وضعیت احزاب اسلامی در خاورمیانه

(روزنامه آسمان آبي ـ 1396/06/06 ـ شماره 49 ـ صفحه 14)

شعله‌های آتش انقلاب‌ها و تحولاتی که بهار عربی نام گرفت از تونس برخاست و تنها کشوری هم که توانست در این گیرودار از دیکتاتوری به دموکراسی گذر کند تونس بود. نخستین انتخابات آزاد در این کشور که در اکتبر 2011 برگزار شد با نتیجه‌ای شگفت‌انگیز همراه بود. حزب اسلامی النهضه در حالی با اقتدار در این انتخابات به پیروزی رسید که طی 60 سال این کشور به‌عنوان سکولارترین کشور جهان عرب شناخته می‌شد. طی دو قرن اخیر هم تونس محل ایجاد بسیاری از جنبش‌ها و جریان‌های سیاسی اصلاح‌گرا بوده است. پیش از این انتخابات تصور می‌شد النهضه و اسلام سیاسی در تونس جریانی کم جان به شمار می‌آید. در سال 2014 حزب ندا مهم‌ترین رقیب النهضه توانست در انتخابات پیروز شود، اما برای تشکیل دولت نیاز به تشکیل ائتلاف با النهضه داشت. درنهایت النهضه حاضر به تشکیل ائتلاف با رقیب اصلی خود شد. در حال حاضر النهضه بزرگ‌ترین حزب در مجلس تونس به شمار می‌آید و همچنان با همراهی احزاب سکولار در ائتلاف حاکم بر این کشور حضور دارد.

مراکش، پایگاه سلفی‌ها در آفریقا

مراکش نیز مانند الجزایر و تونس با اکثریتی حدود 99 درصد مسلمان سنی، کشوری اسلامی به شمار می‌رود، اما قوانین اساسی و حقوقی این کشور مانند یک کشور سکولار با پیشینه‌ای اسلامی نگاشته شده است. تونس نیز وضعیتی مشابه مراکش دارد. در سال‌های اخیر و با گسترش گروه‌های تروریستی از جمله القاعده و داعش، محمد، پادشاه این کشور، در اقدامی برای مقابله با گسترش افراط‌گرایی و وهابیسم به صدهزار امام‌جماعت مسجد مأموریت داد در مساجد سراسر کشور اسلام میانه‌رو را تبلیغ کنند. مراکش یکی از پایگاه‌های اصلی سلفی‌ها در شمال آفریقا به شمار می‌آید. احزاب سیاسی در مراکش هم حضوری قابل توجه دارند. در حال حاضر حزب عدالت و توسعه مهم‌ترین حزب اسلامی در این کشور به شمار می‌آید. حزب عدالت و توسعه دو انتخابات اخیر در مراکش را با پیروزی پشت سر گذاشته است. این حزب در حال حاضر رهبری دولت ائتلافی را با حضور احزاب سکولار در اختیار دارد.

الجزایر، خطر افراط‌گرایی

با وجود همسایگی الجزایر و تونس، جریان‌های اسلام‌گرا در الجزایر شرایطی کاملا متفاوت با همسایه شمال شرقی‌شان دارند. جبهه آزادی‌بخش اسلامی به‌عنوان بزرگ‌ترین جریان اسلام‌گرا در الجزایر در آستانه پیروزی در انتخابات سال 1992 قرار داشت، اما ارتش این کشور مانع از رأی‌گیری شد و این آغازی بود بر جنگ داخلی در الجزایر. به این ترتیب جبهه آزادی‌بخش اسلامی ممنوع‌الفعالیت شد و پس از آن جنبش جامعه و صلح به‌عنوان مهم‌ترین حزب اسلامی در الجزایر آغاز به کار کرد. این جنبش برخلاف جبهه آزادی بخش اسلامی اقدام به مبارزه مسلحانه نکرد و رویکردی میانه‌رو در پیش گرفت. در انتخابات 2002 مجموع رأی احزاب اسلامی به حدود 20درصد رسید که نسبت‌به رأی 50 درصدی که جبهه آزادی‌بخش اسلامی در سال 1991 کسب کرده بود کاهش چشمگیری داشت. در انتخابات اخیر الجزایر جنبش جامعه و صلح توانست به‌عنوان سومین حزب بزرگ این کشور وارد مجلس شود. در سال‌های اخیر قدرت گرفتن گروه‌های افراطی باعث حملاتی تروریستی در این کشور شده است.

