زبانِ معیار، معیارِ زبان

وجود زبان مستقل برای هر کشور یکی از مؤلفه‌های قدرت و استقلال آن کشور به شمار می‌آید. «زبان فارسی» نیز فراتر از این نشان یک تمدن چند هزار ساله دارد که در جهان کمتر می‌توان نظیرش را یافت. منابع غنی شعر و ادبیات فارسی هم یکی از داشته‌های بی‌نظیر فارسی‌زبانان است؛ اما به عقیده صاحب‌نظران، «زبان فارسی در خطر است.»

زبان فارسی در خطر

«رضا امیرخانی» نویسنده می‌گوید: «زبان فارسی گویش‌هایش را از دست داده و از این منظر در خطر است.» «غلامعلی حداد عادل» هم می‌گوید: ‌«شک نکنید که زبان فارسی در خطر است، کافی است به نقاط مختلفی از شهر و کشور خود مراجعه کنید که ببینید اثری از زبان فارسی نیست، در نقاط مختلف هم خلاف قانون، شاهد کنار زدنِ زبان فارسی و به کار بردن زبان خارجی هستیم. در حالی که حفظ زبان فارسی به معنای حفظ هویت ماست و همه باید برای حفظ آن همت کنیم.»«علی اشرف صادقی»‌ عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی هم معتقد است: «وضعیت امروز زبان فارسی خوب نیست، خصوصاً در بخش ادبیاتی که در فضای مجازی باب شده است.» به باور او، زبان و خط فارسی در خطر است و دلیل آن این است که جوانان به گسسته‌نویسی عادت کرده‌اند.

نگارش نادرست

اما چه رفتارهایی در جامعه به زبان مادری‌مان لطمه وارد می‌کند؟

نخستین رفتاری که به زبان فارسی لطمه می‌زند، این است که دیگر زبان معیار، معیار ما نیست، نه در نوشتن و نه در خواندن. گویش کوچه و بازاری نیز دیگر آن گویش کوچه و بازاری قدیم نیست که پر از جملات پربار ادبی و ضرب‌المثل‌هایی بود که قرن‌ها سینه به سینه نقل شده و به ما رسیده است؛ یعنی گفتار و نوشتارمان در مقایسه با گذشته تفاوت چشمگیری داشته است.

در این زمینه، می‌توان به نقش شبکه‌های اجتماعی و تلفن همراه در لطمه زدن به زبان فارسی اشاره کرد؛ چرا که گفت‌وگو در فضای مجازی محیطی را ایجاد کرده که دیگر کسی مجبور نیست قلم به دست بگیرد و نگران رعایت زبان نوشتاری معیار باشد و لذا فرد همان‌گونه که حرف می‌زند، بر صفحه تلفن همراهش می‌نویسد. گاه فرد ساعت‌ها در شبکه‌های اجتماعی پای گفت‌وگو با طرف مقابلش می‌نشیند و هزاران کلمه رد و بدل می‌شود؛ اما اگر کمی دقیق‎تر نگاه کنیم، می‌بینیم بخش عظیمی از این کلمات نادرست هستند.

در واقع باید بگوییم این روزها معیار نوشتارمان «زبان محاوره‌ای» است؛ یعنی همان‌طور که کلمه را بیان می‌کنیم، می‌نویسیم. به این ترتیب یک الفبا و دستور غلط فارسی مد شده، که از فارسی معیار دور است. گفتنی است، اگر این اشتباه‌ها زیادتر ‌شود و از فضای مجازی به کتاب‌ها راه پیدا کند، زمانی می‌رسد که رسم‌الخط رفته رفته تغییر پیدا می‌کند و خواندن متون ادبی ما برای نسل‌های بعد دشوار خواهد شد.

