وحدت جوامع اسلامی نیازمند وحدت علمای اسلام است

دوازدهم تا هفدهم ربیع‌الاول به فرمایش بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، حضرت امام‌(ره) هفته وحدت نامگذاری شد تا ولادت پر سر سعادت رسول گرامی اسلام (ص) نوید بهار وصال و آشتی امت اسلام حول اصول و اعتقادات مشترک باشد و در پرتو آن، اسلام متفرق و دسته دسته شده، تبدیل به بازوی توانمند و پیش‌رانی برای گسترش نور رحمت و مغفرت الهی به جان تیره و تار بشر امروزی شود. بی‌شک این آرزویی است که امت اسلام در حسرت تحقق آن به نظاره ایستاده و هر ساله با فرا رسیدن ایام ولادت آخرین رسول رحمت، با تمام وجود آن را مطالبه می‌کند. سایت بصیرت به گرامیداشت این ایام مبارک گفتگویی انجام داده با حجت‌الاسلام امیر مسروری، رئیس اندیشکده مطالعات جهان اسلام و به بررسی وضعیت وحدت در میان جوامع اسلامی از نگاه وی پرداخته است. متن کامل این گفتگو در ادامه می‌آید.

با توجه به فرآیند شکل‌گیری نظم نوین جهانی و تبعات و آثار آن، وحدت امت رسول‌الله (ص) چه ضرورتی دارد؟

هر گروه و هر جمعیتی که کنار هم قرار می‌گیرند، به تناسب فرهنگ و باورهایشان، قوانینی برای آن‌ها وضع می‌َشود. قطعاً کلمه دهکده جهانی نیز با توجه به سرمنشأ وجود خود که جهان غرب و برآمده از گفتمان مدرنیته و سرمایه‌داری است، قوانین مختص خود را طلب می‌کند. به بهانه جهانی شدن و با انتقال و پذیرش روش و باوری که تفکرات و نهله‌های مختلف جوامع غربی فعالیت دارند، قطعاً چیزی از خدامحوری و اسلام باوری در جوامع شرقی و در میان مسلمانان باقی نخواهد ماند. در حالی که مقابل این نوع تفکر، جامعه اسلامی تفکر و اندیشه خودش را دارد، ظرفیت‌ها و دیدگاه‌های خودش را دارد و نمی‌خواهد که دیده نشود.

جامعه اسلامی تلاش می‌کند اسلام را به عنوان مترقی‌ترین دین الهی نشر و گسترش دهد، برای همین بدلیل تفاوت هسته گفتمانی حاکم بر جهان غرب که سعی می‌شود اصول حاکم بر آن به عنوان شاخص‌های جهانی شدن در میان سایر ملل جهان ترویج شود، قابلیت الحاق به اسلام را ندارد؛ هضم شدن اسلام در لوای پرچم نظم نوین جهانی نیز قابل تصور نیست.

از طرفی دیگر ما در تاریخ بشر مشاهده می‌کنیم که اسلام به عنوان یک تفکر و اندیشه کامل تأثیرگذاری گسترده و عمیق فکری و معرفتی بر سایر ادیان بر جای گذاشت تا جایی که دولتمردان اروپایی در دوره‌ای بدلیل ترس از تأثیر پذیری جوامع مسیحی از دین اسلام جنگ‌های صلیبی راه انداختند تا جلوی تسلط جهانی اسلام را بگیرند. بعد از جنگ‌های صلیبی، این هدف با عقب مانده نگه داشتن کشورهای اسلامی و مسلمانان و اختلاف‌افکنی میان مسلمانان و گروه گروه و دسته دسته کردن مسلمانان شکل گرفت و در این مسیر نیز تا حدودی موفق بودند، تا این که امروزه اسلام را به عنوان یک گروه تروریستی و گروه خشونت طلب در دنیا معرفی می‌کنند.

در چنین وضعیتی جامعه اسلامی ضرورت دارد روش و راهبرد خاصی را در مقابل گفتمان متضاد خود اتخاذ کند. مسلمانان همیشه در طول تاریخ در مقابل دشمنان خارجی اتحاد فراگیرتری داشته‌اند. در وضعیت کنونی که مسئله جهانی شدن مطرح می‌َشود، قطعاً هدف این است که مردم دنیا را به سمت اعتقادات و باورهای واحد خودساخته‌ای که در آن خدا و باورهای اسلامی نقشی نداشته باشد، سوق دهند. در چنین شرایطی ضرورت دارد که کشورهای اسلامی نهایت تلاش خودشان را برای نشان دادن ظرفیت‌های پیدا و پنهان دین اسلام که کامل‌ترین دین آسمانی است به خرج دهند تا نشان دهند که تفکر و تمدن دارند و صاحب علم و دانش هستند.

