میهمان ناخوانده‌!

همزمان با وقوع ناآرامی‌های خیابانی در برخی از شهرهای کشور و تلاش دشمنان داخلی و خارجی کشورمان برای دامن زدن به اغتشاشات و نظر به تبدیل شدن رسانه‌های اجتماعی غیر ایرانی با محوریت اینستاگرام به بستر اجرای عملیات‌های روانی‌ ضد امنیتی منافقین، محدودیت‌‎های بر فضای مجازی کشور حاکم شد. این محدودیت‌ها هر چند با تکیه بر منطق امنیتی و صیانتی قابل دفاعی اتخاذ شد؛ اما با توجه به حضور کسب‌وکارهای خصوصی و خانگی در بسترهایی، مانند اینستاگرام، تداوم این محدودیت‌ها موجب تحمیل خسارات مالی برای تعدادیس از هموطنان‌مان ایجاد کرده و زمینه ایجاد نارضایتی در بین فعالان این عرصه را فراهم خواهد کرد. در این زمینه، سازمان نظام صنفی رایانه‌ای استان تهران نتایج نظرسنجی خود از ۱۰۴ شرکت زیر مجموعه خود از تاریخ ۷ مهر ۱۴۰۱ تا ۱۰ مهر ۱۴۰۱ را منتشر کرد که بر مبنای آن بیش از ۴۱ درصد شرکت‌ها ۲۵ تا ۵۰ درصد درآمد خود را در روزهای نخست بروز اختلالات اینترنتی از دست داده‌اند، حدود ۴۷ درصد هم بیشتر از ۵۰ درصد کاهش فروش داشته‌اند. نکته تأمل‌برانگیز اینجاست که عمدتاً این قبیل مجموعه‌های اقتصادی با تداوم یافتن تنش‌های درآمدی به سراغ تعدیل نیروی انسانی رفته و اینگونه به شکل تصاعدی زمینه نارضایتی عمومی از سیاست‌ قطع دست بیگانگان از فضای مجازی کشور را فراهم می‌کنند.
همانگونه که مشخص است با توجه به گره خوردن بسیاری از فعالیت‌های اجتماعی، اقتصادی و حتی فرهنگی به فضای مجازی، رخدادهای اخیر کشور و محدودیت‌های اینترنتی ناشی از آن اقبال به استفاده از راهکارهای گریز از فیلترینگ را افزایش داده است؛ به گونه‌ای که بنا بر آمارها تقاضا برای دسترسی به راهکارهای عبور از فیلترینگ، مانند VPN بیش از 30 برابر افزایش یافته است.
در چنین شرایطی دور از انتظار نبود که موضوع ایجاد دسترسی به اینترنت ماهواره‌ای به یکی از سوژه‌های داغ فضای رسانه‌ای کشور بدل شود. اینترنت ماهواره‌ای البته فناوری جدید و موضوعی نو به شمار نمی‌آید و در حدود سه دهه گذشته این فناوری تکامل یافته است و آنچه امروز در قالب اینترنت ماهواره‌ای استارلینک شرکت SpaceX ایلان ماسک شاهد هستیم، نمونه تکامل یافته این نوع فناوری ارتباطی است و به واسطه آن کاربران قادر به دسترسی به اینترنت با سرعت بیش از 120 مگابیت بر ثانیه هستند!
پر واضح است که با توجه به ماهواره‌ای بودن این نوع دسترسی به اینترنت عملاً محدودیت‌ها و سیاست‌گذاری‌های ملی در رابطه با اینترنت و فضای مجازی نادیده گرفته شده و کاربران تنها در چارچوب سیاست‌های شرکت آمریکایی ارائه‌کننده خدمات از فضای مجازی بهره‌مند می‌شوند که این خود به معنای نقض حاکمیت ملی کشورهاست!
باید به این نکته توجه داشت که این نوع فناوری ارتباطی به سرعت در حال توسعه، گسترش و ارزان‌سازی است و آنچه تاکنون مانع ارائه خدمات این شرکت در کشورمان می‌شد، تحریم‌های فناورانه اعمال شده از سوی دولت آمریکا بود که در جریان رخدادهای اخیر نیز برخی از این محدودیت‌ها لغو شد و این مسئله خود شرایط مساعدی را برای ارائه خدمات استارلینک در کشورمان فراهم کرده است؛ به گونه‌ای که در اوج اغتشاشات، مدیرعامل این شرکت آمریکایی اعلام کرد، تعدادی از ترمینال‌های دریافت خدمات ماهواره‌ای این شرکت در ایران فعال شده است! فارغ از صحت و سقم این ادعا به نظر می‌رسد، کشورمان در عرصه مدیریت فضای مجازی با چالش جدید و انکارناپذیری روبه‌رو شده است که بی‌توجهی به آن می‌تواند به از دست رفتن حاکمیت ملی بر فضای مجازی مورد نیاز کشور منجر شود؛ به خصوص با نظر به این نکته که طی سه تا پنج سال آینده اغلب تلفن‌های همراه هوشمند نیز به واسطه فناوری در حال توسعه استارلینک قادر به دریافت اینترنت ماهواره‌ای آن هم بدون نیاز به دیش و تجهیزات جانبی خواهند بود.
