رمز ارزها به مقابله با سلطه دلار می‌روند!

شاید در قرن هجدهم خیلی از اقتصاددانان فکرش را نمی‌کردند که یک قرن بعد دلار آمریکا به واحد پولی اول جهان تبدیل شود. سلطه دلار به سیاستگذاران آمریکایی این امکان را داده است ابزارهای مالی قهری و تحریم‌های اقتصادی را برای پیشبرد منافع امنیت ملی آمریکا به کار گیرند بدون آنکه مجبور باشند صرفاً به دیپلماسی و اقدامات نظامی تکیه کنند. طی دهه‌های گذشته، کشورهای رقیب آمریکا به اشکال گوناگون تلاش کرده‌اند این قدرت و قابلیت را تضعیف کنند. ایجاد یورو و انعقاد مبادلات پولی و مالی دو یا چندجانبه در این راستا انجام شد؛ ولی به نتایج مورد انتظار نرسید، اما اکنون مسیرهای مالی جدیدی در حال شکل‌گیری است که دنبال‌کنندگان آن امیدوارند از طریق آن امکان خروج از سلطه دلار فراهم شود.

مسیر مالی جدید استفاده از بستر فضای مجازی و دارایی‌های دیجیتال غیر قابل کپی موسوم به «رمز ارز» یا «ارزهای دیجیتال» هستند. اگرچه در حال حاضر معروف‌ترین رمز ارز، «بیت کوین» است اما رقبا برای ایجاد رمز ارزهای دیگر در حال تلاش هستند. به واسطه این رمز ارزها نقش سنتی بخش بانکی حذف می‌شود و پیشینه معاملات بر روی یک «دفتر کل توزیع یافته غیر قابل تغییر» موسوم به «بلاک‌چین» ذخیره می‌شود. این رمز ارزها از طریق نرم‌افزارهای موبایلی مخصوص و به عنوان یک استارت آپ مبادله و منتقل می‌شوند. فرایند کلی رمز ارزها به این صورت است که تعداد محدودی رمز ارز به روش‌های گوناگون ایجاد می‌شوند که این رمز ارزها به هیچ وجه قابل کپی کردن نیستند. این رمز ارزها ممکن است از طریق بانک مرکزی کشورها یا حتی برخی شرکت‌های خصوصی ایجاد شود. درباره بیت کوین می‌توان گفت، مبنای تولید بیت کوین بر اساس حل نوعی معادلات ریاضی پیچیده و از طریق دستگاه‌هایی با نام «ماینر» است. تعداد بیت کوین در نهایت 21 میلیون خواهد بود. این رمز ارزها به عنوان پول دیجیتال بین افراد منتقل می‌شود؛ ولی به همراه این رمز ارز دو کد شخصی است که یکی مربوط به مالک و دیگری مربوط به مالک قبلی است و تمام نقل و انتقالات از مالک قبلی به مالک جدید به صورت زنجیره‌وار در تعداد بسیار زیادی دفتر کل که توزیع شده است، ثبت می‌شود. این دفترها وظیفه ثبت و تأیید تراکنش‌ها را به عهده دارند. از آنجا که این دفاتر بسیار زیاد بوده و در کل شبکه توزیع می‌شود، معاملات بسیار شفاف است و امکان جعل رمز ارزها تقریباً به صفر می‌رسد. فناوری بلاک‌چین به سرعت در حال تکامل است و رقبای آمریکا از جمله روسیه، چین، ونزوئلا و ایران در این راستا تلاش هایی را انجام داده‌اند. اگرچه رمز ارزهای زیادی در جهان به وجود آمده یا در حال گسترش هستند؛ ولی چهار کشور مذکور با هدف کاستن از سلطه مالی آمریکا این پروژه را دنبال می‌کنند. در این بین تلاش‌های ونزوئلا برای استفاده از این فناوری به شکست انجامیده است؛ اما تلاش‌های روسیه، چین و ایران ادامه دارد. در ادامه کلیاتی از تلاش‌های صورت گرفته در این چهار کشور را بیان می‌کنیم که برگرفته از گزارش اندیشکده آمریکایی بنیاد دفاع از دموکراسی است:

ونزوئلا: «نیکولاس مادورو» برای اولین بار در سال 2017 از یک ارز دیجیتال به نام «پترو» رونمایی کرد که ارزش آن برابر با 60 دلار بود و قرار بود جایگزین دلار در معاملات داخلی و خارجی این کشور شود. این رمز ارز که از فناوری بلاک‌چین استفاده می‌کرد، نتوانست جای خود را در بازارهای گوناگون پیدا کند. دولت ونزوئلا بارها اعلام کرد، از پترو در معاملات گوناگون نظیر معاملات بخش املاک، خرید بلیت هواپیما و گردشگری استفاده خواهد شد؛ ولی هیچ ‌یک از این وعده‌ها عملی نشدند. از سوی دیگر، ونزوئلا نتوانست شرکای تجاری خود را نسبت به پذیرش پترو متقاعد کند.

