سهم ما از تجارت قطر تقریباً هیچ بود

در روزهای گذشته حجت‌الاسلام والمسلمین سیدابراهیم رئیسی به همراه هیئت همراه در سفر به قطر با مسئولان ارشد این کشور دیدار و رایزنی کرد. سفر رئیس‌جمهور ایران به قطر در حالی صورت گرفت که حجم تجارت قطر با جمعیتی حدود 2/8 میلیون نفر حدود 80 میلیارد دلار در سال است؛ اما سهم ایران از این حجم تجارت در نهایت حدود 130 میلیون دلار است. این حجم از تجارت در حالی است که قطر یکی از همسایگان ایران بوده و در گذشته بارها خواهان گسترش روابط تجاری و اقتصادی با ایران شده بود. صبح صادق به بهانه سفر رئیس‌جمهور و هیئت همراه به قطر در گفت‌وگو با عباس باقری باوندپور، دبیر سابق میز قطر در سازمان توسعه تجارت این موضوع را بررسی کرده است.

  ابتدا می‌خواستم ارزیابی‌تان را از روابط اقتصادی و تجاری ایران با قطر بدانم. به نظرتان سفر رئیس‌جمهور به این کشور چه نتایجی برای اقتصاد ایران خواهد داشت؟

همان طور که می‌دانید قطر جزء کشورهای همسایه ماست. از طرفی در بحث سیاست‌های تجاری دولت سیزدهم، موضوع گسترش همکاری با کشورهای همسایه از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. اگر تجارت ایران با قطر را طی سال‌های گذشته بررسی کنیم، متوجه می‌شویم تجارت دو کشور طی سال‌های گذشته شاهد روند رو به رشدی بوده است. به ویژه از سال 1396 که روابط تجاری قطر با عربستان دچار تحولات و تغییراتی شد، این نیاز از سوی قطری‌ها وجود داشت که جای خالی عربستان پر شود. از طرفی با توجه به همسایگی ایران با قطر و تمایل قطری‌ها برای مراودات اقتصادی با ایران، یکی از کشورهایی که از این ظرفیت استفاده کرد، کشور ایران بود. به نحوی که ما در آن سال، بیشترین حجم تجارت، یعنی عددی حدود ۲۴۱ میلیون دلار صادرات به کشور قطر داشتیم. این روند مناسب تا سال 1398 ادامه داشت؛ اما بعد از سال 1398 به دلیل شیوع کرونا، تجارت جهانی از جمله تجارت ایران با سایر کشورها، به صورت کلی دستخوش مشکلاتی شد؛ به گونه‌ای که سطح مبادلات تجاری ایران با قطر مقداری کاهش یافت. برای نمونه، در ده ماه گذشته ما حدود ۱۱۷ میلیون دلار صادرات به کشور قطر داشته‌ایم که احتمالا تا پایان سال، به ۱۲۰ تا ۱۳۰ میلیون دلار خواهد رسید.

  اشاره کردید صادرات ما به قطر در سال 1396 حدود ۲۴۰ میلیون دلار بوده است. سؤال این است که واقعا ظرفیت اقتصاد ما برای صادرات کالا و خدمات به قطر، چنین ارقامی است؟