تركيه، قدرت‌نمايي عدالت و توسعه

براساس نظرسنجي‌ها، بيش از 99 درصد از مردم تركيه مسلمان و 75 درصد آن‌ها سني هستند؛ 20 درصد نيز شيعه اثني‌عشري هستند. تا قبل از روي كار آمدن حزب عدالت و توسعه، با وجود مسلمان بودن اكثريت قابل توجه جامعه تركيه، قانون اساسي اين كشور با حاكميت ارتش قدرتمند و پرنفوذ تركيه از سكولاريسم حمايت و حفاظت مي‌كرد. قدرت گرفتن حزب عدالت و توسعه با رهبري رجب طيب اردوغان باعث حاكميت بيشتر اسلام شد. حزب عدالت و توسعه و اردوغان براي گسترش حاكميت خود با ارتش تركيه كه نماد سكولاريسم به شمار مي‌رفت، ‌درگير شدند و در پي آن خانه‌تكاني گسترده‌اي از سوي حكومت در ميان نظاميان تركيه صورت گرفت. طي سال‌هاي اخير اختيارات اردوغان چه در جايگاه نخست‌وزير و چه رئيس‌جمهوري افزايش يافته است. اردوغان و حزب عدالت و توسعه از نظر سياسي و فكري رابطه نزديكي با اخوان‌المسلمين از جمله اخوان المصر دارد.

اردن، اسلام در كنترل حاكميت

بيش از 92 درصد مردم اردن مسلمان سني هستند. شيعيان و صوفي‌ها نيز تقريبا يك درصد جمعيت اين كشور را تشكيل مي‌دهند. در اين كشور دهه‌ها فعاليت اغلب احزاب و جريان‌هاي مخالف حكومت ممنوع بود و از دهه 50 ميلادي اخوان‌المسلمين تنها حزب قانوني اين كشور به شمار مي‌آمد. با اين حال جريان‌هاي اسلام‌گرا در اردن هرگز مانند ايران يا مصر گسترش نيافتند. از دهه 80 ميلادي رسانه‌هاي حكومتي اردن به دستور پادشاه اين كشور توجه بيشتري به مناسك و رسوم اسلامي نشان دادند. در همين زمان بود كه حكومت اردن براي بهبود رابطه خود با سوريه، بيش از گذشته از اسلام ميانه‌رو حمايت كرد. در حال حاضر و با وجود ممنوع بودن فعاليت اخوان‌المسلمين در مصر، جبهه اقدام اسلامي كه بازوي سياسي اخوان‌المسلمين در اردن به شمار مي‌آيد با جريان‌هاي كوچك‌تر اسلامي 16 كرسي از 130 كرسي مجلس اردن را در اختيار دارد.

مصر، سركوب اخوان‌المسلمين

مصر از جمعيتي با اكثريت سني و اقليت شيعه برخوردار است. اين كشور صحنه فعاليت اخوان‌المسلمين، مهم‌ترين و قديمي‌ترين جريان اسلام‌گرا در خاورميانه، است. اين جريان كه در زمان حسني مبارك مهم‌ترين منتقد حكومت برشمرده مي‌شد در پي سقوط مبارك و در انتخاباتي نسبتا آزاد توانست محمد مرسي را به كرسي قدرت بنشاند، اما حاكميت مرسي و اخوان‌المسلمين با اعتراض‌هاي گسترده و مداخله نظاميان مصر عمري بيشتر از يك سال نداشت. مرسي روانه زندان شد و فعاليت اخوان‌المسلمين در مصر ممنوع شد و تمام رهبران اين جريان پرنفوذ روانه زندان شدند. با وجود ممنوعيت فعاليت اخوان‌المسلمين در مصر، هنوز تاثير اين جريان بر تمام تحولات سياسي مصر قابل مشاهده است. با وجود ممنوع‌الفعاليت شدن اخوان‌المسلمين، تعدادي احزاب كوچك اسلامي در پارلمان مصر حضور دارند، اما صداي رسايي ندارند. سقوط حكومت اخوان‌المسلمين و مرسي در مصر با استقبال عربستان و متحدانش و خشم دولت تركيه روبه‌رو شد.

https://asemandaily.ir/post/175

ش.د9602315