دلایل حضور ترکیه در منطقه راهبردی دریای سرخ

(روزنامه جمهوري اسلامي – 1396/10/16 – شماره 11060 – صفحه 6)

سفر اخیر رئیس‌جمهور ترکیه به سودان و واگذاری جزیره "سواکن" سودان که از آن به عنوان دروازه آفریقا یاد می‌شود واکنش‌های عربستان و مصر را به همراه داشته است.

به نظر می‌رسد که سفر رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه در روزهای 24،25 و 26 دسامبر 2017 به سودان، دریای سرخ را وارد شرایط جدیدی کرد.اردوغان نه تنها به "سواکن" سفر کرد بلکه از آنجا از موافقت عمر البشیر همتای سودانی‌اش با طرح توسعه جزیره سواکن که منطقه تاریخی مربوط به دوره عثمانی است، را اعلام کرد موضوعی که کشمکش بر سر نفوذ در دریای سرخ با توجه به پیچیدگی‌های منطقه‌ای را تشدید کرد.

طرفین سودانی و ترکیه‌ای تلاش کردند که مانع از تحریک کشورهای منطقه شوند و اعلام کردند که هدف از این توافق، ترمیم آثار تاریخی و فعال کردن گردشگری است. اردوغان گفت: «ترکیه قصد دارد که آنچه استعمار انگلیس در جزیره سواکن که روزی مرکز عثمانیان در دریای سرخ به شمار می‌رفت را ترمیم کند و جزیره به مثابه مرکزی برای ترکها برای رفتن به عربستان به منظور ادای فریضه حج و عمره ضمن سیاست‌های برنامه‌های ریزی شده است».

اما همزمان با این موضع گیری، گزارش‌هایی درباره توافق محرمانه نظامی و سیاسی میان ترکیه و سودان مخابره شد گزارش‌هایی درباره توافق محرمانه نظامی و سیاسی درباره صنایع نظامی میان ترکیه و سودان مخابره شد و تحلیلگران ترکیه از اهمیت راهبردی و نظامی جزیره سواکن و اهمیت دریای سرخ به عنوان گذرگاه آبی بسیار مهم برای قدرتهای بین‌المللی سخن گفتند.

ورود ترکیه به این عرصه از این حیث اهمیت دارد که نقشه ائتلافات بین الملل در منطقه ملتهب دریای سرخ با توجه به بحران یمن، بحران خلیج فارس و محاصره قطر، واگذاری جزایر تیران و صنافیر در ورودی خلیج عقبه در شمال دریای سرخ به عربستان، با تغییر و تحولاتی همراه خواهد شد.

اهمیت دریای سرخ به علت موقعیت جغرافیایی موثر در روابط بین‌المللی و منطقه‌ای آن است. این دریا حلقه ارتباطی آسیا-اروپا و آفریقا و به شکل اضافی نقطه تلاقی استراتژیک میان دریای مدیترانه و اقیانوس هند است.

مصر، سودان، ارتیره، جیبوتی و سومالی در آبهای غربی دریای سرخ و یمن، عربستان، اردن، فلسطین اشغالی در شرق و شمال آن قرار دارند. روزانه قریب به 3.3 میلیون بشکه نفت از این گذرگاه عبور می‌کند و گذرگاه‌های حیاتی تجاری میان کشورهای شرق آسیا و اروپا است.

دریای سرخ به عنوان یک آبراه حیاتی و راهبردی، از قدیم مورد توجه قدرتهای بزرگ در دوره‌های تاریخی بوده است. سال 1896 را باید روند منحصر به فرد در اهمیت راهبردی دریاخ سرخ دانست و این همزمان با افتتاح کانال سوئز در مصر به عنوان کانال ارتباطی دریای مدیترانه و کوتاه شدن مسیر دریانوردی میان شرق و غرب بود. پس از کشف نفت که چرخ صنایع اروپا و آمریکا را راه می‌انداخت بر اهمیت دریای سرخ افزوده شد. پس از جنگ جهانی دوم، آمریکا و شوروی سابق به کشمکش در دریای سرخ پرداختند تا نفوذ خود را در این منطقه تقویت کنند و از مزایای راهبردی، سیاسی، جغرافیایی و اقتصادی آن بهره ببرند.

