همکاری در سازمان همکاری شانگهای برای مبارزه با تروریسم

به گزارش پایگاه خبری تحلیلی بصیرت سازمان همکاری شانگهای در حوزه های مختلفی نظیر امنیتی، انرژی، فرهنگی و اقتصادی فعالیت دارد. مسایل امنیتی در آسیای میانه به ویژه تروریسم،  جدایی طلبی و افراطی گری عموماً دغدغه اصلی این سازمان محسوب می‌شود.

"ساختار منطقه‌ای ضدتروریسم" سازمان همکاری شانگ‌های در نشست ژوئن ۲۰۰۴ در شهر تاشکند در ازبکستان تهیه و تصویب شد. این سازمان در سال ۲۰۰۶ اعلام کرد که بر اساس مفاد توافقنامه منطقه‌ای، با قاچاق مواد مخدر در طول مرز‌های کشور‌های عضو مبارزه خواهد کرد.

گریگوری لگنینف در آوریل ۲۰۰۶ اعلام کرد که پیمان همکاری شانگ‌های قصد ندارد به سازمانی نظامی (مشابه پیمان ناتو یا پیمان ورشوی سابق) تبدیل شود. اما وی اذعان کرد که برای مقابله با تهدید‌های روزافزون تروریسم،  جدایی‌طلبی و افراطی‌گری ممکن است نیاز به استفاده از نیرو‌های ارتش کشور‌های عضو به وجود آید. در همین راستا کشور‌های عضو چندین مانور مشترک نظامی به اجرا گذاشته‌اند. اولین مانور نظامی در سال ۲۰۰۳ طی دو فاز در قزاقستان و چین به اجرا درآمد.

در همین زمینه اسپشیال اوراسیا در گزارشی تحت عنوان "لزوم  همکاری های امنیتی در بستر سازمان سازمان همکاری شانگهای" پرداخته است. در این گزارش به چالش های منطقه بخصوص تهدیدات تروریستی جدیدی که در اوراسیا اتفاق افتاده اشاره کرده است.

در گزارش  اسپشیال اوراسیا آمده است: " سازمان همکاری شانگهای نقشی محوری در رسیدگی به چالش‌های منطقه‌ای به ویژه در مبارزه با تهدیدات تروریستی جدید و بی‌ثباتی در منطقه اوراسیا ایفا می‌کند. این سازمان با تلاش‌های هماهنگ میان کشورهای عضو، همکاری در اشتراک گذاری اطلاعات را تقویت و اقداماتی را برای پاسخ مشترک به تهدیدات ترکیبی مانند خرابکاری و حملات تروریستی تدوین می‌کند.

حملات تروریستی اخیر به تالار شهر کروکوس در مسکو و بمب گذاری در شهر کرمان ایران باعث شد همکاری اطلاعاتی و سطح هوشیاری سازمانی برای مبارزه با تروریسم، تجزیه‌طلبی و افراط گرایی افزایش یابد. همچنین با گذار جهان از حالت تک قطبی به چندقطبی، مناطق جغرافیایی مستعد درگیری‌ها و جنگ‌های نیابتی به طور مداوم در حال گسترش هستند.

از آنجایی که سازمان همکاری شانگهای به عنوان بستری برای تقویت یکپارچگی و توسعه اقتصادی در سراسر اوراسیا عمل می‌کند، هرگونه بی‌ثباتی و ناامنی می‌تواند مانع پیشرفت یکپارچگی و در نتیجه رشد اقتصادی شود.

نشست آستانه
روسیه، چین، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان در سال ۱۹۹۶ سازمان شانگهای پنج را تشکیل دادند. از سال ۱۹۹۸ منشور سازمان همکاری شانگهای بندی کلیدی را در ماده نخست خود گنجانده است که بر تلاش‌های مشترک برای مبارزه با جدایی طلبی، افراط گرایی و تروریسم تأکید می کند. در سال ۲۰۰۱ ازبکستان به سازمانی پیوست که بعداً به سازمان همکاری شانگهای تغییر نام داد.

