بازار مكاره در رسانه‌ها

«اگر به مدت يك ماه از اين چاي گياهي بنوشيد، به وزن ايده‌آل‌تان مي‌رسيد و از چاقي براي هميشه! نجات پيدا مي‌كنيد.»، «مصرف اين قرص‌ها از ابتلاي شما به آلزايمر جلوگيري مي‌كند.»، «استفاده از اين كرم پوست شما را به طرز حيرت‌آوري شفاف و جوان مي‌كند.»، «مصرف اين شامپو نه تنها از ريزش موهاي شما جلوگيري مي‌كند كه موجب رويش موهاي ريخته شده شما مي‌شود»؛ اينها فقط بخشي از تبليغات پرسود شبكه‌هاي ماهواره‌اي، تلويزيوني و مجازي است كه هر روز بر حجم‌شان اضافه مي‌شود. داروهاي شيميايي، گياهيِ بهداشتي، آرايشي و البته غير قانوني و قاچاقي كه نه تنها معجزه نمي‌كنند؛ بلكه گاهي برعكس عواقب‌شان جبران‌ناپذير مي‌شود.

99 درصد تقلبي و بي‌مجوز

چند روز پيش بود كه براي چندمين بار دكتر «ايرج حريرچي» معاون وزير بهداشت و درمان و آموزش پزشكي اخطار داد: «قريب به اتفاق تبليغات پزشكي و دارويي كذب يا غيرقانوني هستند. تبليغ داروها و ذكر خواص درماني در تبليغات هر نوع مواد و محصول در رسانه‌هاي عمومي كه مخاطب آنها عمـوم مـردم هستند، طبق قانون ممنوع است. بايد مردم بدانند بيش از 99 درصد تبليغات در حوزه پزشكي و دارويي فاقد مجوز هستند، در حالي كه طبق آيين‌نامه سازمان نظام پزشكي همه اين تبليغات بايد شماره اخذ مجوز داشته باشند.

بنابراين همه داروهايي كه از طريق شبكه‌هاي ماهواره‌اي تبليغ مي‌شوند، تقلبي است و از شبكه‌هاي غيررسمي و قاچاق وارد شده كه اصلاً معلوم نيست در چه شرايطي نگهداري شده‌اند و مصرف آنها ممنوع است.» اين هشدارها، بارها تكرار شده است؛ اما تا چه حد مشتريان اين بازار مكاره مي‌دانند كه حرف و حديث‌ها فريبي بيش نيست و فقط براي جيب آنها كيسه دوخته‌اند و در اين ميان اگر سلامتي هم به مخاطره بيفتد، هيچ كس پاسخگو نيست.

فقط كافي است يكي دو ساعت پاي شبكه‌هاي تلويزيوني وطني بنشينيد. آن وقت دست‌تان مي‌آيد در اين زمان محدود تا چه اندازه از فوايد اين كرم‌ها و شامپوها و داروهاي گياهي(كه قرار است يك شبه براي ما سحر كنند) خواهيد شنيد. البته اين تبليغات پر تعداد منحصر به اين شبكه‌ها نيست و فضاي بي‌حد و انحصار مجازي مدام و بي‌وفقه پر از هجوم تبليغات اين چنيني شده‌اند.

ترديد نبايد كرد كه اين همه تبليغات سود زيادي هم به جيب كاسبان اين بازار سرازير مي‌كند؛ اما سؤال جدي‌تر اين است كه با وجود قطعي بودن و آسيب‌زا بودن اين محصولات چگونه صاحبان اين تجارت پرسود براي آنها و پرضرر براي مردم مي‌توانند در پربيننده‌ترين ساعت‌ها و شبكه‌هاي تلويزيوني تبليغات خود را روي آنتن ببرند!

نظارتي كه نيست

مردم از دهه‌هاي قبل به رسانه‌هاي جمعي، مانند راديو و تلويزيون اعتماد داشته‌اند و غالب‌شان در باوري غلط تصور مي‌كنند هر آنچه در اين شبكه‌ها تبليغ مي‌شود، حتماً مورد اطمينان است و مجوز دارد و از مبادي قانوني و نظارتي وارد جرگه تبليغ شده است؛ در حالي كه هميشه چنين نيست و اگر چنين بود وزارت بهداشت كه وظيفه تأمين بهداشت و سلامت جامعه را با صرف هزينه‌هاي هنگفت بر دوش دارد، نمي‌گفت 99 درصد اين تبليغات‌ها كذب و غيرقانوني است. بنابراين جاي خالي نظارت بر محتواي تبليغات از رسانه‌هاي جمعي ما كاملاً محسوس است و بايد توجه به سلامت مردم در اولويت قرار بگيرد نه صرف درآمدهاي مالي از تبليغات. فراتر از ضعف نظارت بر رسانه‌ها، دو موضوع ديگر در اين باره قابل اشاره است، اول اينكه جاي خالي نظارت وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشكي در سال‌هاي اخير انكارناپذير است، چرا كه در حالي حجم تبليغات اين چنيني فزوني گرفته، كه اين همه دارو و اقلام بهداشتي و زيبايي از اين دست در كشور توليد و توزيع مي‌شود و متأسفانه گويا متوليان نگران سلامت مردم نيستند و كاري نمي‌كنند؛ دوم اينكه معضل بزرگ كالاي قاچاق و سايه شوم آن بر سلامت و بهداشت مردم سنگيني مي‌كند.

سواد رسانه‌اي ما چقدر است؟!

«سواد رسانه‌اي» همان موضوع مهمي است كه اگر داشته باشيم، فريب اين همه تبليغات را نمي‌خوريم. به عبارت ديگر، سواد رسانه‌اي به ما كمك مي‌كند سره را از ناسره تشخيص بدهيم و بدانيم اين پيام و تبليغي كه از رسانه دريافت مي‌كنيم تا چه اندازه صحت و واقعيت دارد! سواد رسانه‌اي كه از آن به «آموزش رسانه‌اي» هم نام مي‌برند، به ما ياد مي‌دهد كه در مقابل هر رسانه چگونه از حالت منفعلانه بيرون بياييم و فعالانه عمل كنيم. به بيان ساده‌تر، نبايد هر پيامي كه هر رسانه‌اي به ما مي‌دهد، بي‌كم و كاست قبول كنيم. در بحث تبليغات پر طمطراق دارويي و پزشكي و اعتماد نكردن به اين تبليغ‌ها هم اين دانش رسانه‌اي اهميت بسياري دارد.

ارسال از مكان نامشخص و فقط با پيك اين نكته را هم در نظر داشته باشيم كه اين داروهاي گياهي و زيبايي و هر آنچه مبلغان براي بيننده، شنونده و خواننده رؤياپردازي مي‌كنند، غالباً از يك مركز و مكان نامشخص و با پيك به دست مشتريان مي‌رسد. در حالي كه توليدكننده‌اي كه با طي مراحل قانوني، يك محصول را آن هم در حوزه پزشكي و بهداشتي توليد مي‌كند، نه نيازي به اين همه پنهان‌كاري دارد و نه اين همه تبليغ مي‌كند؛ چرا كه با گذراندن يك روند منطقي، پزشكان و داروخانه‌ها آنها را به مردم معرفي مي‌كنند و محصولات توزيع مي‌شود.

در پايان مي‌توان گفت براي پايان دادن به اين معضل و مشكل آگاهي مردم و نظارت دست‌اندركاران سلامت و بهداشت بايد دست به دست هم بدهند تا بساط اين فريب‌ها و تبليغات بي‌اساس و مضر جمع شود؛ و اين تهديد از سر سلامت جامعه كم شود.