آینده هوشمند

رهبر معظم انقلاب اواخر آبان ماه در دیدار با نخبگان علمی کشور فرمودند: «خب من در ذیل این مسئله‌ محوری که عرض کردیم، اتّفاقاً بحث هوش مصنوعی را نوشته‌ام که امروز یکی از دوستان دربار‌ه‌ آن صحبت کردند؛ من پیشنهاد می‌کنم یکی از مسائلی که مورد تکیه و توجّه و تعمیق واقع می‌شود، مسئله‌ هوش مصنوعی باشد که در اداره‌ آینده‌ دنیا نقش خواهد داشت؛ حالا یا در معاونت علمی رئیس‌جمهور یا در دانشگاه باید کاری کنیم که ما در دنیا حدّاقل در [بین] ده کشور اوّل در مورد هوش مصنوعی قرار بگیریم که امروز نیستیم؛ امروز کشورهایی که درجه‌ اوّل در مسئله هوش مصنوعی هستند، حالا غیر از آمریکا و چین و مانند اینها که در رده‌های بالا هستند، بعضی از کشورهای آسیایی هم هستند، بعضی کشورهای اروپایی هم هستند [امّا] ما نیستیم؛ البتّه کشورهای آسیایی ظاهراً بیشتر هم هستند؛ در آن ده‌ رتبه اوّل، تعداد کشورهای آسیایی بیشتر است. باید کاری کنیم که حدّاقل به ده کشور اوّل دنیا در این مسئله برسیم.»

از اولین باری که واژه هوش مصنوعی را شنیده‌ایم، شاید بیش از 10 سال می‌گذرد! بیشتر ما اولین بار این واژه را در فیلم‌های علمی و تخیلی تلویزیون شنیده‌ایم، جایی که ربات‌های انسان‌‌نما در پی برتری یافتن بر نمونه اصلی خود یعنی بشر بوده‌اند، اما این تصور ما صرفاً یک تصور هالیوودی و سینمایی از هوش مصنوعی است. تعریف کامل هوش مصنوعی که هیچ یک از ابعاد این ابرواژه را جا نیندازد، کاری سخت است؛ اما هوش مصنوعی را می‌توان گستره‌ای از فعالیت‌هایی دانست که هدفش ساده‌سازی کارهای غیرممکن یا طاقت‌فرسا برای انسان است.

هوش مصنوعی آنچنان جایگاهی در سیاستگذاری دولت‌ها دارد که امانوئل مکرون شخصاً به یکی از دانشمندان کشورش که جایزه‌ای علمی در زمینه هوش مصنوعی برده است، پیام می‌دهد و می‌گوید: «پیشتاز شدن در هوش مصنوعی یکی از اولویت‌های فرانسه است، فرانسه به پیشرفت خود در استراتژی‌های هوش مصنوعی با آموزش آن در مدارس، ادامه خواهد داد.» یا ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در بیان میزان اهمیت فناوری هوش مصنوعی می‌گوید: «هر کشوری که در حوزه هوش مصنوعی بتواند رتبه نخست را به دست آورد، فرمانروای جهان می‌شود. اهمیت هوش مصنوعی در آینده جهان به‌دلیل نقش آن در یادگیری کامپیوتری است. کامپیوترها با کمک این فناوری قادرند حجم عظیمی از داده‌ها را به‌کار گیرند و از هوش آموخته‌شده برای تصمیم‌گیری و اکتشافات بهینه در کسری از زمان استفاده کنند.»

هوش مصنوعی آینده علم خواهد بود. زمانی که از آینده علم حرف می‌زنیم، تمام علوم را منظورمان است. هوش مصنوعی مانند اینترنت امروزی که انجام کارها بدون آن غیرممکن شده است، خواهد شد و حتی بیشتر از اینترنت امروزی، هوش مصنوعی را مانند اکسیژن مورد نیاز تمام علوم برای پیشرفت خواهیم دید. شاید بتوان گفت هوش مصنوعی بیش از هر فناوری دیگر در تاریخ بشر، دنیای پیرامون ما را دگرگون خواهد کرد. امروزه تقریباً دیگر پیدا کردن صنعتی که هوش مصنوعی هیچ تأثیری در فرآیند‌های آن نداشته باشد، غیرممکن است و به مرور میزان این تأثیر بیشتر هم خواهد شد.

