موضوعیّت یافتن نسل جوان و جوانان در سیاست پدیده‌ای نسبتاً جدید محسوب می‌شود. هرچند ریشه‌های این موضوع را می‌توان در چگونگی تعامل سقراط با جوانان پیگیری کرد، اما اندیشه سیاسی در دوره مدرن تا نیمههای قرن بیستم توجه چندانی به موضوع جوانان نداشت و اگر اندک توجهی هم وجود داشت، بیشتر از منظر چگونگی حل بزه‌کاری‌های نسل جوان بود. در واقع عقلانیت دوره مدرن جوان را از منظر ابژکتیو مطالعه می‌کرد و عاملیت و سوژگی فرد جوان را نسبتاً تهدیدی علیه نظم مدرن می‌دانست. این موضوع را می‌توان در شیوه برخورد با اعتراضات دانشجویی در فرانسه در دهه‌های 60 و 70 قرن بیستم مشاهده کرد. البته تفکر کنونی غرب ضرورت اصلاح این نگاه را به صورت جدّی در دستور کار قرار داده است، حال آنکه در آموزه‌های اسلامی از همان ابتدا نگاه سازنده‌تری نسبت به جوانان وجود داشت.
وقتی به سیره و سنّت پیامبر اکرم(ص)، امام علی(ع) و دیگر ائمه اطهار می‌نگریم، درمی‌یابیم آنان نگاهی ویژه به جوانان داشته، یعنی جوانان را از منظر داشتن زمینه مناسب‌تر برای رشد اخلاقی و معنوی مورد توجه قرار می‌دادند و در این باره احادیث بسیاری از پیامبر(ص) و ائمه معصوم(ع) وجود دارد. از جمله پیامبر اکرم(ص) در حدیثی ضمن بیان این موضوع، بر نقش جوانان در گسترش دعوت خویش نیز اشاره کرده و می‌فرمایند: «به شما درباره نوجوانان و جوانان به نیکی سفارش می‌کنم، که آنها دلی دقیق‌تر و قلبی فضیلت‌پذیرتر دارند، خداوند مرا به پیامبری برانگیخت تا مردم را به رحمت الهی بشارت دهم و از عذابش بترسانم، جوانان سخنان مرا پذیرفتند و با من پیمان محبت بستند ولی پیران از قبول دعوتم سر باز زدند و به مخالفتم برخاستند.» (محمدتقی فلسفی، جوان از نظر عقل و احساس، ص 248)
این دست از روایات که فراوان هم هستند، گویای نگاه انسانی اسلام به جوان و فرصت دانستن این مقطع سِنّی برای رشد و تعالی است، نه نگاهی ابزاری و تهدیدآمیز به فرد جوان. اندیشه امام خمینی(ره) که در آموزه‌های اسلامی ریشه دارد نیز از همین منظر به نسل جوان و جوانان می‌نگرد، ضمن اینکه نقش رهبری امام خمینی(ره) در انقلاب اسلامی ایران و توجه ایشان به نقش جوانان در این حرکت، امکان رشد و شکوفایی فرد جوان در آموزه‌های اسلامی را بیشتر احیا می‌کند. در مجموع سیره عملی و سنّت فکری حضرت امام، ویژگی‌ها و امکان‌های ذیل را برای نسل جوان فراهم کرده است:
1ـ همانند نگاهی که ائمه معصوم(ع) به فرد جوان دارند، حضرت امام(ره) نیز سنین جوانی را فرصت مهمی برای نهادینه‌سازی معنویت و تقوی دانسته و اراده فرد جوان را در این زمینه قوی‌تر می‌دانند. ایشان در بیانات متعددی از جوانان می‌خواهند قدر این فرصت را بدانند؛ از جمله می‌گویند: «تا جوانی در دست تو است کوشش کن در عمل و در تهذیب قلب و در شکستن اقفال و رفع حُجُب، که هزاران جوان که به افق ملکوت نزدیک‌ترند موفق می‌شوند و یک پیر موفق نمی‌شود. قید و بندها و اقفال شیطانی اگر در جوانی غفلت از آنها شود، هر روز که از عمر بگذرد ریشه دارتر و قوی‌تر شوند.» (جوانان از دیدگاه امام خمینی(ره)، 1385، ص 24)
2ـ بعد از توجه دادن به تهذیب و تزکیه نفس در جوانی، آنچه نگرش اسلام به فرد جوان را در آموزه‌های حضرت امام بیشتر احیا می‌کند، نقش‌یابی سیاسی جوانان در سایه رهبری ایشان است. این مهم که جزئی از سیره و سنّت پیامبر اسلام(ص) و امام علی(ع) بود، در نظام سیاسی خلافت چندان جایگاهی نداشت و اتفاقاً یکی از دلایل اهل سقیفه در نپذیرفتن جانشینی امام علی(ع) این بود که وی نسبت به دیگران جوان‌تر است. در دوره‌های بعد نیز مخالفان مذهب تشیع، گاه جوان بودن برخی از ائمه، همچون امام جواد(ع) را دلیلی بر نپذیرفتن ولایت ایشان عنوان می‌کردند، بنابراین با عبور از حکومت پیامبر(ص) و امام علی(ع)، موضوع جوان و سیاست در اندیشه سیاسی اسلام تا حدود زیادی رنگ باخت، تا اینکه رهبری امام خمینی(ره) در انقلاب اسلامی این مجال را بار دیگر احیا کرد. اساساً حرکت امام خمینی(ره) و به میان آوردن اندیشه ولایت فقیه از آنجا که در تقابل با تحجّر دینی بود، روحانیون جوان و سپس اکثریت جوانان اسلامی را جذب می‌کرد و نسلی که بیش از همه در گسترش آموزه‌های حضرت امام در کشور نقش ایفا کرد، جوانان و روحانیون جوان بودند. از این منظر نوعی رابطه دو طرفه میان تفکر امام و نسل جوان در دهه‌های 40 و 50 شمسی شکل گرفت، به این معنا که جوانان اندیشه امام خمینی(ره) را فرصتی برای ظهور خود در سپهر سیاسی ایران می‌دیدند و اندیشه امام نیز با نقش‌یابی سیاسی آنان در جامعه گسترش یافت و نهادینه شد. امام خمینی(ره) حضور جوانان در سیاست و برعهده گرفتن مسئولیت‌های کلان جمهوری اسلامی را در بیانات متعددی مورد توجه قرار داده‌اند؛ از جمله می‌فرمایند: «شما جوان‌ها‌ـ شما جوان‌های محصل‌ـ سایر جوان‌ها امید من هستید، نوید من هستید. امید من به شما تودۀ جوان است، به شما تودۀ محصل است. من امید این را دارم که مقدرات مملکت ما بعد از این به دست شما عزیزان بیفتد و مملکت ما را شما عزیزان حفظ کنید، من امید آن را دارم که شماها با علم و عمل، با علم و تهذیب نفس، با علم و عمل صالح، بر مشکلات خودتان غلبه کنید.» (صحیفه امام(ره)، ج 6، ص 350)
این بیان که جوانان را با توجه به تهذیب نفس، صاحب نقشی فعّال در حوزه سیاست می‌کند، مجال هویت‌یابی نسل جوان را فراهم کرده و بر عاملیّت و سوژگی او مبتنی بر تهذیب و تزکیه نفس تأکید دارد، حال آنکه اندیشه سیاسی غرب تا نیمههای قرن بیستم در تقابل با این نگاه به جوانان بود.
