پرونده استقلال کاتالونیا به کجا می رسد؟

پایگاه بصیرت / گروه بین الملل/فخرالدین اسدی

طی روزهای اخیر، کاتالونیا به یکی از خبرسازترین کانون های سیاسی در اتحادیه اروپا تبدیل شده است. هفته گذشته شاهد برگزاری همه پرسی جنجالی استقلال کاتالونیا از اسپانیا بودیم. این همه پرسی، بدون مجوز دادگاه قانون اساسی اسپانیا و نهادهای نظارتی داخلی و بین المللی در این کشور صورت گرفت که در آن تنها 42 درصد از ساکنان کاتالونیا شرکت کردند. به عبارت بهتر، اکثر ساکنان کاتالونیا در این همه پرسی مشارکت نکردند و نارضایتی خود را نسبت به کلیت برگزاری آن نشان دادند. اگرچه مقامات ایالت کاتالونیا اعلام کردند که مطابق نتایج همه پرسی، حدود 90 درصد از شرکت کنندگان به جدایی از اسپانیا رای مثبت داده اند، اما بر همگان مسجّل است که این همه پرسی وجاهت قانونی و حقوقی نداشته است. در این میان، شاهد تقابل تمام عیاری میان مقامات دولت اسپانیا از جمله ماریانو راخوی، نخست وزیر این کشور، و مقامات ایالت محلی کاتالونیا هستیم. به راستی چه معادله ای در اسپانیا در حال شکل گیری است؟ آیا اتحادیه اروپا از روند جاری در اسپانیا حمایت خواهد کرد؟ حمایت گروه های تندرو و استقلال طلب در اروپا از استقلال کاتالونیا نشان دهنده چیست؟

در این خصوص نکاتی وجود دارد که لازم است به آنها اشاره کنیم:
نخست اینکه اصلی ترین دلیل مخالفت مقامات دولت اسپانیا با همه پرسی کاتالونیا، عدم شرکت اکثر ساکنان این منطقه در همه پرسی نیست. مقامات دولت اسپانیا معتقدند حتی اگر همه ساکنان کاتالونیا در همه پرسی شرکت می کردند، این همه پرسی بر اساس اعلام رسمی دادگاه قانون اساسی این کشور وجهه حقوقی نداشته است. گروه های استقلال طلب در کاتالونیا طی سالهای اخیر قدرت زیادی گرفته اند و حتی توانسته اند بسیاری از نمایندگان خود را راهی پارلمان محلی این ایالت کنند. با این حال، مرجع تصمیم گیر در خصوص برگزاری همه پرسی کاتالونیا، دادگاه قانون اساسی اسپانیاست نه پارلمان محلی کاتالونیا! طی ماههای اخیر، مقامات محلی کاتالونیا از حضور حداکثری طرفداران استقلال کاتالونیا در پارلمان محلی این ایالت سوء استفاده کرده و بر برگزاری همه پرسی در این ایالت جهت استقلال از اسپانیا تاکید کرده اند.
به طور کلی، کاتالونیا ایالتی است که 20 درصد تولید ناخالص داخلی اسپانیا در آن متمرکز است و ایالتی ثروتمند محسوب می شود. همین مسئله سبب شده است تا زمزمه های استقلال طلبی از اسپانیا همواره در این ایالت پررنگ باشد. با این حال، این موضوع همواره مخالفانی نیز داشته است.  طی سال های اخیر، طرفداران استقلال کاتالونیا نسبت به قبل قدرت بیشتری پیدا کرده اند. با این حال، نکته مهم به نظرسنجی های صورت گرفته در این ایالت باز می گردد. آخرین نظرسنجی ها نشان می دهد که در عین موافقت حدود 40 درصد از ساکنان کاتالونیا با استقلال از اسپانیا، کماکان حدود 49 درصد از ساکنان آن مخالف این موضوع هستند. این در حالیست که حدود 11 درصد نیز در این خصوص پاسخی نداده اند. در هر حال، طرفداران استقلال کاتالونیا معتقدند که هم اکنون بهترین زمان ممکن برای جدایی از اسپانیاست.
نکته دیگردر خصوص برگزاری همه پرسی کاتالونیا، تاثیرگذاری این پدیده بر معادلات سیاسی و امنیتی اسپانیاست. بدیهی است که پرونده کاتالونیا به زودی در اسپانیا بسته نخواهد شد. این مسئله مولد تنش ها و حتی درگیری هایی میان دولت مرکزی و طرفداران استقلال خواهد بود. حتی مقامات دولت اسپانیا، اقدام برخی مقامات اروپایی مبنی بر میانجی گری میان خود و استقلال طلبان را نپذیرفته اند، زیرا در این صورت، دولت مادرید ناچار است بر خلاف خواسته خود، به کاتالان ها امتیازات بیشتری دهد و همین مسئله، مجددا تقویت کننده میل استقلال طلبی در میان آنها خواهد بود. لازم به ذکر است که مقامات دولت مادرید اعلام کرده اند در صورت ادامه روند فعلی، خودمختاری ایالت کاتالونیا را نیز لغو خواهند کرد. از این رو آنچه در کاتالونیا می گذرد، معادله ای پیچیده است؛ معادله ای که دو طرف آن یعنی دولت مادرید و استقلال طلبان به راحتی قصد عقب نشینی از مواضع خود را ندارند.

