چه کرد‌ه‌ ایم ؟

توانمندسازی سکونت‌گاه‌ها

1-حاشیه‌نشینی لزوماً سکونت در حاشیه شهرها نیست، بلکه هر نوع اسکان غیررسمی که خارج از چارچوب‌های برنامه‌ریزی شده انجام شود، حاشیه‌نشینی است؛ از این رو طبق تحقیقات مؤسسه تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران، تقریباً در همه مناطق ۲۲‌گانه تهران حاشیه‌نشینی داریم؛ برای نمونه محله خاک سفید در منطقه چهار یا حتی حسن‌آباد زرگنده در منطقه یک؛ درباره عوامل مؤثر در شکل‌گیری این مناطق می‌توان به دو دسته علل دور و نزدیک اشاره کرد. دلایل دور همچون فقر، بیکاری، خشکسالی، تولید و توزیع ناعادلانه ثروت و نبود اثربخشی طرح‌های اقتصادی که حل و فصل آنها زمان‌بر است و علل نزدیک که مهم‌ترین آنها تخریب و تصرف عدوانی املاک و زمین‌های دولتی است؛ از این رو بنا به اهمیت موضوع حاشیه‌نشینی و ضرورت حل مسئله، در سال ۱۳۹۳ ستادی با عنوان «ستاد ملی بازآفرینی شهری» تشکیل شد که اعضا و نهادهای فراقوه‌ای در آن شرکت دارند.

2-اولین راهبرد این ستاد، توانمندسازی سکونت‌گاه‌های فعلی موجود در کشور است؛ یعنی به افراد ساکن در این مناطق خدماتی همچون اشتغال، هویت، امنیت، آموزش و... داده شود؛ در گذشته، روستاهای ما ظرفیتی داشتند که موجب پایبندی افراد به آن روستا می‌شد؛ اما در حال حاضر، متأسفانه، روستاها در حال تخلیه شدن هستند؛ از این رو باید به سمت توانمندسازی روستاها برویم که بر اساس وظایفی که ستاد ملی بر عهده قوه قضائیه گذاشته است، وارد عمل شدیم. در همین راستا، با دستگاه‌هایی که در حوزه توانمندسازی وظیفه‌مند هستند، نشست‌های تخصصی و توجیهی گذاشتیم و به این نتیجه رسیدیم که باید اقدامات در سه حوزه متمرکز شوند: اولین حوزه، حرفه‌آموزی و آموزش‌های تخصصی فنی؛ دومین حوزه، مدیریت منابع آب و خاک؛ سومین حوزه، توسعه صنایع دستی و گردشگری. بر همین اساس از سال ۱۳۹۶، به تمام استان‌ها ابلاغ کردیم یک دهستان که بیشترین آمار مهاجرفرستی را دارد، به ما معرفی کنند، سپس فهرست این ۳۱ دهستان را به نمایندگان عالی دستگاه‌ها ابلاغ کردیم که اقدامات توانمندسازی در آنها شکل بگیرد. در این راستا طی سال‌های ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ تقریباً توانستیم ۲۱۸۰ طرح را در حدود ۶۱۰ روستا اجرا کنیم. قدم بعدی این است که در یک ‌سری از دهستان‌های هدف، به منظور آگاه‌سازی عمومی و اختصاصی مردم نسبت به بازگشت به موطن خود در حال تهیه مستندهایی هستیم. برای نتیجه‌بخش بودن این رویکرد به دو مسئله نیاز داریم؛ که یکی پیگیری ایجاد بازار فروش است که سود حاصل از اقدامات توانمندسازی‌ در آن دهستان‌ها به جیب همان مردم برگردد و سبب ایجاد جاذبه شود؛ دیگر اینکه، با استفاده از پیوست فرهنگی موجود در هر منطقه، بتوانیم پایبندی‌های فرهنگی برای استقرار مردم در موطن اصلی خود را ایجاد کنیم که در حال پیگیری این کار در دهستان‌های مورد نظر هستیم.

