تاثیر پرونده خاشقجی بر جنگ یمن؛ چهار سناریو

قتل جمال خاشقجی روزنامه نگار منتقد عربستان در کنسولگری این کشور در استانبول با وجود گذشت نزدیک به یک ماه همچنان به عنوان یک سوژه داغ در محافل سیاسی جهان مطرح است. در این ارتباط عربستان در ابتدا این مسئله را تکذیب و در نهایت مجبور شد تحت فشار افکار عمومی آن را بپذیرد اما مسئول این جنایت را عوامل خودسر معرفی کرد. این روایت سعودی مورد قبول کشورهای مختلف قرار نگرفته و شخصیت های مطرح دنیا خواستار تنبیه محمد بن سلمان ولیعهد سعودی بعنوان عامل اصلی این جنایت شده اند. اما در این میان یکی از محورهایی که در راستای پرونده خاشقجی مطرح شده به جنگ یمن بر می گردد. این جنگ که از فروردین 94 با کمک کشورهای غربی و به ویژه آمریکا و انگلیس شروع شده تا کنون ده ها هزار قربانی بر جای گذاشته است. در سال های گذشته رسانه های غرب در کنار سیاست های رسمی کشورهای خود یا بی تفاوت از کنار این جنگ می گذشتند یا اینکه از عربستان حمایت می کردند. اما قتل خاشقجی باعث تغییر در نگاه برخی از رسانه های غربی شده و به صورت علنی از جنایت های عربستان در یمن انتقاد کرده و حتی برخی از آن ها خواستار پایان جنگ یمن شده اند. در این مطلب تاثیر پرونده خاشقجی بر جنگ یمن را در چهار سناریو بررسی خواهیم کرد.

سناریوی اول: کاهش حمایت غربی ها از عربستان در یمن

محمد بن سلمان بزرگترین حامی خود در جنگ یمن را کشورهای غربی می داند. در این راستا انگلیس با فروش بیش از 5 میلیارد پوند سلاح به عربستان نقش مهمی در تامین تسلیحاتی عربستان ایفا کرد. آمریکا نیز با انعقاد قراداد 110 میلیاد دلاری با عربستان و کمک های لجستیکی به ریاض در یمن باعث شده بود تا این کشور بتواند در 4 سال گذشته به جنگ در یمن ادامه دهد. اما مرگ خاشقجی این وضعیت را به نوعی تغییر داده و اکنون بزرگترین حامی بن سلمان یعنی ترامپ تحت تاثیر فشار رسانه ای اعلام کرده که از این موضوع به سادگی نمی گذرد و اینکه به تصمیمات کنگره گوش خواهد داد، به ویژه که انتخابات میان دوره ای کنگره آمریکا نزدیک است و ترامپ خواهان ارائه یک چهره منفی از خود در حمایت از یک اقدام ضد ارزشی نیست که می تواند مواضع وی را نزد افکار عمومی آمریکا تضعیف کند. برنی سندرز سناتور دموکرات آمریکایی نیز تاکید کرده در صورت دست داشتن عربستان در مفقود شدن خبرنگار سعودی، واشنگتن باید از جنگ یمن خارج شود.

پرونده خاشقجی می تواند موقعیت بن سلمان را به خطر بیندازد. به احتمال زیاد اولین قربانی سیاست خارجی بن سلمان تضعیف مواضع این کشور در بحران یمن خواهد بود که مشروعیت تداوم آن حتی در نزد طرف غربی ماه‌هاست دچار چالش جدی شده است. سعودی ها از آغاز حمله نظامی به یمن با کمک اطلاعاتی - تسلیحاتی آمریکا، انگلیس و فرانسه و سایر متحدان منطقه ای خود یمن را در محاصره اقتصادی و تسلیحاتی قرار داده اند. اما تاکنون موفق به دستیابی به هدف اصلی خود یعنی کنترل کامل یمن نشده اند که تقریبا یک ماموریت "غیرممکن" است. واقعیت این است که تضعیف فزاینده جایگاه بن سلمان در سیاست داخلی عربستان به معنای تضعیف مواضع انحصاری وی در جنگ یمن است که مخالفان جدی داخلی هم دارد. اکنون با آشکار شدن نقش وی در قتل خاشقجی، فرصتی برای کشورهای حامی وی فراهم شده تا کم هزینه ترین راهکار در پازل حمایت از او که همان مخالفت با سیاست های وی در یمن است را پیگیری کنند. بر همین اساس، آلمان اعلام کرده که صدور تسلیحات به عربستان را متوقف می کند و در مجموع موج جدیدی در جوامع غربی در زمینه بازنگری در سیاست های حمایت گرایانه دولت هایشان از سعودی در جنگ یمن شکل گرفته است.