دوم و سوم آوریل آستانه قزاقستان میزبان نوزدهمین نشست دبیران شورای امنیت کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای بود. ایران برای نخستین بار به عنوان عضو کامل سازمان همکاری شانگهای در نشست شرکت کرد و مغولستان و بلاروس به عنوان کشورهای ناظر سازمان همکاری شانگهای به عنوان مهمان دعوت شدند.

قزاقستان ریاست نشست را برعهده داشت. قاسم جومارت توکایف، رئیس جمهور قزاقستان در سخنرانی خود تأکید کرد، مقابله با «سه نیروی شر» (تروریسم، جدایی‌طلبی و افراط‌گرایی) و همچنین جرایم سازمان یافته فراملی، قاچاق مواد مخدر و چالش‌های امنیت سایبری، اولویت ریاست قزاقستان در سازمان همکاری شانگهای است.

سناریوی ژئوپلیتیک
در سخنرانی افتتاحیه سال ۲۰۰۱ نورسلطان نظربایف رئیس جمهور سابق قزاقستان، افغانستان را «مهد تروریسم» توصیف کرد. 20 سال پس از آن، خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان به ظهور مجدد فعالیت‌های تروریستی و بی‌ثباتی منطقه‌ای ناشی از این کشور منجر شد که حملات ژانویه در کرمان ایران این موضوع را تأیید می‌کند.

از آنجایی که هرج و مرج هدف کلیدی تروریسم است، حمله اخیر در مسکو که به وسیله شهروندان آسیای مرکزی انجام شد، برای اعضای سازمان همکاری شانگهای نگران‌کننده است. پیامدهای چنین رویدادهایی می‌تواند به اختلاف کشورهای همسایه، روسیه و تاجیکستان دو عضو سازمان منجر شود.

در واقع روند نگران کننده‌ای در آسیای مرکزی به عنوان بستری برای پرورش ایدئولوژی‌های افراطی در حال ظهور است. در همین راستا، داعش خراسان تبلیغات را به چندین زبان ازجمله تاجیکی، ازبکی و روسی منتشر می‌کند.

علاوه بر این، طالبان افغانستان در تلاش‌های خود برای ریشه‌کن کردن گروه‌های تروریستی که عمدتاً از آسیای مرکزی و افغان‌ها تشکیل شده، متناقض رفتار می کند. شواهد اخیر حاکی از آن است طالبان از حضور و فعالیت‌های القاعده در افغانستان حمایت می کند و اجازه می‌دهد فضای امنیتی این کشور را پیچیده‌تر کند.

در دوره کنونی شناسایی نیروهای مستعد به طور فزاینده‌ای چالش برانگیز شده است، به ویژه در مواردی مانند حمله مسکو که در آن تروریست‌ها دیگر متعصب نیستند، بلکه داوطلبان یا مزدورانی هستند که اینترنتی استخدام می‌شوند. این افراد اغلب بی‌سواد و فقیر هستند و با وعده غرامت ناچیز فریفته می‌شوند.

 ساختار منطقه‌ای ضد تروریسم
سازمان همکاری شانگهای شاهد تقویت همکاری علیه تروریسم است که با ایجاد ساختار منطقه‌ای ضد تروریسم (RATS) در سال ۲۰۰۱ به اوج خود رسید. این سازمان مستقر در تاشکند ازبکستان، چارچوبی مشترک برای رسیدگی به چالش‌های جهانی تروریسم و ​​افراط‌گرایی ایجاد و به کشورهای عضو در توسعه راهبرد‌های ضد تروریسم کمک کرد.

ساختار منطقه‌ای ضد تروریسم مانورهای مشترکی را با هدف افزایش ظرفیت سازمان همکاری شانگهای در مقابله با شورش و تروریسم به وسیله آموزش پرسنل نظامی در عملیات تاکتیکی ضد تروریسم آغاز کرد.

