مفهوم فتنه عمری به درازای عمر بشر دارد. مهم‌ترین معنای فتنه آزمایش برای تشخیص خلوص و عدم خلوص است. قرآن کریم اسباب زیادی را معرفی کرده که با آن می‌توان انسان را آزمایش کرد. در روایات اهل بیت(ع) اشارات مخصوصی برای فتنه وجود دارد. معنای دیگر فتنه را آشوب و بلوا و اختلاف نیز گفته‌اند؛ امّا عوامل ایجاد فتنه به معنای بلوا در پی اختلاف چیست؟ انسان‌ها با چه هدفی اختلاف ایجاد می‌کنند و برای دوری از اختلاف چه اقداماتی باید انجام دهند؟
حضرت امیرالمؤمنین علی(ع) در خطبه 50 نهج‌البلاغه مي‌فرمایند: «إِنَّمَا بَدْءُ وُقُوعِ الْفِتَنِ أَهْوَاءٌ تُتَّبَعُ وَ أَحْكَامٌ تُبْتَدَعُ يُخَالَفُ فِيهَا كِتَابُ‌اللهِ وَ يَتَوَلَّى عَلَيْهَا رِجَالٌ رِجَالًا عَلَى غَيْرِ دِين‌الله»؛ جز اين نيست كه آغاز پيدايش فتنه‌ها پيروى از هوی و هوس‌ها و بدعت‌هايى است که با کتاب خدا مخالفت دارد و گروهى (چشم و گوش بسته يا هوی‌پرست آگاه) به پيروى آنان برمی‌خیزند و برخلاف دين خدا از آنها حمايت مى‌کنند.» آنجایی که انسان‌ها از دستورات خداوند دور می‌شوند و عمل‌شان را با دین و اخلاق تطبیق نمی‌دهند، دچار خودپرستی و هوی‌پرستی می‌شوند و خودشان و امیال‌شان را محور حق و باطل قرار می‌دهند. ائمه معصوم(ع) در طول حیات ظاهری تلاش‌های عملی، علمی، جهادی و اخلاقی را انجام دادند که مردم را در کنار خداوند جمع کنند و دستورات خداوند را محور حق و باطل قرار دهند. اهل بیت(ع) وقتی مردم را به امامت و ولایت دعوت می‌کنند، در اصل آنها را به خدا دعوت کرده‌اند و دست مردم را گرفته‌اند تا به طرف خداوند حرکت دهند.
با توجه به بیان شریف امیرالمؤمنین(ع)، تبعیت از هوای نفس و بدعت چه زمانی رخ می‌دهد؟ چطور می‌شود که انسان خود را محور حق و باطل قرار می‌دهد؟ پس از این هوی‌پرستی و بدعت در دین چه فتنه‌هایی شکل می‌گیرد؟ روز عاشورا غم‌انگیزترین روز در تاریخ بشریت است، صف‌کشی‌هایی که همراه با یک فتنه بزرگ شکل گرفت، بزرگ‌ترین فتنه تاریخ. امّا بزرگ‌ترین درس‌ها را در خود داشت که توجه به آن می‌تواند راه را برای یک زندگی دینی تمام‌عیار نشان دهد. حضرت امام حسین(ع) محوریت دین را در دست کسانی دید که تابع هوای نفس خود هستند و عمل‌شان به نام دین در حال ریشه‌کن کردن اخلاق و اسلام از جامعه است. امام حسین(ع) در روز عاشورا قصد پاسخ دادن به این پرسش را داشتند که چطور انسان هوی‌پرست می‌شود؟ در این حالت امام و مردم چه وظیفه‌ای دارند؟ امام حسین(ع) تنها کسی بود که تشخیص صحیحی از شرایط زمان داشت و فتنه را شناخت و از مردم می‌خواست برای مهار فتنه در تشخیصِ پیشوا و امام خود درست عمل کنند که اگر این تشخیص‌شان صحیح بود، بساط فتنه‌ای که آن روز همه مسلمانان را فریب داد، جمع می‌شد. آنچه نیاز یک مسلمان است، این است که امام خود را بشناسد و با او زندگی کند و با او از دنیا برود. اگر مردم آن روز «اَللّهُمَّ اجْعَلْ مَحْياىَ مَحْيا مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ مَماتى مَماتَ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ» را درک می‌کردند، آیا دچار گرد و غبار برخواسته از فتنه می‌شدند و ننگ غفلت از پیشانی آنان پاک می‌شد؟ امام حسین(ع) عاشورایی شکل داد که با تأسی به آن هر فتنه‌ای را خنثی و مهار کند و آن تبعیت و اطاعت از امام معصوم(ع) است و وقتی مردم نتوانستند در حیات ظاهری‌اش برای مهار فتنه‌های زمان، او را یاری کنند، امام حسین(ع) خون خود را برای نشان دادن این راه فدا کرد که در هر حالی از امام خود تبعیت و اطاعت کنید.
حضرت امیرالمومنین(ع) در فتنه جمل فرمود: اگر از من پیروی کنید به خواست خدا شما را به بهشت خواهم برد، هر چند سخت و دشوار و پر از تلخی باشد. (نهج البلاغه،ح156) همچنین فرمودند: یا أَیهَا الناسُ شُقّوا أمواجَ الفِتَنِ بِسُفُنِ النَّجاه، ای مردم امواج فتنه را با کشتی نجات (اهل بیت) در هم شکنید.
با درس‌های عاشورا، در دوران غیبت هم باید مطیع دستورات امام زمان(عج) باشیم تا دچار هوی‌پرستی و گرفتار فتنه نشویم و هر فتنه‌ای را با هر وسعتی خنثی و مهار کنیم.