سوزان رایس مشاور امنیت ملی آمریکا در دوره دوم ریاست جمهوری باراک اوباما نیز تاکید کرده است:« آمریکا و متحدانش باید محمد بن سلمان را برکنار سازند تا سعودی ها فرد دیگری را جایگزین او سازند. بن سلمان با اقدامات شرورانه و جنون آمیزش ذات واقعی خود را نمایان کرده است. او شریکی خطرناک و غیرقابل اعتماد برای آمریکاست. مرگبارترین مظهر این اقدامات جنگ یمن است که به قیمت جان هزاران نفر از جمله کودکان تمام شده است. آمریکا نیز با بی شرمی از این جنگ خونین حمایت کرد.»

سناریوی دوم: تشدید حملات به یمن برای انحراف افکار عمومی

یکی از گزینه های مطرح در مورد تاثیر پرونده خاشقجی در جنگ یمن این است که بن سلمان به دنبال تشدید حملات به یمن با هدف انحراف افکار عمومی از پرونده خاشقجی باشد. در این راستا در چند هفته پس از مرگ خاشقجی برخی شواهد نشان دهنده تشدید درگیری ها نیز بوده است. خبرگزاری فرانسه از انتقال هزاران سرباز سلطنتی عربستان به بندر عدن در جنوب یمن خبر داده است. یک مقام نظامی دولت مستعفی یمن به این خبرگزاری اعلام کرد، ائتلاف سعودی بیش از ۱۰ هزار سرباز جدید را به سمت بندر حیاتی عدن اعزام کرد. در واقع یکی از احتمالات این است که عربستان با هدف خروج از بحران خاشقجی حملات در یمن را افزایش دهد.

سناریوی سوم: کاهش حملات به یمن

یکی دیگر از گزینه های محتمل این است که اقدامات تجاوزکارانه ائتلاف عربی به سرکردگی عربستان علیه یمن و همزمان با رسوایی خاشقجی کاهش یابد. در همین ارتباط نیز روزنامه فرامنطقه ای 'رای الیوم' در گزارشی، با اشاره به تنگنایی که عربستان پس از ماجرای خاشقجی گرفتار شده، تاکید کرد این اوضاع ممکن است ریاض را به آتش بس در یمن سوق دهد. در عین حال تردیدی در این موضوع نیست که مسئله خاشقجی به کاهش موقعیت و قدرت محمدبن سلمان در خاندان پادشاهی منجر خواهد شد و حتی شاید ادامه حیات سیاسی‌ وی به عنوان ولیعهد سعودی را متزلزل سازد، تا آن جا که برخی از کارشناسان از احتمال کنار گذاشتن بن سلمان از هرم قدرت در سعودی خبر داده‌اند. در واقع اگر هدف محمدبن سلمان از به راه انداختن جنگ یمن در فروردین 1394 را تقویت موقعیت خود در دستگاه سعودی از یک طرف و به رخ کشیدن جایگاه عربستان در برابر دیگر رقبای منطقه‌ای بدانیم، امروز هر دوی این اهداف به بن بست رسیده و در واقع ناکام مانده است. علاوه بر این اگر موج انتقادات و فشارهای خارجی علیه عربستان را در مورد خاشقجی به وضعیت پیشین در مورد یمن اضافه کنیم، مشخص می‌شود که تا چه میزان ریاض برای ادامه جنگ در یمن با تنگنا روبروست. تا آن جا که آلمان ماجرای خاشقجی را دلیلی برای تجدیدنظر در صدور تسلیحات به عربستان عنوان کرده و همین وضعیت پرهشدار از سوی برخی دیگر از سیاستمداران غربی البته تحت فشار افکارعمومی جهانی اتخاذ شده است.بنابراین احتمال دارد به دنبال درگیر شدن بن سلمان در ماجرای خاشقجی فشارها بر یمن از سوی عربستان کاهش یابد.