طبق منابع منتشر شده، میان سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۵ ساختار منطقه‌ای ضد تروریسم به منطقه سازمان همکاری شانگهای کمک کرد تا از ۲۰ حمله تروریستی و ۶۵۰ جنایت مرتبط با ترور جلوگیری کند، همچنین یک هزار و 700 افراط گرا را خنثی و 2 هزار و 700 تروریست را دستگیر کرد.
ساختار منطقه‌ای ضد تروریسم  خود را با چالش‌های جدید ناشی از فعالیت‌های استخدام اینترنتی گروه‌های تروریستی سازگار کرده، به طوری که عملیات اطلاعاتی مشترکی را برای جلوگیری از کاربرد اینترنت برای اهداف تروریستی، جدایی طلبانه و افراطی انجام داده است.

همچنین یادداشت همکاری موجود میان ساختار منطقه‌ای ضد تروریسم، سازمان شانگهای و مرکز ضد تروریسم کشورهای مشترک المنافع تلاش‌های امنیت جمعی کشورهای منطقه را تقویت می‌کند.

۲۹ مارس اجلاس چهل و یکم ساختار منطقه‌ای ضد تروریسم در تاشکند با حضور هیئت‌های ذی صلاح هند، جمهوری اسلامی ایران، قزاقستان، چین، قرقیزستان، پاکستان، فدراسیون روسیه، تاجیکستان، ازبکستان و نمایندگان کمیته اجرایی ساختار منطقه‌ای ضد تروریسم سازمان شانگهای برگزار شد.

همچنین در نشست موسوم به «اوراسیا-ضد ترور-۲۰۲۳» در شهر بیشکک تصمیماتی برای تصویب پیش نویس برنامه همکاری کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای در مقابله با تروریسم، جدایی طلبی و افراط گرایی برای سال‌های ۲۰۲۵-۲۰۲۷ و همچنین نتیجه مانور مشترک ضد تروریسم اتخاذ شد.

در این میان پیشنهاد قرقیزستان در راستای عملیات مشترک برای خدمات مرزی از سوی کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای با نام «همبستگی ۲۰۲۴» مورد حمایت قرار گرفت.

نتیجه‌گیری
حملات تروریستی اخیر در مسکو، کرمان و استان خیبر پختونخوا پاکستان بر ضرورت افزایش هوشیاری و همکاری در سازمان همکاری شانگهای برای مبارزه مؤثر با تروریسم، جدایی طلبی و افراط گرایی تأکید می‌کند.

هرچند سازمان همکاری شانگهای به عنوان بستری کلیدی برای همکاری امنیتی منطقه‌ای به تکامل خود ادامه می‌دهد، اما ابتکاراتی مانند ساختار منطقه‌ای ضد تروریسم در تقویت تلاش‌های جمعی و رسیدگی به چالش‌های نوظهور، به ویژه مقابله با فعالیت‌های استخدام اینترنتی و تهدیدات امنیتی مرزی ضروری است.

چشم‌انداز جدید ژئوپلیتیکی ناشی از جنگ اوکراین و شکاف متعاقب آن در روابط بین‌الملل، نباید مانع از جریان اطلاعاتی میان کشورها و همکاری در تلاش‌های ضد تروریسم شود.

علاوه بر فعالیت‌های ضد تروریسم و ​​ضد شورش، سازمان همکاری شانگهای دائم بر روی مبارزه با قاچاق غیرقانونی مواد مخدر، روان‌گردان‌ها، جرایم سازمان‌یافته فراملی، گسترش همکاری در زمینه امنیت اطلاعات بین‌المللی و همچنین همکاری بیشتر در چارچوب نهادهای چندجانبه مانند سازمان ملل متحد، کنفرانس تعامل و اعتمادسازی آسیا و سازمان پیمان امنیت جمعی کار می‌کند.