عمران خان نخست وزیر پاکستان این هفته در سفری دو روزه وارد تهران شد. این سفر بسیار مهم و در شرایط حساسی صورت گرفت. چرا که تروریسم به عنوان معضل مشترک دو کشور به شمار می رود. اسلام آباد و پاکستان برای مقابله با این مشکل به دنبال یک اقدام مشترک هستند. سفر دو روزه عمران خان به ایران از آن جهت حائز اهمیت بود که وی برای نخستینبار پس از رسیدن به مقام نخست وزیری به ایران آمد و شرایط و تحولات منطقه به خصوص مسائل امنیتی مرزهای دو کشور سبب شده اهمیت این سفر دو چندان به نظر برسد. عمران خان پس از ورود به مشهد و زیارت حرم مطهر امام رضا(ع) به تهران آمد. حضرت آیتالله خامنهای رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار عمران خان نخستوزیر پاکستان و هیئت همراه، ارتباط ملتهای ایران و پاکستان را ارتباطی قلبی و عمیق برشمردند و تأکید کردند، روابط دو کشور بهرغم دشمنیها باید هرچه بیشتر مستحکم و تقویت شود. اما اهمیت این سفر چه بود و چه نتایجی به دنبال داشت؟
اهمیت روابط ایران و پاکستان
روابط ایران و پاکستان سابقه بسیار طولانی دارد و بر خلاف روابط پاکستان با برخی از کشورهای عربی زودگذر و مقطعی نبوده و همیشه پایدار بوده است. جمهوری اسلامی پاکستان با داشتن حدود 930 کیلومتر مرز مشترک با جمهوری اسلامی ایران و قرابت های عمیق فرهنگی و دینی، درعین برخورداری از پتانسیل همگرایی و با وجود جمعیت قریب به 200 میلیونی، دارا بودن توانمندیهای هستهای و نظامی و روابط خوب با عربستان از دوستان مورد اعتماد ایران از دیرباز تاکنون بوده است. در واقع برخی از مهم ترین اقدامات ایران و پاکستان در مورد یکدیگر در چند دهه اخیر به صورت زیر است:
- ایران اولین کشوری است که پاکستان را به رسمیت شناخت.
- پاکستان اولین کشوری است که انقلاب اسلامی ایران را به رسمیت شناخت.
- پاکستان در جریان دفاع مقدس جزو معدود کشورهایی است که از ایران حمایت می کرد.
- ایران و پاکستان درجریان حوادث طبیعی از جمله سیل فراگیر پاکستان، زلزله کرمانشاه و بم، زلزله بزرگ پاکستان و… در خط مقدم حمایت از دیگری قرار داشتند.
- همکاری های علمی مختلفی میان دانشمندان دو کشور شکل گرفته، استفاده از کشتی قاره پیما و پایگاه پاکستان در قطب جنوب توسط ایران نمونهای از این همکاریها است.
- ایران و پاکستان هیچگاه در مجامع عمومی علیه یکدیگر رای نداند و به رسمیت نشناختن رژیم صهیونیستی از مهمترین جلوههای همدلی دو کشور است.
- دفتر حافظ منافع ملی ایران در آمریکا سفارت پاکستان است.
- اقتصاد ایران و پاکستان مکمل هم هستند و به راحتی توان تامین نیازهای دیگری را دارند.
- بیشترین درصد نمایندگیهای فرهنگی خارج از کشور ایران در خاک پاکستان است؛ حدود ۱۱ درصد کل مجموعههای فرهنگی.