سناریو چهارم: پایان جنگ یمن برای نجات بن سلمان

اما برخی کارشناسان معتقدند که احتمال دارد ترامپ و حامیان غربی بن سلمان بخواهند با هدف نجات بن سلمان مقدمات پایان جنگ یمن را فراهم کنند. در واقع از این دیدگاه با توجه به اینکه بیشترین فشار کنونی بر بن سلمان به دلیل نقش وی در جنایت علیه یمن است باید به نوعی وی را از این فشار مضاعف خارج کرد. مشغول بودن بن سلمان در چند پرونده مهم منطقه ای و داخلی می تواند فرصت را برای مخالفان وی در جهت کودتا فراهم کند. بنابراین احتمال دارد متحدان غربی بن سلمان با هدف نجات وی به تدریج اقدامات بیشتری در جهت پایان جنگ یمن انجام دهند. در این ارتباط بلومبرگ اعلام کرده که آمریکا، عربستان را برای از سرگیری روابطش با قطر و پایان دادن به جنگ یمن تحت فشار قرار داده است. این سناریو بیشتر از این زاویه قابل بررسی است که مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا اخیرا ضمن درخواست برای آتش بس درگیری‌ها در یمن اعلام کرد مذاکرات به رهبری سازمان ملل برای پایان جنگ داخلی باید در ماه بعد آغاز شود. پمپئو با انتشار بیانیه‌ای گفت، حملات موشکی و پهپادی توسط انصارالله یمن علیه عربستان و امارات عربی متحده باید متوقف شود و در طرف دیگر ائتلاف به رهبری عربستان باید حملات هوایی خود را در مناطق پر جمعیت یمن پایان دهد. در همین حال جیمز متیس، وزیر دفاع آمریکا نیز در اظهاراتی در اندیشکده آمریکایی صلح در واشنگتن ضمن حمایت از تلاش‌های آمریکا برای کمک به کاهش تلفات غیرنظامیان یمنی گفت، تمامی طرف‌ها در این جنگ باید اقدامات معناداری در جهت یک آتش بس و انجام مذاکرات در ۳۰ روز آینده اتخاذ کنند.

نتیجه

به نظر می رسد محتمل ترین گزینه در مورد تاثیر مرگ خاشقجی بر جنگ یمن این باشد که عربستان با تنگناهای زیادی در آینده روبه رو خواهد شد. در واقع دولت های غربی تحت فشار افکار عمومی حداقل در کوتاه مدت نخواهند توانست به صورت آشکارا کمک های تلسیحاتی خود را افزایش دهند. کانادا، آلمان و برخی از اعضای کنگره آمریکا به صراحت از لغو تمامی معاملات تسلیحات با عربستان سخن گفته اند. البته این به معنای تنها گذاشتن بن سلمان در جنگ یمن نخواهد بود و غرب منافع خود را قطعا در عربستان رها نخواهد کرد. اما در کوتاه مدت تحت تاثیر فشار افکار عمومی مجبور به اعمال برخی محدودیت ها علیه بن سلمان خواهند بود که این مسئله می تواند به صورت عینی در یمن تاثیرگذار باشد و می توان شاهد کاهش فشار ها بر یمن از سوی عربستان بود. شاهد مثال این ادعا نیز درخواست وزیرخارجه آمریکا برای آتش بس در یمن است که البته این امر بیشتر از آنکه در راستای منافع مردم یمن باشد در درجه اول برای تلطیف چهره دولت ترامپ در انتخابات میان دوره ای کنگره آمریکا و در درجه دوم برای رهایی از تشدید فشارها پس از مرگ خاشقجی در مورد حمایت های ترامپ از بن سلمان در جنگ یمن است.