قطر کشوری است که عمدتاً مصرف‌گراست و با توجه به درآمد سرانه بسیار بالا و جمعیت 2/8 میلیون نفری که دارد از طرفی با توجه به منابع بسیار عظیم نفت و گازی که در اختیار دارد، یکی از ثروتمندترین کشورهای جهان به شمار می‌رود. به نحوی که با حدود ۱۲۴ هزار دلار سرانه هر نفر در سال، یکی از بالاترین ارقام درآمد سرانه دنیا را در اختیار دارد. از طرفی قطر با وجود جمعیت کمش، کشور بسیار پر مصرفی بوده و بخش عمده‌ای از نیازهای مصرفی مردم از طریق واردات تأمین می‌شود؛ یعنی موضوع تولید در آنجا اولویت چندانی ندارد. البته آنها در بحث برنامه چشم‌انداز 2030، که به نوعی چشم‌انداز قطر برای سال‌های آینده است بالاخره متوجه شدند که این حجم از وابستگی به واردات خوشایند نبوده و پیامدهایی خواهد داشت؛ لذا سعی کردند در یک سری از سرمایه‌گذاری‌های مشترک فعال شده و حداقل در بحث امنیت غذایی به دنبال انجام برخی از اقدامات باشند تا بتوانند حداقل برخی از محصولات مورد نیاز‌ خود در حوزه مواد غذایی را تأمین کنند. لذا با برخی از کشورها مانند پاکستان یا استرالیا سرمایه‌گذاری‌های مشترکی در حوزه کشت و صنعت‌های بزرگ برای تأمین مواد غذایی مورد نیازشان انجام دادند.

علاوه بر بازار 2/8 میلیون نفری قطر و البته درآمد سرانه بالا و مصرف‌گرا بودن آنها، افزایش تبادلات تجاری با این کشور می‌تواند چه مزایای اقتصادی‌ای برای ما داشته باشد؟

در۱۰ ماه گذشته سال جاری، ما حدود ۱۳ میلیارد دلار واردات از کشور امارات داشته‌ و البته حدود ۹ میلیارد دلار نیز صادرات به کشور امارات داشته‌ایم؛ یعنی تراز تجاری ما با کشوری، مانند امارات با 4 میلیارد دلار منفی است. این موضوع، نشان می‌دهد کشور امارات نقش یک هاب را در منطقه ما به مثابه یک کشور ترانزیت کالاها دارد. ما نیز می‌توانیم از کشورهایی، مانند عمان یا قطر که این ظرفیت را دارند، برای بحث صادرات یا واردات مجدد استفاده کنیم؛ یعنی علاوه بر بازار قطر، این کشور می‌تواند ما را در این حوزه نیز کمک کند.

  اگر امکان دارد روی بحث مزایای تجارت ایران با قطر نکاتی را بفرمایید.

قبل از اینکه وارد این بحث شوم بهتر است به صورت کلی شمایی از تجارت قطر با دنیا عرض کنم.

در سال ۲۰۲۰، حجم صادرات دنیا حدود ۱۷ هزار و ۵۰۳ بوده است که ۵۲ میلیارد دلار آن، سهم قطر با جمعیت 8/2 میلیون نفری است. آمار ایران در این بخش ۳۳ میلیارد دلار است، که البته آمار صادراتی ایران تنها مختص صادرات غیرنفتی است. با این حال، قطر در رتبه صادراتی دنیا دارای رتبه 147 جهان و ما در رتبه 52 جهان قرار داریم. در زمینه واردات نیز، کشور قطر ۲۶ میلیارد دلار واردات و ایران ۳۹ میلیارد دلار واردات از کشورهای مختلف دنیا دارند؛ بنابراین، با توجه به حجم تجارتی که وجود دارد، واقعاً می‌توان روی بازار قطر سرمایه‌گذاری کرده و سهم بیشتری از بازار این کشور را کسب کرد. ما در سال ۲۰۲۰ حدود ۱۸۸ میلیون دلار صادرات به قطر داشته و از آن طرف ۸ میلیون دلار واردات از این کشور داشتیم که نسبت به مدت مشابه سال قبل حدود ۱۳ درصد کاهش داشته است که البته دلیل عمده این کاهش مربوط به کروناست.