هم اکنون دو محور در این منطقه وجود دارد؛ محور نخست، شامل عربستان، مصر، امارات و رژیم صهیونیستی(درخفا) و محور دوم شامل روسیه، ترکیه، قطر و سودان.

به نظر می‌رسد که اردوغان به حضور نظامی در دریای سرخ از طریق سودان می‌اندیشد اردوغان به حضور نظامی در دریای سرخ از طریق سودان می‌اندیشد. وی قصد خود را از بازگشت نفوذ ترکیه به قاره سیاه مشابه آنچه قبلا وجود داشت، کتمان نمی‌کند. جزیره سواکن سودان در دوره عثمانی از اهمیت به سزایی برخوردار بود و مرکز مهمی برای دریانوردی ترکیه در دریای سرخ محسوب می‌شد. این بندر حاکم عثمانی در منطقه جنوب دریای سرخ در فاصله سالهای 1821 تا 1885 بود.

جزیره سواکن از اهمیت استراتژیکی برخوردار است زیرا نزدیک‌ترین بندر سودانی به بندر راهبردی جده در دریای سرخ است که مساحت آن 20 کیلومتر مربع است که در آن مناطق مسکونی و دولتی وجود دارد که دولت ترکیه در راستای ترمیم و تبدیل آن به قطب گردشگری تلاش خواهد کرد. این جزیره در ساحل غربی دریای سرخ در شرق سودان واقع شده است و 66 متر از سطح دریا ارتفاع دارد و در حدود 560 کیلومتری از خارطوم پایتخت سودان قرار دارد. این یک جزیره مرجانی محسوب می‌شود.

این تحرکات ترکیه پس از دشواری‌های مربوط به ملحق شدن ترکیه به اتحادیه اروپا و نیز بحران قطر با چهار کشور عربی و حمایت قوی آنکارا از دوحه رخ می‌دهد و این همزمان با توافق قطر و سودان برای احداث بزرگترین بندر در ساحل دریای سرخ است تا به این طریق از آثار محاصره از سوی عربستان بکاهد. قطر می‌تواند با توسعه بندر پورت سودان بر بنادر جبل علی در دبی و بقیه بنادری که امارات در شاخ آفریقا تحت سیطره دارد، تاثیرگذار باشد و نفوذ قطر، همپیمان ترکیه را در دریای سرخ تقویت کند.

این همزمان با تلاش‌های روسیه در این منطقه به ویژه پس از چراغ سبز سودان به روسیه برای ایجاد پایگاه نظامی روسیه در ساحل دریای سرخ به منظور حمایت از خطرات خارجی به ویژه تحرکات خصمانه آمریکاست.

قبل از آن در آوریل 2016 مصر، جزایر "تیران" و "صنافیر" را به عربستان واگذار کرد تا وضع ژئوپلیتیک جدیدی شکل گیرد و جایگاه عربستان بر مناطق راهبردی دریای سرخ را تقویت کند.اما در مقابل؛ محور عربستان، مصر و امارات و حامیان آنها در پشت صحنه یعنی آمریکا و رژیم صهیونیستی قرار دارند که در راستای نفوذ در دریای سرخ حرکت می‌کنند. مصر به دریای سرخ به عنوان مکان مهم در امنیت ملی خود می‌نگرد. درآمدهای کانال سوئز برای مصر از اهمیت بسزایی برخوردار است. آمریکا بزرگترین پایگاه نظامی را در جیبوتی باحدود 4 هزار نظامی در اختیار دارد.

عربستان در جنگ یمن موفق به تسلط بر برخی بنادر مشرف به باب المندب و دریای سرخ شده است و امارات به دنبال سیطره بر بندر الحدیده یمن به عنوان یکی از بنادر بزرگ یمن به منظور تلاش امارات برای تسلط بر مهمترین بنادر دریایی منطقه است.