3-راهبرد دوم، پیش‌بینی و پیشگیری از گسترش و ایجاد بافت‌های ناکارآمد شهری جدید و حاشیه‌نشین است که این راهبرد با عنایت به بند ۵ اصل ۱۵۹ قانون اساسی و با توجه به وظیفه ذاتی معاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم قوه قضائیه، به این معاونت واگذار شد؛ بر این اساس در سال ۱۳۹۵ کارگروه مرکزی پیش‌بینی و پیشگیری از گسترش حاشیه‌نشینی در سطح ملی و ۳۱ استان کشور ذیل «ستاد ملی بازآفرینی شهری» تشکیل شد. این کارگروه، تمرکز و اقدامات خود را بر دو حوزه متمرکز کرده است که اولین حوزه، حوزه پیش‌بینی و پیشگیری از گسترش بافت‌های ناکارآمد است که در این راستا پنج اقدام در دستور کار قرار گرفته است:

اول؛ اجرای ماده ۹ قانون «حدنگار» است. وظیفه کارگروه ما این نیست که تمام ماده ۹ را اجرا کند، بلکه دو خط‌کش در حوزه مقصد پیش‌بینی کرده‌ایم و در حال اجرا هستیم. خط‌کش اول این است که بر شهرستان‌های مراکز استان‌ها تمرکز داریم و خط‌کش دوم اینکه از کارگروه‌های استانی می‌خواهیم برای ما مشخص کنند کدام مناطق در شهرستان مرکز استان در معرض خطر تخریب، تصرف و گسترش حاشیه‌نشینی هستند؛ پس از مشخص شدن آنها، تمرکز خود را در سطح ملی و استانی بر این گذاشتیم که در این شهرستان‌های مرکز استان، پیگیری و تثبیت مالکیت انجام شود.

دوم؛ دستگاه‌ها و نهادهایی است که دارای زمین هستند و مالکیت آنها هم بر این اراضی تثبیت شده است،‌ موظف به حفاظت و صیانت از اراضی خود شده‌اند.

سوم؛ تقویت و ارتقای یگان‌های حفاظت اراضی است. بیشتر زمین‌خواری‌ها که منجر به حاشیه‌نشینی می‌شوند، مربوط به اراضی دولتی هستند؛ بنابراین کاداستر مهم‌ترین بحثی است که می‌تواند از حاشیه‌نشینی جلوگیری کند؛ در نتیجه با پیگیری‌های لایه‌ای به نام لایه بافت ناکارآمد در بانک جامع حدنگار ایجاد شده است و در حال حاضر فایل‌های رقومی و توصیفیِ حدود ۸۰ درصد از اراضی در خطر تخریب و گسترش حاشیه‌نشینی در بانک جامع حدنگار ثبت شده‌اند. همچنین در سال ۱۳۹۸، حدود ۲۸۰ هکتار کمربند طبیعی‌ـ یا فیزیکی یا همان پهنه سبز‌ـ نیز با پیگیری‌های به عمل‌ آمده از سوی معاونان محترم اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم دادگستری استان‌های سراسر کشور، در اراضی در خطر تخریب و گسترش حاشیه‌نشینی ایجاد شد. مسئله‌ای که در این حوزه وجود دارد، بهره‌گیری از سامانه سجام قوه قضائیه است که در این سامانه از مردم درخواست می‌کنیم درباره تخریب‌های اراضی، زمین‌خواری‌ها، گسترش مناطق حاشیه‌نشینی و هر کدام از مسائلی که مرتبط با حوزه کاری ماست، اطلاع‌رسانی کنند که آن را با حفظ محرمانگی به دادستان هر استان ارسال و تا حصول نتیجه قطعی پیگیری می‌کنیم.

چهارم؛ تهیه و اجرای طرح‌هایی در مناطق حاشیه‌نشین است که بر این اساس میزان وقوع جرائم کم شود. در ۳۱ استان برنامه‌ای پیگیری می‌کنیم که دادگستری استان‌ها با همکاری سایر دستگاه‌های متولی به این سمت بروند که طرح پیشگیری از وقوع جرائم داشته باشند که بر این اساس، ۳۱ طرح با توجه به بافت بومی و استانی تهیه شده است.

پنجم؛ما در تلاش هستیم با اقدامات مؤثر و ایجاد بازدارندگی و افزایش نظارت‌های انتظامی و ایجاد امنیت مردم‌محور سطح امنیت را در مناطق حاشیه‌نشینی که احتمال وقوع جرم در آنها بالاست کاهش دهیم.