازي برطرف مي‌شود. ايران در فاز اول و از ديروز از واردات بنزين بي‌نياز شده است و پس از تكميل دو فاز ديگر، صادر‌كننده بنزين مي‌شود. اين دو، قدرتي بزرگ در خاورميانه و آسياي ميانه به ايران مي‌دهد. يك قدرت استراتژيك. پالايشگاه ستاره خليج‌فارس براي عزت ملي ايران بسيار مهم بود. ارزش اقتصادي بزرگي هم دارد.

وزير نفت در مراسم افتتاحيه چه گفت؟

وزير نفت ديروز در مراسم افتتاح فاز اول پالايشگاه ستاره خليج‌فارس، راه توسعه كشور را روشن توصيف و تاكيد كرد: «در مرداد ٩٢ كارهاي ساختمان، نصب تجهيزات و اقدامات فرآيندي پالايشگاه در مراحل ابتدايي ١٤، ١٣ و ١٢ درصدي در فازهاي اول، دوم و سوم قرار داشت. پيشرفت كلي طرح شامل سه فاز هم‌اكنون به 90/3 درصد رسيده است. » زنگنه سپس به يك نكته مديريتي اشاره كرد: «درست است كه تحريم‌ها بسيار آزار‌دهنده بود، اما مشكلات مديريتي هم در تاخير بهره‌برداري از اين پروژه تاثير داشته است. زماني كه كارم را در دولت يازدهم شروع كردم، اين طرح كلافي سردرگم با گره‌هاي كور بود كه باز كردن آن به تلاش همه نياز داشت.» زنگنه اعلام كرد كه از كل هزينه‌هاي پروژه تنها 4/1 ميليارد دلار آن در دولت يازدهم هزينه شده است: «ما سعي كرديم به صورت قطره چكاني از منابع مالي استفاده كنيم، اما طرح نسبت به گذشته پيشرفت بسيار بهتري داشت. همه مي‌توانند شهادت بدهند كه ما از همه ظرفيت‌ها و تجارب مديريتي‌مان براي اين طرح استفاده كرده‌ايم؛ اين در حالي است كه دو سال و نيم از تحريم‌ها در اين دولت بود، اما چاره‌اي نداشتيم و بايد دست به دست هم مي‌داديم و با برادري موفقيت‌ها را كسب مي‌كرديم.» تشكرهاي زنگنه را سايت خبري وزارت نفت اين‌گونه گزارش كرده است: «از آقاي وزيري هامانه چه در زماني كه وزير نفت بودند و چه زماني كه قائم مقام بنده بودند، از آقاي نعمت زاده، مديرعامل سابق شركت ملي پالايش و پخش، از آقايان اديب و دادور، تمام سازندگان و اجراكنندگان طرح از جمله شركت تاپيكو، شركت پالايش ستاره خليج‌فارس، صندوق بازنشستگي نفت، شركت ملي پالايش و پخش، شركت اُيكو و... كمال تشكر را دارم.»

اظهارات زنگنه درباره همكاري با قرارگاه خاتم‌الانبيا

وزير نفت جملات بعدش را براي نخستين بار بر زبان راند: «وقتي در سال ٩٢ به وزارت نفت برگشتم خيلي‌ها دوست داشتند ميان وزارت نفت و قرارگاه دعوا درست كنند، تحريك هم كردند، اما تاكيد مي‌كنم در تمام اين مدت چيزي جز صفا و دوستي ميان ما حاكم نبود چون خواسته هردوي ما، سربلندي ايران عزيز است. » زنگنه از سردار عبداللهي، فرمانده قرارگاه سازندگي خاتم‌الانبيا به صورت ويژه تشكر كرد و او را «دوست و برادر خوب» خودش خواند و به نكته خبري مهمي اشاره كرد: «با تكميل طرح فراگير پالايشي سيراف با ظرفيت نهايي پالايش ٤٨٠ هزار بشكه ميعانات گازي، در آينده، كل ميعانات گازي توليدي كشور به ميزان يك ميليون بشكه در روز، در كشور پالايش خواهد شد و چيزي براي صادرات باقي نخواهد ماند. اين يعني جلوگيري از خام فروشي، تكميل زنجيره ارزش و اين يعني اقتصاد مقاومتي.» زنگنه با افتتاح اين پالايشگاه گفت كه به يكي از آخرين تعهداتش عمل كرده است. حل مشكل ميعانات گازي ايران بسيار با اهميت است. بابك زنجاني با خريد ميعانات گازي مانده روي آب ايران وارد در معركه نفت جولان داد. ميعاناتي كه نتوانست بخش عمده آن را بفروشد.

فرمانده قرارگاه: افتتاح پالايشگاه همسو با اقتصاد مقاومتي است

قرارگاره سازندگي خاتم‌الانبيا نشان داد كه مي‌تواند مگاپروژه‌اي نظير ستاره خليج‌فارس را راهبري كند و اين ظرفيت بزرگي براي كشور است. هر چند بايد در اين راه قوي‌تر شود. ظرفيت فني و اقتصادي قرارگاه براي كشور راهگشاست. به ويژه در شرايط سخت. «با بهره‌برداري كامل از پالايشگاه ستاره خليج‌فارس امكان صادرات بنزين و افزايش كيفيت سوخت مصرفي داخل نيز فراهم مي‎شود و ايران به جرگه صادر‌كنندگان بنزين مي‌پيوندد.» اين را سردار عبداللهي، فرمانده قرارگاه سازندگي خاتم‌الانبيا ديروز در مراسم افتتاحيه فاز اول پالايشگاه ستاره خليج‌فارس گفت و افزود: «افتتاح پالايشگاه ستاره خليج‌فارس همسو با اقتصاد مقاومتي، اقدام و عمل و توليد و اشتغال است. اگر ما بر اساس راهبردهاي كشور حركت كنيم توانايي فتح قله‌هاي بزرگ را داريم.» وي با بيان اينكه ٨٣ درصد تجهيزات پالايشگاه ستاره خليج‌فارس ساخت داخل بوده است، گفت: «امروز ظرفيت عظيمي در داخل كشور وجود دارد كه مي‌توانيم از اين ظرفيت‎ها استفاده كنيم.» فرمانده قرارگاه سازندگي خاتم‌الانبيا درباره ميزان توليدات فاز اول پالايشگاه ستاره خليج‌فارس هم گفت: «با بهره‌برداري از مرحله نخست پالايشگاه ستاره خليج‌فارس روزانه ١٢ ميليون ليتر بنزين يورو٤، چهار و نيم ميليون ليتر گازوييل يورو٤، يك ميليون ليتر نفت سفيد يورو٤ و يك ميليون و ٣٠٠ هزار ليتر گازمايع يورو٤ توليد مي‎شود.» قرارگاه خاتم‌الانبيا دست در دست دو دولت جمهوري اسلامي ايران در كنار شركت‌هاي ايراني ديگر پروژه استراتژيك پالايشگاه ستاره خليج‌فارس را ساختند. ايراني‌ها، ايران را از واردات بنزين خودكفا كردند. ديروز «ستاره خليج‌فارس» در كنار خليج‌فارس درخشيد.

http://etemadnewspaper.ir/?News_Id=73752

ش.د9600500