اهمیت سفر
سفر بالاترین مقام اجرایی پاکستان به ایران در شرایطی صورت گرفت که دامنه و حوزه تحریمهای آمریکایی علیه جمهوری اسلامی ایران رو به گسترش است و تقویت ارتباط سیاسی و اقتصادی میان تهران و اسلامآباد برای دو طرف اهمیتی راهبردی دارد. در این بین سیاست جمهوری اسلامی ایران در برابر همسایگانش، بهویژه برای مقابله با سیاستهای یکجانبه و خصمانه آمریکا و تحریمهای واشنگتن علیه ایران، ایجاب میکند که بیش از هر زمان دیگری مناسبات و همکاریهای خود را با همسایگان توسعه دهد. ارتقای همکاری ها با عراق، سوریه و ترکیه نیز در این چارچوب قابل ارزیابی است. بین ایران و پاکستان نیز ظرفیتهای بسیار بزرگی وجود دارد. علاوه بر این بهواسطه ضرورتهای انکارناپذیر همجواری و طیف گسترده منافع و تهدیدات مشترک، مسائل بسیاری برای رایزنی بین مقامهای تهران و اسلامآباد وجود دارد؛ از جمله میتوان به بحث امنیت مرزی، موضوعات اقتصادی از جمله بحث خط لوله گازی و رقابت بین پاکستان و هند و نقش ایران اشاره کرد.
نیروی واکنش سریع مشترک
با در نظر گرفتن این مساله که تروریسم بهعنوان یک پدیده فراگیر بر منطقه حاکم است و پاکستان نیز در زمره کشورهایی است که در رتبه دوم یا سوم فعالیت گروههای تروریستی در جهان قرار میگیرد، این نگرانی برای کشورهای همسایه پاکستان وجود دارد که فعالیت گروههای افراطی و تروریستی از خاک این کشور به کشورهای همسایه و پس از آن به منطقه تسری پیدا کند. در این بین ناامنی در مرزهای ایران و پاکستان باعث شد که سال گذشته ماجرای ربایش مرزبانان ایران در مرز مشترک با پاکستان را شاهد باشیم و اخیرا نیز در جاده مکران-گوادر واقع در ایالت بلوچستان طی یک عملیات تروریستی ۱۴ تن از نیروهای پاکستانی به دست عناصر تروریستی کشته شدند. به همین دلیل تروریسم یکی از مهم ترین مسائل مرود بحث در سفر عمران خان به تهران بود. در سفر عمران خان توافقاتی برای مبارزه با تروریسم صورت گرفت:
- رئیس جمهوری اسلامی ایران و نخستوزیر پاکستان برای ایجاد نیروی واکنش سریع مشترک در مرزها برای مقابله با گروه های تروریستی توافق کردند.
-طرفین با تاکید بر اینکه مرزهای دو کشور باید مرز صلح و دوستی باشد، همکاری و تبادل نظر مستمر مسئولین سیاسی، نظامی و امنیتی را برای مقابله با تهدیداتی همچون تروریسم، قاچاق مواد مخدر و انسان، گروگان گیری، پولشویی و آدم ربایی ضروری برشمردند. همچنین مقرر شد به منظور بررسی جزئیات موارد فوق، دهمین دور مذاکرات کمیته ویژه امنیت بین وزارت کشور دو طرف در خردادماه 1398 در اسلامآباد برگزار گردد.
- رئیسجمهور اسلامی ایران و نخستوزیر جمهوری اسلامی پاکستان اذعان داشتند که تقویت و تحکیم همکاری استان سیستان و بلوچستان ایران با ایالت بلوچستان پاکستان از جمله بازگشایی گذرگاهها و بازارچههای مرزی ضمن بهبودی وضعیت اقتصادی ساکنان بومی، اقدامی در جهت رفع چالشهای مرزی و ناامنیها خواهد بود. طرفین توافق نمودند تا به منظور بررسی وضعیت کنونی تدارکات و سایر اقدامات لازم جهت گشایش گذرگاههای مرزی جدید در گبد-ریمدان و مند-پیشین و نیز افتتاح بازارچههای جدید مرزی، دومین دور مذاکرات کمیسیون عالی مرزی را در اردیبهشتماه 1398 برگزار کنند.
