علل سفر الکاظمی به تهران و ریاض

شامگاه شنبه چهارم تیرماه 1401 مصطفی الکاظمی، نخست وزیر عراق در سفری رسمی با استقبال محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان وارد فرودگاه ملک عبدالعزیز جده شد. گزاره و تحلیل های گوناگونی در این زمینه مظرح شده است. 

وبسایت بغدادالیوم در این باره نوشت: یک منبع دولتی شنبه جزئیات سفر قریب الوقوع مصطفی الکاظمی نخست وزیر عراق به تهران را فاش کرد.

به نقل از بغدادالیوم، این منبع دولتی با اشاره به این موضوع بیان کرد: الکاظمی در سفر به تهران موضع عراق در خصوص شرکت در کنفرانس ریاض و جلسه اش با جو بایدن رئیس جمهوری آمریکا در این کنفرانس را تشریح و توجیه خواهد کرد.

منبع دولتی عراقی افزود: الکاظمی در این سفر پرونده های مهمی را بررسی خواهد کرد که مهمترین آنها تشریح مشارکت عراق در نشست قریب الوقوع ریاض با جو بایدن رئیس جمهور آمریکا و تاکید بر این قضیه است که جزو هیچ ائتلاف و محوری علیه ایران نخواهد بود و مشارکت عراق در این نشست به هدف تقویت روابط بین المللی و بررسی پرونده های اقتصاد و سرمایه گذاری صورت می گیرد نه ایستادن با محورهای بین المللی علیه یک محور دیگر.

 
 المیادین نیز گزارش داد که سرپرست پیشین سرویس اطلاعاتی عراق به عنوان میزبان پنج دور از گفت‌وگوهای ایران و عربستان، به تهران و ریاض سفر می‌کند تا پرونده از سرگیری روابط دیپلماتیک میان دو کشور را دنبال کند.

اسپوتنیک نیز می نویسد، دور پنجم این مذاکرات در فضایی مثبت برگزار شد و دو طرف بر سر پرونده امنیت خلیج فارس و روابط دوجانبه به تبادل نظر پرداختند. ایران و عربستان پس از قطع روابط دیپلماتیک در دی ماه 1394، از فروردین 1400 گفت و گوهای خود را در سطح امنیتی از سر گرفتند.

الکاظمی به عنوان چهره‌ای امنیتی به دنبال تعریف نقش جدیدی برای عراق در پازل امنیت منطقه است. در دورانی که بلوک‌های منطقه‌ای با درک تغییرات شتابان روابط بین‌الملل همچون «بحران اوکراین» یا «جنگ سرد میان آمریکا و چین» تصمیم گرفتند تا اختلافات میان یکدیگر را به سمت مراحل تنش زدایی و عادی سازی سوق دهند، بغداد می‌خواهد با ایفای نقش میانجی میان ایران و عربستان، ایران و مصر و ایران و آمریکا هم‌ردیف قدرت‌های متوسط اما تأثیرگذاری همچون قطر، عمان و کویت قرار بگیرد.

به نقل از بغدادالیوم منبع مذکور بیان کرد: این سفر به منظور جلوگیری از پیش داوری ها درباره مشارکت عراق در این نشست مرتبط با ایران بویژه پس از رسیدن پیام هایی مبنی بر قصد این کنفرانس برای تشکیل یک ائتلاف نظامی علیه ایران، صورت می گیرد. منبع دولتی عراقی در ادامه آورده است: در سفر الکاظمی به ایران همچنین قضیه واردات گاز ایران و پرونده آب ها و دیگر پرونده های مرتبط با اقتصاد عراق و همچنین پرونده بحران سیاسی در کشور و اخلال در روند تشکیل دولت جدید بررسی خواهد شد.

در راهبرد سیاست خارجی دولت الکاظمی، عراق باید از زمین نزاع قدرت‌های منطقه‌ای، به میدان تفاهم و گفت‌وگو بدل تا به این وسیله زمینه لازم برای برقراری ثبات سیاسی در این کشور فراهم شود. پس از ترور سردار سپهبد قاسم سلیمانی سطح تنش‌های نظامی، امنیتی و سیاسی میان نیروهای مقاومت و جریان های مخالف آن به شدت افزایش یافت، به گونه‌ای که برخلاف دوره‌های گذشته دو طرف میل بسیار اندکی برای ایجاد ائتلاف و تشکیل دولت وفاق ملی دارند.

سعودی‌ها که در ابتدا به چشم متحد راهبردی به صدام نگاه می‌کردند، پس از حمله بغداد به کویت امنیت خود را در خطر دیدند و با حمله ائتلاف بین المللی به سرکردگی آمریکا به عراق همراهی کردند. ریاض به همراه سایر کشورهای حاشیه خلیج زمانی که دست برتر ایران در تحولات عراق پسا صدام را دیدند، سعی کردند با حمایت از جریان های تکفیری مانند القاعده و داعش، زمینه آشوب و ناامنی در این کشور را فراهم کنند.
 
