دلایل و پیامدهای اعتراضات جنوب عراق

حدود دو ماه از انتخابات پارلمانی عراق می‌گذرد؛ انتخاباتی که برخی امیدوار بودند بتواند راه حلی برای مشکلات مختلف این کشور باشد؛ کشوری که حدود سه سال درگیر جنگ با گروه تروریستی داعش بود. این درحالی است که هنوز وضعیت انتخابات عراق و نتیجه آن به واسطه اعمال فشارهای گروه‌های سیاسی و درخواست برای بازشماری دستی نتایج انتخابات مشخص نشده است و بحث‌های تندی هم بر سر ساختار دولت آینده و فراکسیون‌های اثرگذار در آن وجود دارد. در چنین فضایی چند روزی است که اعتراضات گسترده‌ای در بصره و دیگر استان‌های جنوبی عراق شکل گرفته است که شرکت کنندگان در آن خواستار بهبود وضعیت خدمات دولت در این استان‌ها هستند. این درحالی است که درباره دلایل حقیقی این اعتراضات و ارتباط آن با مسائل سیاسی داخلی و خارجی،‌ نقش عناصر مشکوک در به خشونت کشیده شدن این اعتراضات و نیز نتیجه و پیامد آن هم ابهامات بسیاری وجود دارد.

کشور عراق از سال 2009 به صورت تقریبا پیوسته ای با این گونه اعتراضات مواجه بوده است؛ از نگاه برخی صاحب نظران چنین اعتراضاتی نتیجه ساختار حکومتی است که پس از اشغال امریکا در این کشور ایجاد شده است؛ ساختاری که مبتنی بر تقسیم‌بندی‌های فرقه‌ای و حزبی بوده و نتوانسته است ثبات سیاسی این کشور را محقق کرده و گامی در جهت رشد و توسعه آن باشد. این درحالی است که برخی دیگر هم بر این باور هستند که تسویه حساب‌های سیاسی داخلی و اعمال نفوذ برخی قدرت‌های منطقه‌ای است که مانع از حل مسائل داخلی عراق می‌شود و به این گونه اعتراضات دامن می‌زند.

اعتراضات روز‌های اخیر در استان بصره و شهرهای دیگری همچون نجف درحالی رخ می‌دهد که دولت نتوانسته است وعده‌های خود در رابطه با اختصاص دو میلیارد دینار برای حل مشکل آب شرب این مناطق و‌ رسیدگی به وضعیت اشتغال و فراهم کردن فرصت‌های شغلی برای جوانان بیکار موفق عمل کند و این خود این سوال را مطرح می‌کند که چرا تا قبل از وقوع این اعتراضات حرکتی در این زمنیه صورت نگرفته است. این درحالی است که حیدر العبادی،‌ نخست وزیر عراق،‌ نسبت به وجود عناصری هشدار داده است که تلاش می کنند تا تحرکات و تظاهرات اعتراضی مسالمت آمیز به خشونت بکشانند.

حقیقت اعتراضات چیست؛ سیاسی یا اقتصادی؟

ناکامی دولت‌های مختلف عراق در حل مشکلات اقتصادی و بهبود شرایط زندگی مردم را می توان عاملی در جهت تشدید تحرکات اجتماعی و گسترش اعتراضات مداوم در مناطقی از عراق و مشخصا مناطق شیعه نشین دانست؛ مناطقی که در سال‌های اخیر در آن مقتدا صدر خود را در قامت رهبر معترضان به وضعیت اقتصادی موجود نشان داده است و چه بسا به واسطه ایفای نقشی که در این زمینه کرده بود ائتلاف تحت رهبری او (سائرون) توانسته است در انتخابات اخیر پیروز شود. درواقع این ائتلاف خواستار اصلاحات سیاسی و اجتماعی بود و نارضایتی و خشم مردم از گروه‌های سیاسی به عنوان عاملی در جهت پیروزی آن در انتخابات پارلمانی تفسیر می‌شود. هرچند که نسبت پاییین شرکت کنندگان در انتخابات (44.5 درصد) را می‌توان موید این باور دانست که بخشی قابل توجهی از عراقی‌ها نسبت به تغییر در وضعیت موجود امید چندانی ندارند.

در همین حال،‌ فساد گسترده در دستگاه‌های دولتی و عملکرد گروه‌های سیاسی که از سهم‌بندی‌های موجود در وزارت‌خانه‌ها برای حفظ خود در ساختار قدرت استفاده کرده و برای کسب منابع مالی بیشتر با یکدیگر رقابت می‌کنند‌، به گونه‌ای است که به کاستن از گستره فساد در این کشور کمکی نکرده و باعث تداوم اعتراض‌های مردمی شده است.