اقتصاد
یکی از ابعاد مهم همکاریها بین تهران و اسلامآباد مساله اقتصاد است. چراکه ظرفیت خوبی بین دو کشور برای توسعه همکاریهای اقتصادی و تجاری وجود دارد که البته تابهحال نتوانستهاند از آنها بهطور مناسب استفاده کنند. درواقع چالشهای اقتصادی پاکستان، تنگناهای تحریمی پیش روی ایران و ریخت و پاشهای مقامهای سعودی و وعدههای نجومی آنان، معادلات منطقه را از خود متاثر کرده است. به گفته کارشناسان، هدفگذاریها برای چیزی حدود ۵ میلیارد دلار تجارت بین دو کشور بوده، ولی تابهحال در هیچ برههای حجم تجارت از ۲/ ۱ و ۵/ ۱ میلیارد دلار بیشتر نشده است.بر اساس آمار سفارت ایران در پاکستان، حجم مبادلات دو کشور ایران و پاکستان در سال گذشته (1397) افزایش 38 درصدی را نشان میدهد و حجم مبادلات ایران و پاکستان طی 11 ماه گذشته به یک میلیارد و 128 میلیون دلار افزایش یافته است. صادرات کالا از ایران نیز از لحاظ وزنی به رشد 28 درصدی نسبت به مدت مشابه رسیده و وزن دو هزار و 489 تن را تجربه کرده است. با توجه به افزایش حجم مبادلات تجاری بین دو کشور در سال 1397، رئیس جمهوری محترم ایران و نخستوزیر محترم پاکستان نهادهای ذیربط وزارتخانههای خود را مکلف نمودند تا با استفاده از همه ظرفیتها، کلیه ساز و کارهای لازم را برای افزایش حداکثری فعالیتهای پولی، مالی و بازرگانی فراهم نمایند. طرفین همچنین مقرر نمودند تا به منظور رایزنی در موضوعات فوق، بیست و یکمین دور مذاکرات کمیته مشترک اقتصادی را در نیمه دوم سال 1398 در پاکستان برگزار کنند. همچنین نخستوزیر پاکستان اهتمام کشورش برای تقویت و تحکیم روابط اقتصادی بین تهران و اسلامآباد را مورد اشاره قرار داد و گفت، پاکستان به دنبال یافتن مکانیسمی برای ارتقاء مناسبات اقتصادی با جمهوری اسلامی ایران در حوزههای مختلف بویژه نفت و گاز است.
نتیجه
درحالی که پاکستان نیاز عمدهای به گاز و نفت ایران دارد و مبادلات بازرگانی با ایران میتواند بخش مهمی از مشکلات اقتصادی در پاکستان را کاهش دهد، همواره از سوی آمریکا، عربستان و امارات تحت فشار قرار گرفته است. در آستانه سفر عمرانخان به ایران نیز یک حمله تروریستی در بلوچستان پاکستان و اتهامپراکنی رسانههای وابسته به سعودی و غرب برای اختلال در سفر عمران خان به تهران، نشانه روشنی است از پرونده تکمیلی در اقدام تروریستی در خاش-زاهدان ایران و باید قتل عام تعدادی از شیعیان پاکستان چند روز قبل از رخداد را به آن اضافه کنیم. نجات پاکستان و عمرانخان در مناسبات با همسایگان، با تکیه بر خشکاندن افراطیگری، وهابیگری، مسدود کردن تمامی مسیرها در نقشآفرینی در پروژههای آمریکایی، سعودی و اماراتی و فتنههای انگلیسی، فعال کردن صادقانه همکاریهای امنیتی در کنترل بلوچستان پاکستان و مناسبات گسترده اقتصادی، بازرگانی، فرهنگی و سیاسی است. در واقع ایران و پاکستان که تهدیدهای مشترک و منافع مشترکی دارند می توانند با عبور از برخی اختلافات و تشدید همکاری ها به ویژه در زمینه مبارزه با تروریسم و اقتصاد زمینه ساز امنیت پایدار منطقه ای باشند. عمران خان در سفر خود به تهران تاکید کرد که در هیچ ائتلاف منطقه ای علیه ایران شرکت نمی کد. این مسئله حتی اگر صرفا یک تعارف دیپلماتیک نیز باشد نشان دهنده تمایل تهران و اسلام آباد برای گذار از ناامنی کنونی در مرزهای دو کشور است.