مبانی اندیشه وحدت کلامی از دیدگاه امام خمینی (ره)

از ریشه وحدت: ‌در تاریخ پرفراز و نشیب اسلام، تفرقه بین مذاهب و ملل اسلامی، از مسائل پیچیده و بنیان‌کن جوامع اسلامی بوده است که خسارت‌ها و لطمه‌های مادی و معنوی جبران‌ناپذیری بر پیکر امت واحد اسلامی وارد ساخته است،‌ این زخم خونین بر چهره زیبای امت اسلامی از دید مصلحان امت پنهان نمانده و نگرانی آنان را برانگیخته است. از این رو در مقاطع تاریخی متعدد مصلحانی چون سیدجمال‌الدین اسدآبادی، شیخ محمد عبده، شاگرد ایشان، رئیس جامع‌الازهر مصر، صاحب فتوای جواز پیروی از فقه شیعه، آیت‌الله محمدتقی قمی، موسس مرکز دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه در قاهره، تلاش‌های بی‌شائبه آیت‌الله بروجردی سهم بسزایی در به رسمیت شناختن مذهب شیعه در کنار مذاهب چهارگانه اهل تسنن داشته‌اند که وحدت اسلامی را وارد مرحله نوین نموده‌اند. علی‌رغم این تلاش‌های وحدت‌طلبانه علمای شیعه و اهل تسنن، دولت‌ها و ملت‌های اسلامی همچنان در تب و تاب تفرقه می‌سوختند و استعمارگران کهنه و نو از شرق گرفته تا غرب با دامن زدن به آتش تفرقه به غارت منابع کشورهای اسلامی می‌پرداختند و با توطئه و فتنه‌گریهای خودشان فاصله بین مسلمانان را بیشتر و عمیق‌تر می‌نمودند. اما آغاز نهضت اسلامی امام خمینی (ره) در سال 1342 و وقوع انقلاب اسلامی 1357 ایران نقطه عطف تفکر وحدت اسلامی، وحدت شیعه و سنی از یک طرف و وحدت کشورهای اسلامی از طرف دیگر، بود که شخص امام خمینی (ره) منادی این وحدت بود. بنابراین امام خمینی (ره) یکی از موثرترین منادیان بزرگ وحدت و بر جهان اسلام بشمار می‌رود و تاکیدات فراوانی در بیانات و مکتوبات و نظرات فقهی و سیره علمی خود ضرورت اتحاد ملل و طوائف مسلمین و جلوگیری از تفرقه در صفوف امت اسلامی دارد.

نگارنده اعتقاد دارد که تاکید بر وحدت در آثار امام  ریشه در مکتب فلسفی عرفانی امام خمینی (ره) دارد که مبتنی بر وحدت حقیقی عالم خلق و امر و وحدت حقیقی موجود است.

ضرورت وحدت:‌ امام خمینی (ره) پیامدهای تفرقه را به خوبی شناخته بود و می‌دانست که تفرقه در میان امت اسلامی در ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و نظامی تاثیرات منفی بسیاری بر جای گذاشته است که رفع آنها بسیار مشکل است و نیاز به زمان زیادی دارد و تنها راه جلوگیری از صدمات و لطمات ناشی از این تفرقه، وحدت و برادری است که باید حول محور اسلام عزیز و تعالیم حیات‌بخش آن صورت گیرد که در این راستا ضرورت‌های وحدت را نیز تشخیص داده بودند تا بدان وسیله امت اسلامی به مسیر و صراط مستقیم الهی رهنمون گردد.

ضرورت‌های وحدت از دیدگاه امام (ره) عبارتند از: قیام در راه خدا برای اصلاح جامعه بشری و گسترش عدالت در جهان، بازگشت به فرهنگ خودی و خودباوری و سعی در نهراسیدن خودکفایی از غرب و ایستادگی در برابر قدرت‌ها، جلوگیری از توطئه و تفوق استکبار جهانی به سرکردگی آمریکا و ولد فاسدش اسرائیل، ایجاد صلح و صفای جهانی برای زیست مسالمت‌آمیز با همه کشورهای عالم بر پایه استقلال ملت‌ها و عدم مداخله در امور یکدیگر و مراعات اصل حفظ تمامیت ارضی کشورها.

