توافق هسته ای به کدام سو می رود؟

پایگاه بصیرت / گروه بین الملل/فخرالدین اسدی

طی هفته های اخیر، تحولات تازه ای در زمینه توافق هسته ای میان ایران و اعضای 1+5 به وقوع پیوست. سفر نیکی هیلی به وین و دیدار وی با آمانو، تایید دوباره پایبندی جمهوری اسلامی ایران به برجام توسط آژانس، چالش بر سر بازرسی آژانس از اماکن نظامی ایران، ارائه طرح جان بولتون برای خروج آمریکا از برجام و واکنش مقامات وزارت امورخارجه کشورمان نسبت به این طرح و مواردی از این قبیل، نشان می دهد که تحرکات هدفمندی از سوی ایالات متحده آمریکا در مواجهه با توافق هسته ای آغاز شده است. در این خصوص نکاتی وجود دارد که نمی توان به سادگی از کنار آنها گذشت:
1- همان گونه که بارها اعلام شده است، دولت دونالد ترامپ با تشکیل کمیته ای ویژه متشکل از حقوقدانان و سیاستمداران آمریکایی در صدد ابطال توافق هسته ای با ایران است. با این حال رئیس جمهور ایالات متحده آمریکا به خوبی می داند که خروج از برجام برای واشنگتن هزینه هایی در بر دارد. از این رو ترامپ در صدد است با طرح مباحثی مانند بازرسی از اماکن نظامی ایران و اعلام عدم پایبندی ایران نسبت به توافق هسته ای، هزینه خروج از برجام را متوجه ایران کند. سفر نیکی هیلی به وین و دیدار وی با آمانو نیز در همین راستا قابل تحلیل است. هر اندازه به ماه اکتبر نزدیک تر می شویم، رویکرد تقابلی ترامپ و همراهانش با برجام جدی تر می شود. منابع خبری در ایالات متحده آمریکا گزارش داده اند که ترامپ قصد دارد در گزارش ماه اکتبر خود به کنگره، مدعی عدم پایبندی ایران به برجام شود. ترامپ در حال فراهم آوردن زمینه های لازم برای اعلام و اثبات این ادعاست. این در حالیست که وی در این خصوص تاکنون ناکام مانده است. کنار گذاشتن رکس تیلرسون وزیر امور خارجه اش از کمیته بررسی برجام نشان می دهد که ترامپ حتی در این مسیر نتوانسته است اعضای دولت خود را اقناع کند.

2- طرح دوباره  موضوع بازرسی از اماکن نظامی ایران، آن هم دو سال پس از امضای توافق هسته ای نشان می دهد که ایالات متحده آمریکا ، این موضوع را پاشنه آشیل برجام تلقی می کند. بدیهی است که نه تنها جمهوری اسلامی ایران، بلکه هیچ کشور دیگری در دنیا اجازه دسترسی بیگانگان به اسرار نظامی خود را نمی دهد. این قاعده ای پذیرفته شده در نظام بین الملل محسوب می شود. در دوران مذاکرات هسته ای، کشورهایی مانند آمریکا، انگلیس و فرانسه اصرار داشتند که بازرسان آژانس باید در " هر زمان" به "هر مکان" در ایران دسترسی داشته باشند و در این خصوص تفاوتی میان اماکن نظامی و غیر نظامی وجود ندارد. اساسا یکی از دلایل تاخیر در رسیدن به توافق هسته ای و تمدید چند باره مذاکرات، همین مسئله بود. با این حال مواضع قاطعانه رهبر معظم انقلاب در این خصوص سبب شد تا غرب نسبت به چنین خواسته نامعقولی  عقب نشینی کند. اعلام رسمی پایبندی جمهوری اسلامی ایران نسبت به توافق هسته ای، آن هم پس از سفر نیکی هیلی به وین، ضربه سختی به ایالات متحده محسوب می شود. این گزارش نشان می دهد که رایزنی های نیکی هیلی در وین موفقیت آمیز نبوده است. منابع خبری در آمریکا اعلام کرده اند که نیکی هیلی هیچ گونه اطلاعات و اسناد تازه ای در خصوص عدم پایبندی ایران به برجام به آمانو ارائه نکرده و صرفا خواستار بازرسی آژانس از اماکن نظامی در ایران شده است.