  به طور کلی، در بیان دلایل افزایش نداشتن میزان تبادلات تجاری میان دو کشور ایران و قطر می‌توان به چه مواردی اشاره کرد؟

در وضعیت فعلی علاوه بر کرونا، یک مقداری بحث تحریم‌ها و البته وجود یکسری مسائل و ضعف‌ها نیز مزید بر علت شده است. اگر بخواهم تیتروار به برخی از این دلایل اشاره کنم ،می‌توان به ضعف ظرفیت بنادر دیر و بوشهر اشاره کرد. همانطور که می‌دانید، استان معین ما برای تجارت با قطر بندر بوشهر است که به هرحال محدودیت‌ها و ضعف‌هایی دارد. مورد دیگر اینکه بخش عمده‌ای از صادرات ما به قطر، محصولات کشاورزی است. در بخش محصولات کشاورزی، نبود برنامه جامع صادراتی و تولید محصولات صادرات محور کشاورزی، عدم پذیرش بیمه‌های ایرانی برای شناورهای ایران در کشور قطر، بالا بودن عوارض بندری، استفاده نکردن از کانتینرهای یخچال‌دار و فسادپذیری محصولات به ویژه در فصول گرم سال، نبودن سیستم ایکس ری در بندرهای قطر‌ـ از آنجا که با بندرهای بوشهر ارتباط مستقیم دارد و موجب تأخیر در ترخیص کالاها می‌شود‌ـ و... از جمله موارد یا مشکلاتی هستند که سبب می‌شود روند تجارت ما با قطر کاهش داشته یا افزایش پیدا نکند. به هر حال، همانطور که گفتم ایران سهم چندانی در تجارت با قطر ندارد؛ به گونه‌ای که از ۵۲ میلیارد دلار صادرات قطر (که البته عمدتاً نفت و گاز است) ما سهمی 0/7 درصدی داریم. در واقع، قطر به دنیا ۵۲ میلیارد دلار صادرات و نزدیک به ۲۶ میلیارد دلار واردات دارد. به عبارتی حجم تجارت سالانه این کشور، حدود ۸۰ میلیارد دلار است که سهم ما از این تجارت کمتر از 130 میلیون دلار است!

  عمده شرکای تجاری قطر چه کشورهایی هستند؟

کشورهای عمده‌ای که از قطر کالا (عموماً نفت و گاز) وارد می‌کنند، کشور ژاپن با 15/5  5 درصد صدرنشین بوده و بعد از آن چین با 15/2 درصد، هند، کره جنوبی، سنگاپور، چین تایپه، تایلند، پاکستان، آمریکا، انگلیس و امارات در رده‌های بعدی قرار دارند. این 10 کشور، شرکای عمده قطر هستند. در این میان، ایران با رتبه 72 در جایگاه بسیار پایینی قرار دارد. کشورهایی که به قطر صادرات داشته و به اصطلاح رقبای ایران به شمار می‌روند، آمریکا با 15/7 درصد در صدر قرار داشته و چین سهمی 14/9 درصدی در بازار این کشور دارد. انگلستان، آلمان، هند، ایتالیا، ترکیه، فرانسه، ژاپن، عمان و سوئیس کشورهایی هستند که بیشترین صادرات کالا به قطر را دارند. در این رده‌بندی نیز، ایران در رتبه 28 قرار داشته و سهم 0/7 درصدی از مجموع صادرات کالا به قطر را در اختیار دارد. اقلام عمده صادراتی قطر، همانطور که عرض کردم نفت و گاز و مشتقات آن، مانند گاز مایع و روغن‌های نفتی است. عمده واردات قطر از کشورهای دنیا نیز قطعات هواپیما، تلفن همراه، جواهرات و فلزات گرانبها، وسایل نقلیه موتوری، دارو و... هستند.

ما بیشتر چه کالاهایی به قطر صادر می‌کنیم؟

اقلامی که طی ۱۰ ماه ابتدایی سال 1400 به قطر صادر کرده‌ایم، به ترتیب میزان صادرات شمش آهن و فولاد، گوجه ‌فرنگی، میله‌های گرم نورد شده، محصولات نیمه تمام از آهن و فولاد، زعفران، هندوانه، گل کلم و کاهو و... عمده محصولاتی هستند که به قطر صادر کرده‌ایم. همان طور که می‌بینید عمده صادرات ما به قطر محصولات کشاورزی و فولادی است.