در کنار فساد گسترده، عملکرد دولت‌های مختلفی که پس از سال 2003 در عراق بر سر کار آمده‌اند به گونه‌ای بوده که نتوانسته‌اند پاسخ‌گوی حداقل حقوق برای شهروندان باشند. ضمن اینکه احزاب سیاسی حاضر در دولت هم بیشتر درگیر زد و بندهای سیاسی و کسب منابع مالی بیش از پیش برای خود بوده‌اند.

پیامدهای اعتراضات برای بیت شیعی

برای کشوری که سه سال گذشته را با جنگ و مبارزه با گروه تروریستی خطرناکی همچون داعش سپری کرده است،‌ گسترده شدن اعتراضات داخلی به همان اندازه که تهدید کننده آینده سیاسی آن می‌باشد،‌ نشان دهنده بی اعتمادی مردم به انتخابات و نخبگان سیاسی حاکم است.

تظاهرات اخیر که به سرعت گسترش یافته و با کشیده شدن آن به فرودگاه نجف باعث واکنش دولت و اعلام محدود منع آمد و شد گشت،‌ پیام آشکاری برای تمام گروه‌های سیاسی و مشخصا گروه‌های شیعه است که در تمرکز اصلی قدرت آنها در استان‌های جنوبی بصره،‌ نجف و میسان است. این گروه‌ها از سال 2009 دچار اختلافات داخلی شدند؛ اختلافاتی که در انتخابات اخیر به بالاترین سطح خود رسید و شخصیت‌هایی مثل حیدر العبادی نخست وزیر،‌ و نوری المالکی نخست وزیر سابق که یک خاستگاه سیاسی داشتند در مقابل یکدیگر قرار گرفتند. از همین رو و به رغم اینکه اعتراضات به حق و مسالمت‌آمیز مردم عراق مورد حمایت مرجعیت این کشور و جریان صدر واقع شده است،‌ برخی بر این باورند اساس آن را اختلافات داخل بیت شیعی تشکیل می‌دهد و برخاسته از تلاش‌هایی است که برای اعمال فشار به حیدر العبادی و آینده روند سیاسی در عراق صورت می‌گیرد.

تلاش برای فرقه‌ای کردن اعتراضات

تحولات روزهاي گذشته درحالی رخ می‌دهد که برخی از طرف‌های ناکام در انتخابات اخیر درپی این هستند که این تظاهرات را به عنوان اعتراضاتی معرفی کنند که محدود به شیعیان عراق و ناشی از اختلافات داخلی آنها و نيز اختلاف بين حاميان خارجي آنها می‌باشد. براین اساس تلاش بر این است که اعتراضات را به عنوان اقدامی در جهت تسویه حساب بین ایران و ایالات متحده امریکا در عراق نشان دهند و اینگونه جلوه دهند که ایران به دنبال است تا حیدر العبادی برای دومین بار به عنوان نخست وزیر انتخاب نشود و از این طریق سیاست‌های امریکا در این کشور پیش نرود. در این میان تبلیغاتی سوء نیز علیه جمهوری اسلامی ایران صورت می‌گیرد؛ همانند اینکه ایران در این تابستان گرم و سوزان اقدام به قطع جریان انتقال برق به عراق کرده است. این درحالی است که مصرف برق در داخل ایران به گونه‌ای است که مردم ایران هم ناچار به تحمل خاموشی‌های مقطعی می‌باشند.

به هرحال،‌ کنکاش در اعتراضات اخیر عراق حکایت از تلاش‌هایی دارد که عناصر بعثی و سرویس‌های اطلاعاتی برخی قدرت‌های منطقه‌ای و مشخصا عربستان سعودی با هماهنگی و چراغ سبز امریکایی‌ها دنبال می‌کنند و سعی بر این دارند اعتراضات به حق و مسالمیت آمیز مردمی را سیاسی کرده و به خشونت بکشانند. درچنین فضایی آنچه که از دولت عراق انتظار می‌رود این است که ضمن بررسی سریع کاستی‌هایی که در زمینه خدمات عمومی وجود دارد،‌ اقدام به برخورد با مسئولانی كند که در اين زمینه کوتاهی كرده و به نوعی در وضعیت موجود نقش داشته اند. این اقدامات راه را بر آشوبگرانی که سوار بر موج اعتراضات مردمی می شوند، می بندد.