به گزارش خبرگزاری مهر، پایگاه عربی 21 آورده است: «امارات موفق به سیطره بر بنادر یمنی از جمله سقطری در وردی خلیج عدن، بحر العرب و اقیانوس هند، پایگاه هوایی جزیره میون میان یمن و جیبوتی شده است. علاوه بر آن پایگاه نظامی ابوظبی در بربره در سومالی در فوریه گذشته و نیز پایگاه نظامی در اریتره در سپتامبر 2015 و اجاره منطقه هراموس در جیبوتی در مجاورت پایگاه نظامی آمریکا قابل توجه است.

عربی 21 می‌نویسد: در مارس 2016 عربستان از ایجاد پایگاه نظامی در جیبوتی خبر داده است. در ژانویه 2016 وزارت خارجه چین از توافق با جیبوتی برای ایجاد پایگاه خبر داد. آمریکا، فرانسه، ایتالیا، ژاپن و چین پایگاههای نظامی در ورودی دریای سرخ در جیبوتی دارند که اجاره این پایگاه‌های نظامی درآمدی 160 میلیون دلاری نصیب جیبوتی یکی از کوچکترین کشورهای عربی می‌کند.

این پایگاه همچنین به پایگاههای نظامی رژیم صهیونیستی در ارتیره، اتیوپی و کنیا و تعدادی از کشورهای شرق و مرکز آفریقا اشاره کرده و آورده است: تل آویو جزایر دهلک را از اریتره در دریای سرخ اجاره کرده است».

واگذاری تیران و صنافیر به مصر سبب سیطره عربستان بر مناطق استراتژیک در دریای سرخ می‌شود. اما ترکیه به دنبال نفوذ و در اختیار گرفتن برگ قوی در دریای سرخ است. به اعتقاد برخی تحلیلگران، ترکیه به دنبال بهره گیری از این پرونده در مقابل اهرم فشار کُردها از سوی آمریکاست.

از سوی دیگر این تحرک ترکیه به مثابه تحت فشار قرار دادن مصر با توجه به اراضی مورد مناقشه در مثلث "حلایب" و "شلاتین" و به نوعی حمایت از همپیمان قطری خود است. این در مقابل محور سعودی است که دستاوردی در هیچ پرونده‌ای نداشته است محسوب می‌شود.

"آیو جانسون" کارشناس امور آفریقا به اسپوتنیک گفت: « آفریقا کانون توجه تعدادی از کشورهای خارجی است که به دنبال تقویت توان نظامی علیه یکدیگر هستندآفریقا کانون توجه تعدادی از کشورهای خارجی است که به دنبال تقویت توان نظامی علیه یکدیگر هستند. رویارویی میان قدرتهای بزرگ شدید و خونین خواهد بود.

وی افزود: علت اهتمام به دریای سرخ و احداث پایگاه نظامی در آن به خاطر موقعیت راهبردی آن است. منطقه شاخ آفریقا گذرگاه اصلی است و سیطره بر آن میزان نفوذ و سیطره آن کشور را نشان می‌دهد».

"امانی الطویل" کارشناس امور آفریقا مرکز مطالعات الاهرام در این باره معتقد است: «حضور بین‌المللی در دریای سرخ موضوع امنیت را پیچیده‌تر می‌کند».

"عماد البحیری" روزنامه نگار مصری در این باره گفت: «همه دنیا به دنبال یافتن جای پایی در این منطقه به علت اینکه یکی از مهمترین گذرگاههای تجاری دنیا محسوب می‌شود، هستند. امارات، بن سلمان را به راه انداختن طوفان قاطعیت در یمن برای تسلط بر جزایری در باب المندب و اشغال جزایر یمن سوق داد. روسیه شرط کرده است که در مقابل حمایت از سودان پایگاه نظامی به مساحت 1000 کیلومتر در دریای سرخ احداث کند».وی ضمن انتقاد از وضع مصر در این معادله آورده است: «در حالی که اردوغان به دنبال جای پایی در دریای سرخ است و همه به دنبال حضور در این منطقه هستند. السیسی دو جزیره مهم را واگذار کرده است».

به هر حال اهمیت این منطقه راهبردی است که اردوغان را به فکر سیطره بر جزیره سواکن سودان انداخته است.

http://jomhourieslami.net/?newsid=159964

ش.د9604486