شرکت‌های آمریکایی سالانه نزدیک به ۲۰ میلیارد دلار برای محصولات و خدمات هوش مصنوعی هزینه می‌کنند؛ غول‌های فناوری مانند گوگل، اپل، مایکروسافت و آمازون میلیاردها دلار برای تولید این محصولات و خدمات هزینه می‌کنند. دانشگاه‌های آمریکا نیز هوش مصنوعی را به‌طور برجسته در برنامه‌های درسی خود گنجانده‌اند. طبق رده‌بندی‌های جهانی، بسیاری از کشورها سال‌هاست در زمینه هوش مصنوعی فعالیت می‌کنند و با پیشرفت این حوزه، دولت‌ها بیش از گذشته در این مسیر وارد شده و سرمایه‌گذاری می‌کنند. در این رتبه‌بندی، آمریکا، انگلیس، آلمان، چین، فرانسه، کانادا، سوئیس، ژاپن، استرالیا و هلند برترین کشورهای فعال در زمینه هوش مصنوعی هستند. ایالات متحده آمریکا که نخستین کشور در زمینه هوش مصنوعی به شمار می‌رود، بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ بیش از ۵۰۰۰ مقاله در این زمینه ارائه کرده و اختلاف چشمگیری با دیگر کشورها دارد، به‌گونه‌ای که تعداد کل مقالات انگلیس که دومین کشور در این زمینه است، ۹۷۹ مقاله است. آلمان با ۸۰۰ و چین با ۷۴۴ مقاله در رده‌های بعدی قرار گرفته‌اند. بیایید با یک مثال از تأثیر هوش مصنوعی و جنبه‌های مختلف آن بهتر آشنا شویم؛ فرض کنید که یک پزشک متخصص برای رسیدن به تجربه تشخیص سرطان از روی علایم، آزمایش‌ها و نشانه‌ها باید سال‌ها وقت صرف کند و در آخر هم بیمارش ممکن است به حرف او توجه نکند و به دلیل تجربی بودن علم او، سراغ دیگر پزشک‌ها هم برود! یا حتی اگر آن قدر ماهر و حاذق شود، طوری که اسم و رسم پیدا کند و مورد پذیرش همه قرار گیرد، احتمالا چند سال بیشتر از عمرش باقی نمانده است و آن تجربه و مهارت را با خود از این دنیا خواهد برد! یکی از کارکردهای هوش مصنوعی، در این جا نمود پیدا می‌کند، تربیت ماشین‌هایی که قابلیت تشخیص دارند به مانند انسان و حتی بسیار بهتر از انسان، که این یادگیری ماندگار است و روز به روز کامل‌تر می‌شود. به همین دلیل است که امروزه به جایی رسیده‌ایم که در بیماری کرونا، از روی صدای افراد توانستند با الگوریتم‌های هوش مصنوعی ابتلای او به کرونا را تشخیص دهند، مهارتی که هیچ پزشکی شاید به آن نخواهد رسید!

پزشکی یکی از زمینه‌هایی است که همیشه می‌توان ردپای هوش مصنوعی را در آن ملاحظه کرد، اما این علم فقط به پزشکی ختم نمی‌شود، در فیزیک، جغرافیا، زمین‌شناسی، ژنتیک، خودروسازی و مکانیک و حتی اکتشاف نفت و گاز هم می‌توان از هوش مصنوعی کمک گرفت. برای نمونه، با راه‌حل‌هایی که هوش مصنوعی ارائه می‌کند، می‌توان بهترین نقطه برای حفر چاه نفت را پیدا کرد؛ به گونه‌ای که بهترین مسیر رسیدن به منابع باشد و بیشترین استخراج را بتوان از آن داشت.