3- ارائه طرح جان بولتون به رسانه های آمریکایی در خصوص نحوه خروج ایالات متحده از برجام ، با واکنش مقامات وزارت امور خارجه کشورمان همراه شده است. بولتون در طرح پیشنهادی خود موارد زیر را مطرح کرده است:
- دولت آمريکا به طور مرتب خطرات ناشي از برجام را براي متحدان اين کشور به ويژه اسرائيل توضيح دهد.
- واژه‌پردازي هاي مبهم و غيرشفاف برجام، سنگيني آشکار وزنه آن به سمت ايران، تخلفات عمده ايران و رفتارهاي غيرقبول ايران در عرصه بين‌المللي، به نحو آشکار و متقاعدکننده نشان مي‌دهند که برجام در راستاي منافع امنيت ملي آمريکا نيست.
- ما مي‌توانيم با ارائه اطلاعات جديد و از طبقه‌بندي خارج شده درباره رفتارهاي غيرقابل قبول ايران در سراسر جهان، دلايل مربوط به لغو اين توافق را برجسته‌تر کنيم
- ما می توانیم کمپینی را برای ابطال توافق هسته ای راه اندازی کنیم. رايزني‌هاي بي‌سر و صدا با بازيگران اصلي نظير «انگليس، فرانسه آلمان، اسرائيل و عربستان سعودي» اولين محور راه اندازی  چنين کمپيني است. واشنگتن بايد اين طرف ها را از برنامه خود براي خروج از برجام مطلع کند.
- ارائه اطلاعات محرمانه درباره مضر بودن برجام براي منافع آمريکا، رايزني‌هاي ديپلماتيک در منطقه و اقدامات ديپلماسي عمومي توسط کنگره از جمله فعالیت های دیگر این کمپین محسوب می شود. ما بايد اقدام کرده و ديگران را هم به انجام مسئوليت هايشان ترغيب کنيم.

نکته قابل تامل اینکه بولتون در مقدمه طرح خود، بی توجهی دونالد ترامپ نسبت به این موضوع را مورد انتقاد قرار داده است. حتی بولتون مدعی شده است که در دوران ریاست جمهوری ترامپ، وی به کاخ سفید ممنوع الورود شده است! این مسئله نشان می دهد که طرح بولتون حتی  مورد توجه کمیته حقوقی-سیاسی تشکیل شده توسط ترامپ (که خود نماد تقابل مطلق با توافق هسته ای است) قرار نگرفته است!

دکتر ظریف وزیر امور خارجه کشورمان در واکشن به طرح بولتون اعلام کرد:
«آقای بولتون سیاست نفی غنی‌سازی ایران را برای 10 سال پیگیری کرد و نتیجه‌اش این شد که ایالات متحده بعد از 10 سال نفی غنی‌سازی در ایران، کاری کرد که تعداد سانتریفیوژهای ایران از 200 عدد به 20 هزار عدد برسد. یعنی دستاورد آقای بولتون 19هزار و هشتصد سانتریفیوژ بیشتر برای ایران شد .فکر می‌کنم مردم آمریکا هم شکست این‌گونه سیاست‌هایی را که توسط آقای بولتون و افرادی مثل ایشان دنبال می‌شود را به‌خوبی اطلاع دارند و برای همین هم است که گوش شنوای زیادی هم برای این پیشنهادها در امریکا وجود ندارد و حتماً جامعه بین‌المللی هم به آمریکایی‌ها نشان داده و بیشتر هم نشان خواهد داد که پیگیری این سیاست‌ها فقط به انزوای ایالت متحده می‌انجامد و نتیجه خوبی برای آن‌ها نخواهد داشت.»

4- اعلام موضع مقامات فرانسوی در خصوص تکمیل توافق هسته ای، موضوع دیگری است که طی روزهای اخیر مورد توجه تحلیلگران قرار گرفته است. مقامات فرانسوی اعلام کرده اند که  با «رایزنی‌های آتی» می‌توان توافق هسته‌ای با ایران را به قصد گنجاندن مفادی درباره وضعیت این توافق پس از سال ۲۰۲۵ و برنامه موشکی ایران تکمیل کرد. این موضوع، در بحبوحه منازعه ایران و ایالات متحده آمریکا بر سر دیدار نیکی هیلی در وین و اعمال فشار مقامات دولت ترامپ به آژانس مطرح گردیده است.

آنچه مسلم است اینکه نه تنها در برهه زمانی فعلی، بلکه پس از سال 2025 میلادی نیز امکان گنجاندن مسئله موشکی ایران در توافق هسته ای وجود ندارد. لازم به ذکر است که لوران فابیوس وزیر امور خارجه سابق فرانسه در دوران برگزاری مذاکرات هسته ای، به نیابت از رژیم صهیونیستی تلاش زیادی در خصوص گنجاندن موضوع موشکی در توافق هسته ای انجام داد که این مسئله با مقاومت جمهوری اسلامی ایران مواجه شد. هم اکنون مقامات دولت امانوئل ماکرون، بار دیگر این خواسته خود را (ناظر به آینده) مطرح کرده اند.
در نهایت اینکه دستگاه دیپلماسی و سیاست خارجی کشورمان باید ضمن رصد هوشمندانه اظهارات، مواضع و رفتار مقامات آمریکایی و دیگر کشورهای هم پیمان ایالات متحده، خود را برای مواجهه با هر گزینه ای (خصوصا پس از ماه اکتبر ) آماده کند. تلاطم سیاسی و تبلیغاتی به وجود آمده در خصوص برجام و همراهی رسانه های غربی با این مسئله، نشان می دهد که ایالات متحده برنامه هدفمندی را برای خروج از برجام طراحی کرده است. بنابراین، اقدامات ضد برجامی تیم سیاست خارجی دونالد ترامپ به نقطه فعلی ختم نخواهد شد./