از طرفی بحران عراق در مورد انتخاب نخست وزیر همچنان برقرار است و با گذشت چندین ماه از برگزاری انتخابات پارلمانی در عراق، هنوز نخست وزیر در این کشور انتخاب نشده است. تحریک و کارشکنی‌های برخی کشورهای منطقه و قدرت‌های فرامنطقه‌ای برای ایجاد اختلاف شده است. این اختلافات زنجیره‌ای در نهایت به استعفای دسته جمعی 73 نماینده وابسته به مقتدا صدر و شکل گیری فضای ملتهب و جدیدی در سپهر سیاسی عراق منجر شد. خلق وضعیت «آنومی» می‌تواند فضای سیاست رسمی در عراق را به حاشیه براند و زبان قدرت را در خیابان جاری کند.
در چنین شرایطی مصطفی الکاظمی همچنان در مسند نخست وزیری باقی می ماند و تلاش می‌کند با جلب نظر قدرت‌های تأثیرگذار و بازی با جریان های سیاسی داخلی زمینه ابقای خود را در این پست فراهم کند. با وجود این، برخی نمایندگان مجلس عراق در کنفرانسی خبری از نخست وزیر این کشور خواستند تا در سفر خود به عربستان و شرکت در نشست ریاض از امضای توافق نامه‌ و موضع‌گیری‌های سیاسی خودداری کند. استدلال این نمایندگان عراقی آن است که چون الکاظمی در حکم دولت موقت است، باید با توجه با اختیارات محدود خود عمل کند.

المیادین: سفر الکاظمی به تهران و ریاض با برنامه و هدف مشخص است

با این حال شبکه خبری المیادین نیز به نقل از منابع عراقی گزارش داد که سفر الکاظمی به ایران و عربستان با برنامه و هدف مشخصی و در راستای از سرگیری روابط دو طرف صورت می گیرد و در این سفر به بعد داخلی عراق پرداخته نخواهد شد.

این منابع با اشاره به اینکه این سفر« در چارچوب مذاکراتی قرار می گیرد که ریاض و تهران اخیرا در بغداد یعنی اواخر ماه رمضان گذشته انجام دادند»، افزودند: «این مذاکرات بخشی از نقشه راه اصلاح روابط عربستان و ایران، اصلاح مسیر آن و تقویت روابط دوجانبه و تلاش برای گشودن افق های جدیدی برای آن روابط است».

همین منابع با بیان اینکه «دیدارهای هیات عراقی در ریاض و تهران به پرونده های مهم ومتعددی در خصوص میانجی گری عراق برای آغاز روابط دیپلماتیک بین عربستان و ایران خواهد پرداخت»، خاطرنشان کردند: «دیدارهای ریاض و تهران آثار مثبتی برای عراق بویژه درباره تقویت شراکت و همکاری منطقه ای دارد».

به گفته منابع مذکور، این سفر بعد داخلی ندارد و هر آنچه به صحبت درباره دولت جدید مربوط می شود حقیقت ندارد و سفر الکاظمی به تهران و ریاض با برنامه و هدف مشخص و در استای تماس های خارجی با طرف های مختلف در راستای منافع عراق و تقویت نقش و حضور این کشور در منطقه و جهان قرار می گیرد».

گرچه نقل و قول های فراوانی در مورد اهداف سفر الکاظمی به ریاض و تهران مطرح است، اما میانجیگری بین ایران و عربستان و حل برخی از موضوعات بین دوطرف ایران و عراق می تواند از مهمترین اهداف سفر مذکور باشد.

تلاش الکاظمی برای ابقا در پست نخست وزیری

در میان برخی از کارشناسان معتقدند سفر الکاظمی به تهان و ریاض به نوعی تلاش برای ابقای در نخست وزیری عراق می باشد.

پایگاه «شفق نیوز» عراق در این باره می‌نویسد: «عائد الهلالی» یکی از سران چارچوب هماهنگی شیعی درباره سفر الکاظمی به تهران می‌گوید که نیروهای چارچوب هماهنگی، تجدید دوره مصطفی الکاظمی در تصدی نخست وزیری دوره آینده عراق را نخواهند پذیرفت.  

رسانه عراقی این نقل قول را از زبان الهلالی آورده است که «نیروهای چارچوب هماهنگی، دوره الکاظمی را برای بار دوم تمدید نخواهند کرد و این، امری مورد توافق همه نیروهای چارچوب است.»

الهلالی صراحتا می‌گوید که «هیچ فشاری بر چارچوب هماهنگی از هیچ طرف حتی ایران وجود ندارد و این گواهی را پیش‌تر، سید مقتدا صدر رهبر جریان صدر نیز در بیانیه اخیر خود داده است.»