دولت اسپانیا طی ماه ها و حتی سال های پیش رو، با بحران های مزمنی در خصوص کاتالونیا مواجه خواهد شد. از سوی دیگر، تحرکات استقلال طلبانه در کاتالونیا از سوی برخی دیگر از گروه های جدایی طلب در اسپانیا، از جمله گروه جدایی طلب باسک مورد استقبال قرار خواهد کرد. در چنین شرایطی احتمال تجمیع توان استقلال طلبان در اسپانیا و تحرکات جدی آنها علیه دولت مرکزی بیشتر خواهد شد. در این خصوص، نه تنها حزب مردم (حزب حاکم فعلی در مادرید) بلکه حزب سوسیالیست اسپانیا نیز به عنوان حزب رقیب دولت، قدرت مواجهه با بحران های جاری در کاتالونیا را نخواهند داشت. اگرچه مقامات اسپانیا، فعلا از ورود مقامات اتحادیه اروپا به پرونده استقلال کاتالونیا جلوگیری می کنند، اما به نظر می رسد در آینده ناچار هستند میانجیگری طرف های اروپایی را در این خصوص بپذیرند. از سوی دیگر، خشونت های اخیر میان ایالت کاتالونیا که منجر به زخمی شدن 840 نفر گردید، منجر به تشدید تنش های امنیتی در این منطقه شده است. این روند در آینده نیز ادامه خواهد یافت.
نکته سوم در خصوص برگزاری همه پرسی استقلال کاتالونیا، به استقبال گروه های جدایی طلب اروپا از این موضوع باز می گردد. بدیهی است که سایر گروه های استقلال طلب در کشورهای مختلف اروپایی، از جمله گروه های استقلال طلب در اسکاتلند، ایرلند شمالی، ولز و .... نیز هر یک در صدد موقعیتی هستند تا بتوانند به هدف اصلی خود مبنی بر خروج از حاکمیت دولت مرکزی دست پیدا کرده و به کشوری مستقل تبدیل شوند. از این رو، جریان های استقلال طلب در اروپا نسبت به استقلال کاتالونیا به عنوان گامی اولیه برای تقویت سایر گروه های استقلال طلب در اروپا می نگرند. با تشدید روند ملی گرایی در اروپا طی سال های اخیر، فعالیت گروه های استقلال طلب در اروپای واحد نیز افزایش یافته است.
هم اکنون مقامات اتحادیه اروپا با نگرانی جدّی تحولات جاری در کاتالونیا را رصد می کنند، زیرا آنها به خوبی می دانند که استقلال کاتالونیا از اسپانیا، به معنای گام نخست در تجزیه اتحادیه اروپا خواهد بود. اکنون سران اتحادیه اروپا در صدد پیدا کردن راهکاری برای حل و فصل بحران جاری در ایالت کاتالونیا هستند، اما به نظر می رسد پیدا کردن یک راهکار طولانی مدت و مفید در این خصوص، که منجر به حفظ بدون دردسر و بی هزینه حاکمیت اسپانیا شود به طول خواهد انجامید. در هر حال طبیعی است  که کشور اسپانیا حفظ حاکمیت ملی خود را نسبت به هر موضوع دیگری ارجح می داند. برخی منابع خبری اعلام کرده اند که سران کاتالونیا قصد دارند کمتر از یک هفته دیگر، با استناد به همه پرسی اخیر صورت گرفته در این منطقه، استقلال از اسپانیا را اعلام کنند. در این صورت، شاهد تشدید بحران های امنیتی و سیاسی جاری در این منطقه و اسپانیا و متعاقبا اتحادیه اروپا خواهیم بود؛ معمایی که حل و فصل آن چندان آسان به نظر نمی رسد./