پس می‌توان گفت امام خمینی (ره) با توجه به وظایف شرعی خود برای اصلاح بشر ایجاد همبستگی بین همه مستضعفین جهان و مسلمانان دنیا، گسترش عدالت اجتماعی، بوجود آوردن صلح و صفا در همه جهان، خودباوری و نفی سبیل، جلوگیری از دخالت ابرقدرت‌ها در مقدرات کشورهای ضعیف و مسلمانان و چپاول ذخایر آنها و گسترش روابط مبتنی بر احترام متقابل و حسن همجواری وحدت مسلمین و مستضعفین جهان را ضرورت می‌شمرد و آنها را تنها عامل و رمز پیروزی و بقاء هر امتی می‌دانست و بنابراین بر ایجاد وحدت تاکید فراوانی می‌نمود.

راهبرد امام خمینی (ره) برای تحقق وحدت:‌ راهبرد امام خمینی (ره) برای تحقق وحدت بیان شده مبتنی بر نگرش وی به عوامل تفرقه در جهان اسلام است و ایشان معتقد است در صورت رفع عوامل تفرقه، وحدت می‌تواند محقق شود. امام خمینی (ره) علت‌العلل تفرقه در جهان اسلام را عامل خارجی می‌داند و اعتقاد داشته‌اند که این عامل خارجی با استفاده از عناصر داخلی در جوامع مسلمان کار تخریب و انهدام وحدت در این جوامع را انجام می‌دهد وی از سران کشورهای اسلامی و آخوندهای درباری بعنوان دو دسته از عناصر داخلی که می‌توانند آلت دست عامل خارجی قرار گیرند نام می‌برد. به اعتقاد امام خمینی (ره) دو ابراز بسیار مهم برای ایجاد اختلاف که توسط عامل و عناصر مذکور مورد استناد واقع می‌شوند عبارتند از ملی‌گرایی ناسیونالیسم و اختلاف مذهبی.

بر این اساس راهبرد امام خمینی (ره) برای رسیدن به وحدت مبتنی بر برخورد با عامل اصلی یعنی ابرقدرت‌ها و قدرت‌های سلطه‌گر و همچنین مبارزه با عناصر تفرقه‌افکن داخلی می‌باشد. ابزارهای راهبردی برای رسیدن به وحدت نیز از نظر امام خمینی (ره) عبارتند از: ‌سران آگاه دولت‌های اسلامی و همچنین علماء، و روشنفکران و کنگره عظیم حج.

انگیزه وحدت از منظر امام خمینی (ره): امام خمینی (ره) در آرمان وحدت خود انگیزه‌های گوناگونی داشت که الهام گرفته از مکتب گرانسنگ اسلام ناب محمدی (ص) بود که به برخی از این انگیزه‌ها در ذیل اشاره می‌شود:

دفاع از کیان اسلام و جمهوری اسلامی، امر به معروف و نهی از منکر، انسان‌سازی، تامین استقلال و آزادی و حفاظت از استقلال و آزادی و شرافت انسانی مسلمانان، حل معضلات کشورهای اسلامی و مسلمین جهان.

دامنه و گستره وحدت: امام راحل دامنه شمول وحدت را فراگیر دانسته و از ملت شیعه ایران تا کلیه مسلمین جهان و مستضعفین عالم و حتی همه انسانهای روی زمین را شامل می‌شود. امام (ره) با آن بینش عمیق از همه فرقه‌ها و مذاهب اسلامی و حتی روحانیون ادیان مختلف و روشنفکران مسلمانان می‌خواهد که در راستای ایجاد اتحاد ملل بر اساس اصول مشترک انسانی و اسلامی بکوشند و از همه شعائر برای ایده وحدت‌خواهی خود بهره می‌جوید.