روسیه: روسیه از یک جامعه تجاری بسیار فعال و نسبتاً بالغ در حوزه فناوری بلاک‌چین برخوردار است. مؤسسات مالی این کشور چندین پروژه بلاک‌چین را به صورت آزمایشی به اجرا گذاشته‌اند و به دنبال دسترسی به یک برتری راهبردی هستند. یک مأمور اطلاعاتی روسیه در سال 2017 در جریان یک نشست بین‌المللی درباره استانداردهای بلاک‌چین می‌گوید: «اینترنت متعلق به آمریکایی‌هاست‌؛ اما بلاکچین به ما تعلق خواهد داشت.» در دسامبر سال 2018 نیز وزارت دارایی روسیه اعلام کرد، از آنجا که تحریم‌ها بر سر راه شرکت‌های محلی مانع ایجاد کرده است، قصد دارد یک ارز دیجیتال منطقه‌ای را با همکاری دیگر اعضای اتحادیه اقتصادی اوراسیا طراحی کند. این کشور همچنین مشغول بررسی قابلیت‌های فناوری بلاک‌چین در قالب تلاش‌های مشترک با اعضای انجمن بریکس است. در مجموع روسیه حداقل هشت پروژه آزمایشی و تحقیقاتی در استفاده از ارزهای دیجیتال در دستور کار دارد که احتمالاً در آینده به موفقیت‌های مهم‌تری در این زمینه دست یابد.

چین: در میان رقبای آمریکا، چین پیشرفته‌ترین کشور از نظر فناوری بلاک‌چین است و این طرح را به صورت آزمایشی به اجرا گذاشته است. پکن به دنبال جایگزین کردن دلار با ارزهای دیجیتال است؛ به همین دلیل یک زمان‌بندی طولانی و هماهنگ و همسو با دورنمای اقتصادی و سیاسی خویش تا سال 2050 طراحی کرده است. چین به دنبال دستیابی به رمز ارزی است که به صورت متمرکز از سوی دولت کنترل شود. این کشور در حال حاضر در حوزه‌های فاینانس تجاری، املاک و تجارت اوراق قرضه در قالب پروژهای اعتباری از فناوری بلاک‌چین به صورت آزمایشی استفاده می‌کند. پکن حداقل 10 پروژه آزمایشی در حوزه فناوری بلاک‌چین در دستور کار خود دارد.

ایران: با اعمال شدیدترین تحریم‌های پولی و مالی علیه ایران، استفاده از رمز ارزها به عنوان ابزاری برای دور زدن تحریم‌ها و مبادلات تجاری مورد توجه قرار گرفت؛ اما هم از نظر قوانین و مقررات و هم از نظر فناوری نیاز به تلاش‌های بیشتری بوده و هست. دانشگاه صنعتی شریف با حمایت بانک مرکزی آزمایشگاه بلاک‌چین ایران را در سال 2017 راه‌اندازی کرده است. در ماه مه 2018، رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی با رئیس شورای سیاست اقتصادی روسیه دیدار کرد تا درباره استفاده از ارزهای دیجیتال برای دور زدن تحریم‌ها گفت‌وگو کند. همچنین در اواسط ماه نوامبر 2018، کارکنان آزمایشگاه بلاک‌چین ایران در ارمنستان در جلسه‌ای با حضور انجمن صنعت بلاک‌چین روسیه و ارمنستان شرکت کرده و قرارداد همکاری امضا کردند.

بانک مرکزی ایران همچنین به ظاهر قراردادی را در سال 2018 با معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری و فرابورس ایران به منظور توسعه فناوری مالی و رمز ارز منعقد کرده است. جمهوری اسلامی ایران در جولای 2018 اعلام کرد، مشغول طراحی یک رمز ارز ملی برای دور زدن تحریم‌های قریب‌الوقوع آمریکاست. در حال حاضر، ایران حداقل دو پروژه تحقیقاتی و آزمایشی در این زمینه دارد که یک پروژه با عنوان «برنا» از پلتفرم بلاک‌چین خصوصی استفاده می‌کند.  در حال حاضر، رمز ارزها خارج از کنترل دولت‌ها، غیر قابل تحریم و شفاف هستند که به دلیل ناتوانی دولت‌ها در کنترل آنها نگرانی‌های زیادی در این زمینه وجود دارد؛ تا جایی که یکی از تهدیدات اقتصادی آمریکا این است که رقبای آمریکا مقادیر زیادی رمز ارز بیت کوین یا سایر رمز ارزها خریداری کرده و با مدیریت ورود و خروج آنها، اقتصاد آمریکا تحت تأثیر قرار گیرد؛ بنابراین بیشتر دولت‌ها از جمله ایران به دنبال دستیابی به یک ارز دیجیتال هستند که پشتیبان ارز ملی کشور باشد و در عین حال تحت مدیریت و کنترل بانک مرکزی اقدام کند.

فناوری بلاک‌چین و ارزهای دیجیتال در ابتدای مسیر خود است و جمهوری اسلامی ایران باید ضمن گسترش تحقیقات در این زمینه ورود به این حوزه از اقتصاد را در دستور کار خود قرار دهد تا در آینده به عنوان ابزاری برای فشار به ایران از آن استفاده نشود و ایران بتواند از آن برای کاهش سلطه اقتصادی آمریکا استفاده کند.