پیمان شانگهای و عضویت دائم ایران

موقعیت جغرافیایی جمهوری اسلامی ایران که آن به عنوان هارتلند (قلب) دنیا نام برده می شود، شرایط ویژه ای در وضعیت فعلی بوجود آورده است که تحریم را به خودی خود بی معنی می سازد. مگر اینکه دشمن از طریق نفوذ بتواند شاهرگ های اقتصادی ایران در تجارت بین الملل را شناسایی کند و دست بر روی آنها بگذارد. از طرفی دولت روحانی در طول هشت سال گذشته با نگاه غربگرایی، کشور را از منافع خود که در دل منطقه گرایی و نگاه به شرق نهفته بود، محروم ساخت. بدیهی است که در چنین شرایطی و برای رهایی از نگاه یک طرفه در سیاست خارجی، دولت سیزدهم باید منطقه گرایی و نگاه به شرق که با فرهنگ سرزمین ایران همخوانی دارد را در پیش بگیرد. از این رو عضویت در پیمان شانگهای و سایر پیمان های منطقه ای بسیاز مفید و کارساز خواهد بود. عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای موضوعی است که در طول قریب به دو دهه در صدر تعاملات ایران و این سازمان بین‌المللی قرار گرفته است. پس از عضویت ناظر ایران در این سازمان در سال 2005، کشورهایی همچون هند و پاکستان توانسته‌اند عضویت دائم خود را در این سازمان به نتیجه برسانند. با این حال بنا بر دلایل مختلف حقوقی و سیاسی، جمهوری اسلامی ایران تاکنون در این زمینه موفق نبوده است. چندی پیش علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی در توئیتر نوشت: خوشبختانه موانع سیاسی برای عضویت ایران در پیمان شانگهای برداشته شده و با طی تشریفات فنی، عضویت ایران نهایی خواهد شد.
سازمان همکاری شانگهای از دل رقابت قدرتهای بزرگ بر سر منطقه ژئوپلتیک آسـیای مرکـزی پدیدار شد و در تاریخ 26 آوریل 1996 با عنوان «شانگهای 5» در شهر شانگهای چین پایه‌گذاری شد. در آن جلسه سران کشورهای روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان گرد هم آمدند تا به منظور اعتمادسازی امنیتی در مرزها با یکدیگر مذاکره کنند.
تا سال 2015 و امضای رسمی توافق هسته‌ای از سوی ایران و کشورهای 1+5، تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران و به طور ویژه قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد به عنوان مانع اصلی حقوقی پیش‌روی عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای مطرح می‌شد. بروز اختلافات سیاسی بین ایران و تاجیکستان عاملی بود که حتی پس از رفع موانع فوق‌الذکر نیز نتوانست عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای را موجب شود. در آخرین تلاش رسمی ایران برای جلب اتفاق نظر کشورهای عضو در این سازمان در سال 2017، تاجیکستان بنا به دلایل مختلف سیاسی و امنیتی، تنها مخالف عضویت ایران بود. طی دو سال اخیر که به نظر می‌رسد روند بازیابی مناسبات تهران و دوشنبه نیز به نتایج ملموسی منتهی شده، نظر تاجیکستان تغییر کرده است.
چند ماه پیش نظام‌الدین زاهدی، سفیر تاجیکستان در تهران در یک کنفرانس مطبوعاتی که به مناسبت ریاست دوره‌ای این کشور بر سازمان همکاری شانگهای برگزار شد، نخستین بار نشانه‌هایی از تغییر دیدگاه تاجیکستان را ارائه داد. چند ماه پیش هم در جریان یک کنفرانس مطبوعاتی، سراج‌الدین مهرالدین، وزیر امور خارجه تاجیکستان به طور رسمی اعلام کرد که در صورت اتفاق آراء کشورهای عضو، این کشور نیز مخالفتی با عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای ندارد.
بدیهی است که برای کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای، عضویت رسمی یک مساله مهم است اما از آن مهمتر اینکه افزودن بر تعداد اعضا قدرت و اقتدار این سازمان را افزایش می دهد و این در راستای منافع کشورهای عضو است که خواستار عدم نفوذ فزاینده غرب بخصوص آمریکا می باشند.  ایران به دلیل داشتن منابع غنی انرژی و نفت و گاز طبیعتا یک مهره و وزنه مهم در سازمان همکاری شانگهای خواهد بود و همکاری بیشتر سازمان شانگهای با ایران و تهران با سازمان همکاری شانگهای و تقویت نقش ایران در راه ابریشم برای همه طرف ها سودمند خواهد بود.  افزون بر این طرفین می توانند همکاری های تجاری و اقتصادی و امنیتی خود را نیز گسترش دهند. الان ایران و چین دارای روابط مشارکتی راهبردی هستند و همکاری های آنها در بخش های اقتصادی و انرژی نه برای ایران بلکه برای چین هم اهمیت دارد.اگر ایران عضو سازمان شانگهای شود قدرت سازمان در خاورمیانه بیشتر خواهد شد و سپس شمار بیشتری از کشورها خواستار عضویت رسمی خواهند شد.
البته از آنجایی که مهمترین هدف سازمان شانگهای، مقابله با یک سری تهدیدات امنیتی منطقه‌ای مانند تجزیه‌طلبی، قاچاق مواد مخدر و گروه‌های افراطی و تروریستی نیز میباشد و به دنبال این است که راهبردهای کشورهای عضو را هماهنگ کند تا این کشورها بتوانند به صورت هماهنگ با این تهدیدات مقابله کنند. لذا عضویت دائم ایران در پیمان شانگهای می‌تواند برای جمهوری اسلامی یک دستاورد محسوب شود.