بلاشک هر تحلیل‌گر منصفی اذعان دارد: ‌انقلاب اسلامی ایران موجب احیاء و بیداری نفوس مستضعفین و محرومین و مسلمین جهان شد و خیرات و برکات زیادی را به همراه آورد. این انقلاب پیام‌آور وحدت و آزادی و استقلال برای مستضعفین جهان و مسلمانان دنیا بود، که همه اینها ناشی از خودیابی مردم مسلمان ایران بوده است.

اهداف وحدت:‌ امام خمینی (ره) این فقیه عادل و این حکیم عارف، ‌در آرمان وحدت خود اهدافی را تعقیب می‌کرد که می‌توان آنها را در چند موضوع زیر تقسیم‌بندی نمود و مصادیق آنها را نیز از بیانات و سخنرانیهای پرشور ایشان مورد اشاره قرار داد:

1- اهداف خارجی: شامل این موارد است.

آزادی و استقلال، رفع ایادی اجانب، قطع کردن دست‌های خیانتکار و جنایتکاران، عظمت و شرافت، پیشبرد اهداف اسلام. تحقق همه‌جانبه اسلام در ایران، استقرار حکومت دموکراسی صحیح نه دموکراسی غربی و شرقی فاسد، بقای انقلاب اسلامی، تحقق عدالت اجتماعی، بسط عدالت فردی و اجتماعی

2- اهداف خارجی:‌ عبارتند از:‌

ایجاد معرفت برای بشر، برقراری صلح و آرامش در جهان، پیاده کردن دموکراسی و آزادی حقیقی، تحقق یک انقلاب عمیق عمومی در سراسر جهان در مقابل جهانخواران ضد بشریت، بازیابی استقلال روحی و دور کردن احساس حقارت در مقابل حکومت‌های جور از خود، استقلال تمامی جهان، شکسته شدن سلطه جهانخواران بر ملت‌های مستضعف جهان، بدست آوردن حق تعیین سرنوشت توسط ملت‌ها و بیداری دولت‌ها، استقرار حکومت اسلام در همه اقطار عالم، تشکیل امتی شکست‌ناپذیر و بیانی مرصوص، ایجاد هویت اسلامی برای مسلمانان، رهایی از فقر علمی بر جوامع اسلامی، رسیدگی به درد مسلمانان.

در خاتمه این بحث بیان چند نکته در ذیل ضرورت بنظر می رسد:

1- اندیشه وحدت امام خمینی (ره) از مهمترین و ناب‌ترین اندیشه‌های آرمانی معظم‌له محسوب می‌شود که این اندیشه نقطه عطف تاریخی در وحدت اسلامی محسوب می‌شود.

2- آرمان وحدت امام (ره) از آنجا ناشی می‌شود که تفرقه در میان امت اسلامی نتایج ذلت‌باری ببار آورده که جبران آ‌نها شاید هرگز امکان‌پذیر نباشد.

3- امام (ره) استقلال و آزادی و عدالت را لازمه و زمینه‌ساز وحدت تلقی می‌کرد و از موضوعات و مناسبت‌هایی همچون مساله فلسطین، مناسک حج، مراسم برائت از مشرکین و ... ایجاد وحدت بهره‌گیری می‌کرد.

4- قدرتمند شدن جهان اسلام یکی از آرمان‌های اساسی در اندیشه سیاسی امام خمینی (ره) است. در این راستا وجود وحدت و اتحاد در صفوف داخلی مسلمین از نظر ایشان، یکی از مهمترین عوامل قدرت بویژه در مبارزه با دشمن جهانی به شمار می‌آید. بر این اساس امام خمینی (ره) به عنوان یکی از منادیان بزرگ وحدت در جهان اسلام شناخته می‌شوند.

5- بررسی آثار امام خمینی (ره)، همچون کتب سرالصلوه، دیوان اشعار، کتاب چهل حدیث و ... بیانگر این مطلب است که تاکید بر وحدت در آثار ایشان، از یک مبنای نظری قوی ریشه می‌گیرد و این تاکید بر مکتب فلسفی عرفان امام خمینی (ره) که مبتنی بر وحدت حقیقی عالم خلق و امر و وحدت حقیقی موجود است استوار می‌باشد.

منابع در روزنامه موجود می‌باشد.