هوش مصنوعی، علمی است که به انسان کمک می‌کند بهتر ببیند، چیزهایی را ببیند که وجود دارد، اما درک آنها در توانایی انسان نیست و به همین دلیل با استفاده از رایانه، روش‌هایی را ایجاد می‌کند که به کمک قدرت پردازشی سخت‌افزارها، اطراف خود را بهتر ببیند یا بتواند کارها را برای خود راحت‌تر کند. یک مثال از راحت‌تر کردن کارها، خودروهای خودران هستند که با استفاده از هوش مصنوعی، راننده لازم نیست حواسش به جاده باشد و رایانه درون خودرو وظیفه مسیریابی و رانندگی را بر عهده دارد. یک مثال دیگر که شاید شما تجربه آن را داشته باشید، تبدیل صوت به متن است. همیشه به دنبال راهی بوده‌ایم که حرف بزنیم و رایانه آن را برای‌مان تایپ کند، امروزه بسیاری از ما خدمات تبدیل صوت به متن را تجربه کرده‌ایم که بسیاری از آنها از هوش مصنوعی استفاده می‌کنند. تصور کنید که در گذشته وقتی به یک کشور دیگر می‌رفتید، برای ارتباط برقرار کردن با مردم آن‌جا با مشکلات بسیاری روبه‌رو می‌شدید و نیاز به یک مترجم داشتید، اما امروزه به لطف هوش مصنوعی، یک مترجم در لحظه به کمک یک برنامه در تلفن ‌همراه خود خواهیم داشت که به راحتی نیازمان رفع خواهد شد.

قواعد و چارچوبی که هوش مصنوعی از آن برای یافتن راه حل استفاده می‌کند، قواعد پیچیده و عجیبی نیست؛ به گونه‌ای که این قواعد از مدت‌ها پیش وجود داشتند و دانشمندان از آنها تقریبا باخبر بوده‌اند. جان مک کارتی، یکی از دانشمندان علم رایانه که برای اولین بار واژه هوش مصنوعی را ابداع کرد و به گسترش این علم کمک زیادی کرده است، می‌گوید: «اگر 200 سال طول بکشد که به هوش مصنوعی برسیم و در آخر بخواهیم روش‌های آن را در یک کتاب گردآوردی کنیم، سخت‌ترین قسمت آن کتاب این است که توضیح بدهیم چرا 200 سال پیش این روش‌ها را استفاده نکرده‌ایم؟» هوش مصنوعی شامل یادگیری عمیق، یادگیری ماشین و... مبتنی بر روش‌هایی است که ساده هستند، اما چرا در این اواخر توجه‌ها به آن جلب شده است؟ این علم، نیازمند سخت‌افزارهای بسیار سریع و پرقدرت است. در واقع ما در هوش مصنوعی، با انبوهی از داده‌ها سر و کار داریم که با پردازش‌های بسیار و پی‌درپیِ چندباره آنها، به یک قاعده در آن داده می‌رسیم، پردازشی که بر روی داده‌ها انجام می‌شود ساده است، اما تکرار این پردازش و حجم داده به حدی زیاد است که سخت‌افزارهای مناسب این کار به تازگی در دسترس مهندسان رایانه قرار گرفته‌ است.

اینها نمونه‌هایی از خدماتی است که امروزه هوش مصنوعی به ما ارائه می‌کند. هر نیاز و کمبودی که در زندگی خود به آن فکر کنید، حتی چالش‌هایی که به آن فکر نمی‌کنید و متوجه آن نیستید، اما وجود دارند، به کمک هوش مصنوعی قابل حل شدن هستند! در آینده‌ای نه چندان دور، هوش مصنوعی بیشتر جنبه‌های زندگی شما را تحت تأثیر خود قرار خواهد داد و چه بیدار باشید و چه خواب، از خدمات آن بهره می‌برید!