برای این که ملت‌های مسلمان بتوانند در جامعه جهانی، جایگاه و ظرفیت‌های اصلی اسلام را ظهور و بروز دهند، بایستی خود را به شکل حزب و جمع واحدی در بیاورند و این نیازمند اتحاد میان مسلمانان در تعریف واحد از اسلام است. لذا وحدت جامعه اسلامی در زمانه جهانی شدن و در فضای ایدئولوژی جدید، با هدف جلوگیری از تحقیر شدن توسط ایدئولوژی‌های غیر و متضاد است. یعنی اگر مسلمانان به سمت محور واحد پیش نروند قطعاً در مقابل ایدئولوژی متضاد و سلطه طلب نمی‌توانند مقاومت کنند.

برای تحقق وحدت میان مسلمانان، انقلاب اسلامی ایران چه راهبردی ترسیم کرده و چه مسیری پیش گرفته است؟

ابتدا باید بدانیم که انقلاب اسلامی این امر مبارک را از مبانی روشن دینی و سیره و روش اهل بیت علیهم‌السلام گرفته است. اهل بیت پایه‌گذار وحدت اسلامی بودند. امام باقر و امام صادق علیهم‌السلام به صورت مستقیم و غیر مستقیم اساتید علمای اربعه اهل سنت هستند. ما در هیچ جایی از سیره ائمه معصومین علیهم‌السلام نداریم که به فرقه‌های اسلامی توهین کنند یا مخالفت با وحدت داشته باشند و شیعیان خود را از هم‌نشینی و وحدت با سایر فرق اسلامی منع کنند، بلکه برعکس، همه مسلمین را به وحدت حول محور اصلی که وجود مبارک حضرت رسول (ص) و محبت اهل بیت ایشان بود، سوق می‌دادند.

بنابراین پایه گذاران اصلی ایجاد وحدت در میان مسلمین خود اهل بیت بودند و مخالفین این سنت با نفوذ و قدرتی که داشتند مانع توسعه فرهنگ برادری و وحدت میان مسلمانان می‌َشدند. انقلاب اسلامی نیز از زمان شکل‌گیری این مسیر را به پیش می‌برد و اقدامات مؤثری در این مسیر انجام داده است.

انقلاب اسلامی با انتخاب عنوان جامع جمهوری اسلامی، حرکت و بهسازی در مسیر وحدت درون دینی را در حوزه تفکر اسلامی دنبال کرد. امام (ره) به عنوان بنیانگذار این حرکت، حرمت توهین به مقدسات اهل سنت را مطرح کردند و رهبر معظم انقلاب نیز توهین به بزرگان اهل سنت را منع کرده‌اند و بارها امت اسلامی را دعوت به دوری از تفرقه و وحدت حول اشتراکات دینی و حول قرآن واحد و پیامبر واحد فراخوانده‌اند.

انقلاب اسلامی ایران چه در حوزه اندیشه و چه در حوزه عمل نشان داده که به دنبال ایجاد وحدت میان تمامی فرق اسلامی است و در این راه تنها قصد کمک به شیعیان را نداشته است. حمایت جمهوری اسلامی ایران از مردم فلسطین، حمایت از تشیع نیست بلکه حمایت از ملت مسلمان انقلابی و اهل سنت فلسطین است. در سوریه اکثریت دولت، پارلمان و ارتش از اهل سنت هستند و شیعیان در این کشور در اقلیت‌اند اما می‌بینیم که جمهوری اسلامی در جنگ این کشور با گروه‌های تکفیری، ورود می‌کند و از دولت مستقر در این کشور حمایت می‌کند. در لبنان نیز همین طور است؛ بیشتر شهدای حزب‌الله لبنان در دفاع از ملت لبنان و ملت‌های مظلوم منطقه به شهادت می‌رسند. در عراق نیز جمهوری اسلامی از دولت مرکزی این کشور، از پارلمان و گروه‌های مختلف این کشور حمایت کرد و حتی موقعی که داعش وارد اقلیم شد- اقلیم کردستان همه از اهل سنت هستند و شیعه‌ای آنجا نیست- جمهوری اسلامی برای کمک به برادران و خواهران مسلمان کرد به کمک آن‌ها شتافت. در یمن، مصر، لیبی، میانمار و ... جمهوری اسلامی ایران از خواسته اجتماعی در این کشورها حمایت کرد و بدون دخالت دادن نوع مذهب در رویکرد سیاست خارجی، در حد توان به کمک مسلمانان مظلوم شتافته است.

