تیپولوژی سیاسی دکتر ابراهیم یزدی

(روزنامه مردم‌سالاري - 1396/06/19 - شماره 4410 - صفحه 1)

کنش سیاسی به مثابه رفتار هدفمند و آگاهانه معطوف به نهاد قدرت قابل تشخیص است. بر این اساس کنش سیاسی همچون ظرفی است که مرامنامه و رفتارشناسی کنشگران بدان ظرف محتوا می‌دهد. اینگونه با تیپ‌های اجتماعی متفاوتی در عرصه سیاسی مواجه هستیم. دکتر ابراهیم یزدی حسب فعالیت موثر و بلندمدت خود در حیات سیاسی ایران یک تیپ مهم است که مولفه‌های ذیل در ماتریس آن قابل تشخیص می‌باشد:

1- ملی‌گرایی

تیپولوژی مرحوم ابراهیم یزدی در پارادایم ملی گرایی قابل تشخیص است که ریشه در جنبش نفت و دولت ملی دکتر مصدق دارد. انسجام «ملت» فارغ از قومیت برای نیل به منافع قلمروی و مردمی‌در مرکز این نوع ملی گرایی قرار دارد. حقوق قومیت به رسمیت شمرده می‌شود اما ذیل عنوان بزرگتر ملت. استقلال کشور، مردم ایران و مصالح جمعی کلیدواژه‌های این نگرش هستند.

2- اخلاق مذهبی

تفکر ملی گرایی در دوره پس از کودتا و در جبهه ملی دوم و سوم آشکارا شاهد انشعاب‌هایی بود که در چارچوب سازمان و حزب خودش را بیان داشت. از جمله محورهای تمایزآفرین همانا مذهب‌اندیشی بود. نهضت آزادی محصول مستقیم این نگرش بوده است. ابراهیم یزدی چه پیش و چه پس از انقلاب به این تفکر وفادار ماند. در تفکر مرحوم یزدی اگرچه اخلاق مذهبی محل تاکید بود اما آن را در چارچوب‌های غیرسیاسی تعریف می‌نمود. این نکته در دوره پس از انقلاب پررنگ شد و از این لحاظ از جریان خط امام و رفتار رادیکالش متمایز شد.

در کنار اینها، نقدی به وی و مرحوم بازرگان وارد بوده است. به نظر می‌رسد بر سر اعتقادات دینی با جریان چپ غیرمذهبی -برخلاف فعالان ملی مذهبی- فاصله جدی داشتند. این مشخصه در مواضع آنها در پیش از انقلاب حتی نسبت به مارکسیست‌های ملی قابل رصد است.

3- لیبرالیسم اقتصادی

امر اقتصادی و معیشتی از جمله مهمترین مدعیات انقلابهاست. تیپولوژی اقتصادی دکتر ابراهیم یزدی معرف لیبرالیسمی‌شفاف است که برخلاف «فحش سیاسی» مرسوم، معرف چارچوب زیربنایی کشورهای غربی می‌باشد. همین نکته از جمله محورهایی بود که انشعاب شورای ملی-مذهبی و مرحوم مهندس سحابی را از نهضت آزادی رقم زد. درواقع رویکرد چپگرایانه تر جاما و ملی مذهبی‌ها خاصه در امر اقتصادی، عامل تفاوت آفرین تیپولوژی مرحوم یزدی به عنوان خلف مرحوم مهندس بازرگان است.

4- دموکراسی سیاسی

نگرش ملی‌گرایی مصدقی در ایران درآمیخته است با نگرش دموکراتیک. چه شاخه‌های غیرمذهبی جبهه و چه شاخه‌های مذهبی جبهه به این اندیشه متعهدند. مرحوم یزدی در کلیت نهضت آزادی، در هردو دوره پیش و پس از انقلاب به تفکر دموکراسی خواهی متعهد باقی ماند. عمده دلیل طرد او توسط نهاد قدرت، به این خصیصه باز می‌گردد آنچنان که در نقش منتقد قرار گرفت و ناگزیر فشار زیادی را متحمل شد.

در یک جمع‌بندی تیپ شناسی سیاسی دکتر ابراهیم یزدی او را در زمره تفکر ملی مذهبی قرار می‌دهد که در شاخه لیبرال دموکرات فعالیت داشته است.

http://www.mardomsalari.net/4410/page/1/21632

ش.د9602481