خطر تغییر رسم‌الخط

در طول تاریخ، بزرگان ادبیات فارسی از فردوسی، سعدی و حافظ گرفته تا ادیبان و شاعران معاصری چون بهار، دهخدا و جمالزاده رنج‌های بسیاری را متحمل شده‌اند تا زبان فارسی از هجوم فرهنگ‌های بیگانه تأثیر نپذیرد؛ اما در حال حاضر، شاهد آن هستیم که برخی برای خاص نشان دادن خود، کلمات فارسی را با حروف لاتین‌ـ که در فرهنگ عامیانه به آن فینگلیش گفته می‌شود‌ـ در شبکه‌های اجتماعی و پیامک‌ها می‌نویسند.  به عبارتی، می‌توان گفت، زبان فارسی با خطر تغییر رسم‌الخط روبه‌روست و اگر اینچنین پیش برود، پس از گذشت سال‌ها کودکان ما دیگر شب یلدا نخواهند توانست حافظ بخوانند یا فرهنگ پهلوانی را از شاهنامه استخراج کنند، با وقوع این حوادث دیگر شعر با مدل کنونی از ادبیات آینده رخت برخواهد بست و زبان فارسی که نشانی از ریشه و اصالت هر ایرانی دارد، دیگر آن چیزی نخواهد بود که بتوان گفت: «من آنم که در پای خوکان نریزم، مر این قیمتی دُرِّ لفظ دَری را».

فارسی با افتخار

گروه دیگری هم در جامعه هستند که در نشست و برخاست‌های‌ خود سعی می‌کنند یک سری لغات انگلیسی و حتی عربی نامأنوس را بر زبان بیاورند تا نشان بدهند سواد بیشتری در مقایسه با دیگران دارند. به خاطر دارم سال اولی که دانش‌آموزان کلاس ما با حروف الفبای انگلیسی آشنا شده بودند، یک روز در کلاس ریاضی همه سعی ‌کردند نشان بدهند که می‌توانند این حروف را از حفظ بگویند. معلم ریاضی ما که آدم نکته‌سنجی بود، گفت شما که در شمردن حروف الفبای انگلیسی از یکدیگر سبقت می‌گیرید، کدام‌تان حروف الفبای فارسی را حفظ هستید؟ در آن کلاس بیست و چند نفره، تنها یک نفر توانست حروف فارسی را از اول تا آخر برشمرد.  همان دانش‌آموزانی که روزی خواندن حروف الفبای انگلیسی افتخارشان بود، حالا که به مدارج بالاتر دست یافته‌اند، گنجاندن چند واژه خارجی را افتخار خود می‌دانند. البته این موضوع از گذشته هم در میان روشنفکران وجود داشته است. «محمدمهدی باقری» ویراستار و مدرس زبان فارسی در این باره می‌گوید:‌ «هیچ‌وقت زبان فارسی برای فارسی‌زبان‌ها زبان باکلاسی نبوده است! تا قبل از مشروطه، زبان عربی زبان باکلاسی بود و زبان علم و تمدن و دقت‌ورزی به‌ شمار می‌رفت. ابوریحان بیرونی دو مرتبه در کتاب‌هایش از زبان فارسی بد می‌گوید و آن را ضعیف می‌خواند! بعد از مشروطه، تا مدتی زبان فرانسه زبان روشنفکرها بود و پس از انقلاب هم زبان انگلیسی. ما افتخاری به زبان خود نمی‌کنیم. این افتخار به‌ معنای افتخار حکومتی یا افتخار فرهیختگان نیست. افتخار به این معنا که توده مردم زبان خودشان را دوست داشته باشند و از آن ذوق کنند.»

زبان علم

رهبر معظم انقلاب معتقدند، باید کاری کرد که زبان فارسی مرجعیت پیدا کند. معظم‌له در یکی از دیدارهای‌شان با مداحان مسیر رسیدن به این هدف را این‌گونه ترسیم می‌کنند:‌ «بنده سه چهار سال قبل از این، به جوان‌های دانشجو و اهل علم گفتم که شما باید کاری کنید که پنجاه سال بعد، اگر کسی خواست به تازه‌های علمیِ آن روز دست پیدا کند، مجبور بشود بیاید زبان فارسی یاد بگیرد.» همان گونه که بزرگان بسیاری تلاش کرده‌اند زبان فارسی دستخوش تغییرات نشده و به انحراف کشیده نشود، حالا هم جوانان باید همه تلاش‌شان را برای پاسداری از این زبان کهن انجام دهند و نگذارند هجوم خرده‌فرهنگ‌های بیگانه زبان مادری‌مان را دچار مشکل کند.