البته بد نیست به این نکته نیز اشاره شود که با وجود ممنوعیت استفاده بدون مجوز از تجهیزات ارتباطی ماهواره‌ای در کشورمان احتمالاً در صورت اتخاذ نکردن یک سیاست هوشمندانه ایجابی در رابطه با فضای مجازی و اینترنت ماهواره‌ای پر سرعت، تجربه تاریخی و دهه شصتی ممنوعیت دستگاه ویدئو بار دیگر در رابطه با این نوع تجهیزات نیز تکرار خواهد شد؛ چرا که بنا بر گزارش برخی رسانه‌‌ها هم اکنون نیز با وجود تمام ممنوعیت‌ها، تجهیزات استارلینک به واسطه قاچاقچیان کالا وارد کشور شده و هم اکنون با پرداخت 1850 دلار امکان تهیه این تجهیزات وجود دارد.
به گزارش تجارت‌نیوز، یکی از این افراد فعال در این عرصه اظهار داشته است، برای وارد کردن تجهیزات استارلینک به کشور در ابتدا ۳۵۰ دلار (۱۱ میلیون تومان) به عنوان پیش‌پرداخت از مشتریان دریافت می‌کند و پس از ۱۵ روز تجهیزات را تحویل می‌دهند. اگر مشتری بخواهد می‌تواند حضوری به شهر بانه برای دریافت تجهیزات مراجعه کند یا ارسال تجهیزات در بسته‌بندی‌‌های جعلی به‌وسیله تاکسی‌ها و اتوبوس‌های برون‌شهری ممکن است! البته دریافت تجهیزات با هزینه ۳۵۰ دلاری تمام نمی‌شود. این فرد می‌گوید مشتری استارلینک باید ۱۵۰۰ دلار (۴۹ میلیون تومان) علاوه بر ۳۵۰ دلار پیشین برای دریافت کامل تجهیزات بپردازد. همچنین، طبق ادعای این فرد هزینه اشتراک اینترنت ماهواره‌ای در ایران تا دو ماه رایگان است.
همانگونه که مشخص است شعار درمانی در رابطه با حفظ حق حاکمیت ملی در فضای مجازی توان تأمین منافع ملی کشورمان در فضای پر تحول و پر سرعت فناوری اطلاعات و ارتباطات را نداشته و دیر یا زود در صورت انفعال نهادهای مسئول شاهد فراگیری شیوه‌های جدید دسترسی به اینترنت در سطح کشور خواهیم بود؛ لذا قانون‌گذاران و دستگاه‌های مسئول باید از هم اکنون و نه حتی با یک روز تأخیر در رابطه با فرصت‌ها و چالش‌های پیش روی کشورمان در حوزه فضای مجازی و شیوه‌های نوین اعمال حاکمیت ملی در فضای پسافراگیری اینترنت ماهواره‌ای تدبیری اتخاذ کنند. البته این تدبیر نباید در اتاق‌های ایزوله اتخاذ شود، بلکه باید این قبیل تصمیمات با همراهی نخبگان و ذی‌نفعان و در اتاق‌های شیشه‌ای اتخاذ شوند تا در عصر جدید ضمانت اجرایی آنها تأمین شود.
البته در پایان ذکر این نکته خالی از لطف نیست که شاید یکی از مهم‌ترین مواهب ظهور اینترنت ماهواره‌ای فراهم شدن زمینه توجه بیشتر سیاست‌گذاران فرهنگی و رسانه‌ای کشور به راهکارهای مواجهه ایجابی با مسائل تکنولوژیک عام‌المنفعه، از جمله سرمایه‌گذاری در حوزه ارتقای سواد رسانه‌ای آحاد شهروندان کشور باشد تا دیگر پس از این با ظهور فناوری‌های نوین ارتباطی و رسانه‌ای نگرانی چندانی از پیامدهای امنیتی و روانی آنها بر افکار عمومی کشورمان نداشته باشیم!