مصادیق بارزی را برای جمهوری اسلامی می‌توانیم نام ببریم که نشان دهنده حسن نیت جمهوری اسلامی در ایجاد وحدت میان امت اسلامی بوده است. هر جایی ظلمی به جامعه مسلمان و حتی غیر مسلمان روا شده، انقلاب اسلامی با تفکر و اندیشه وحدت گرای خود به کمک آن‌ها شتافته است. لذا با این سابقه درخشان جمهوری اسلامی، نمی‌توان آن را یک انقلاب تفرقه‌انگیز معرفی کرد.

با توجه به مصادیق دادخواهی‌ها و کمک‌هایی که جمهوری اسلامی از مسلمانان کشورهای مختلف داشته است، آیا نمی‌توان گفت رویکرد اصلی جمهوری اسلامی به جای دولت‌ها، در برقراری وحدت میان ملت‌هاست؟

هر دو جنبه وحدت آفرینی در اندیشه و رویکرد جمهوری اسلامی دنبال می‌شود. سازمان‌های مختلفی که بین کشورهای اسلامی شکل گرفته، یا با همکاری و پیگیری مداوم جمهوری اسلامی شکل گرفته و یا با ورود و فعالیت جمهوری اسلامی به این سازمان‌ها فعال شده‌اند. سازمان همکاری‌های اسلامی قبل از جمهوری اسلامی شکل گرفته بود ولی اثربخشی آن از موقعی بوده که جمهوری اسلامی در آن ورود کرد و نقش فعالی از خود به نمایش گذاشت. بخش قابل توجهی از کشورهای عضو سازمان اکو کشورهای اسلامی هستند و جمهوری اسلامی نیز به عنوان یک کشور اسلامی مؤثر در این سازمان نقش ایفا می‌کند. بنابراین اینطور نیست که جمهوری اسلامی صرفاً بدنبال ایجاد وحدت در میان ملت‌ها باشد، بلکه این مسیر وحدت را میان دولت‌ها و سازمان‌های اسلامی نیز دنبال می‌کند. جمهوری اسلامی در حوزه‌های مختلفی مثل سازمان‌های اسلامی، اجلاسیه‌های بین‌المللی و شرکت فعال در آن‌ها به عنوان یک کشور اسلامی فعال و وحدت آفرین نقش ایفا می‌کند و در کنار این فعالیت‌های دیپلماتیک و اندیشه‌ای، از تشکل‌های مردمی مسلمان نیز حمایت می‌کند.

اگر بخواهیم نگاه آسیب‌شناسانه به روند وحدت میان جوامع اسلامی داشته باشیم، مهم ترین موانع پیش‌روی وحدت جوامع اسلامی را در چه موضوعاتی می‌دانید؟

یکی از بزرگترین مشکلات، جمع نشدن علما زیر پرچم واحد برای بحث‌های اصولی است. به عنوان مثال علمای مسلمان برای مقابله با روند افراط‌گرایی فرقه‌ای باید ید واحده‌ای باشند و در مقابل حرکت‌های گروه‌های تکفیری فتوا بدهند و اعلام موضع کنند تا هیچوقت شاهد این همه هزینه‌های جانی و مالی و تضعیف کشورهای اسلامی نباشیم.

امروزه جریان سازشکار نیز یکی دیگر از مشکلات جوامع اسلامی و در مسیر تحقق وحدت امت اسلام است. جریان سازشکار در مقابل رژیم صهیونیستی یکی از بزگترین دغدغه‌های امت اسلامی در مقطع فعلی است. این غده سرطانی نباید فراموش شود و نباید ملت‌ها و دولت‌های مسلمان تن به چنین خفتی دهند. چنین رفتاری نشان می‌دهد که علی رغم خواست عمومی برای ایجاد وحدت، هدفمندی برای تحقق عینی آن هنوز شکل نگرفته است.

سوم این که نباید از دشمنی امریکا با اسلام و مسلمانان غافل شد. دولتمردان امریکایی به دنبال این هستند که در میان مسلمانان گرایش غربی شدن را با ترویج اصول و مفاهیم سرمایه‌داری و لیبرالیسم دنبال کنند که همانطور که گفتیم هدف از تداوم آن جهانی‌سازی و یا به عبارت صحیح‌تر دنیایی کردن انسان امروزی است.

از پژوهشگر ارجمند جناب آقای امیر مسروری بابت قبول زحمت سایت بصیرت و شرکت در این گفتگو تشکر می‌کنیم.