گام‌های قدرت‌ساز

«پیاده‌روی اربعین» زیارت آیینی و الهی است که هدف نهایی آن رسیدن به ثواب و تعالی روحی و معنوی است. اجتماع میلیونی در اربعین حسینی در سال‌های اخیر توجهات جهانی را به خود جلب کرده و به مثابه بزرگ‌ترین اجتماع و پیاده‌روی جهانی اهداف و کارکردهای گوناگونی دارد که تأمل در آنها انسان را بیشتر به یاد مصائب اهل بیت(ع) و البته مهم‌تر از آن درس‌ها و عبرت‌های عاشورا و مکتب خون‌رنگ امام حسین(ع) می‌اندازد. از مهم‌ترین کارکردها و مؤلفه‌های سیاسی و اجتماعی آن می‌توان به اقتدارآفرینی، وحدت و انسجام‌بخشی و هویت‌بخشی و تقویت روح جمعی و مهم‌تر از همه کارکرد رسانه‌ای اشاره کرد. اربعین نقش مهمی در تداوم واقعه عاشورا دارد و در واقع یک ابررسانه برای انتشار پیام عاشوراست. اساساً فلسفه عاشورا احیای دین و زنده نگه داشتن سیره محمدی(ص) است و نهادینه شدن ایثار و از خودگذشتگی در شخصیت انسان از ابعاد قابل توجه در راهپیمایی اربعین به شمار می‌آید.

پیروزی جبهه حق

اربعین نتیجه نهایی نبرد دو جبهه حق و باطل پس از سپری شدن 1400 سال از آن واقعه غم‌انگیز است. امروز همگان می‌بینند که جبهه حق با محوریت امام حسین(ع) پیروز نهایی میدان نبرد بوده است و این امر تا زمانی که حیات ادامه دارد، ماندگار است؛ اما امروز به طرق مختلف سعی می‌شود یاد و پیام عاشورا در امتداد زمان استمرار داشته باشد. از این رو، چند سالی است که فرهنگ تجمع میلیونی و عظیم اربعین در کشور عراق و در قالب پیاده‌روی از نجف تا کربلا برای پاسداشت ایثار و اخلاص امام حسین(ع) و یارانش به نمایشگاهی از زیبایی‌ها و جلوه‌های ماندگار انسانیت، امید و ایمان تبدیل شده و هر ساله به علاقه‌مندان آن افزوده می‌شود.

راهپیمایی اربعین و قدرت نرم

تغییرات در عرصه جهانی، منجر به تغییر در مؤلفه‌های قدرت شده است. بارزترین موارد این تغییرات افت مقبولیت قدرت سخت و توجه وافر به مظاهر و منابع قدرت نرم است. جمهوری اسلامی به‌دلیل ساختار متفاوت خود با سایر نظام‌های سیاسی از منابع قدرت متعددی برخوردار است که مهم‌ترین این منابع عبارت است از: ارزش‌ها، اعتقادات و باورهای دینی (به منزله موتور محرک انقلاب) و معنویت‌گرایی سیاسی که مبانی فرهنگی سکولاریستی حاکم بر جهان را به مبارزه طلبیده است. همه اینها در اربعین جلوه می‌کند. اربعین به منزله جلوه مهندسی جهاد تبیین از سوی امام حسین(ع) یکی از راه‌های مقابله با فریب‌ها، اغواگری‌ها و دروغ‌بافی‌های دستگاه‌های عریض و طویل تبلیغاتی دشمنان اسلام و انقلاب و مردم ایران عزیز است. در واقع، راهپیمایی اربعین از منابع اساسی قدرت نرم جمهوری اسلامی ایران به حساب می‌آید و اجتماع بیش از 25 میلیون نفر در کربلای معلی تجلی قدرت مرجعیت و ولی فقیه و ارزش‌هایی، چون وحدت و انسجام جامعه اسلامی است که پایه‌های قدرت نرم جمهوری اسلامی اعم از ارزش‌ها، اعتقادات و باورهای دینی را تقویت می‌کند.

بازآفرینی هویت فرهنگی

از آنجایی که بستر شکل‌گیری هویت فرهنگی زندگی اجتماعی است و چون پدیده‌های با ظاهر مذهبی، معانی فرهنگی متنوعی تولید می‌کنند، می‌توان ظهور پیاده‌روی اربعین را به مثابه سمبل و نماد شیعیان برای بازآفرینی هویت فرهنگی لحاظ کرد. هویت فرهنگی شیعیان که مبتنی بر سنت است، احساسات، پیوندها و روابط انسانی را بیان می‌کند که در آن منظومه‌ای از آداب، شیوه‌های مذهبی و رسوم اخلاقی وجود دارد. حرکت کثیری از مسلمانان شیعه به سمت کربلا با هدف جمع شدن کل آنها در چهلمین روز شهادت سالار شهیدان برای ایرانیان از زمان سقوط صدام در سال 1382 میسر شد و در حال حاضر یکی از بزرگ‌ترین اجتماعات مذهبی جهان شمرده می‌شود. اربعین حسینی به مثابه یک پدیده بزرگ دینی، همواره محور ماندگاری نهضت عاشورا و گفتمان امام حسین(ع) بوده است و شرکت زائران حسینی در پیاده‌روی اربعین، هر ساله نماد معنویت و فرهنگ‌پذیری بوده است که به هویت شیعی جان و قالبی تازه می‌بخشد و مهم‌ترین پیام سیاسی این اجتماع دینی جهان، وحدت امت اسلامی ذیل سایه محبت و ارادت به خاندان مطهر اهل بیت(ع) است.

امنیت‌آفرینی

در حوزه مطالعات امنیتی دو گفتمان اصلی وجود دارد: گفتمان ایجابی و گفتمان سلبی. گفتمان سلبی شاخصی سخت‌افزارگرایانه دارد و در مقابل، گفتمان ایجابی شاخصی نرم‌افزارگرایانه دارد. آیین پیاده‌روی اربعین توانسته است برخلاف گفتمان سلبی و تهدید محور امنیت، که بر ابزارهای سخت و نظامی خلق امنیت تأکید دارند، امنیت جمعی خلق کند که در اجتماع و مناسک بزرگ اربعین ریشه دارد و با قدرت نرم‌افزاری در گفتمان ایجابی، موجب پدیداری امنیت در منطقه می‌شود. بر این اساس، آیین اربعین بدون هیچ‌گونه استفاده از قوه قهریه و ابزارهای نظامی، توانسته است امنیتی پایدار را ایجاد کند. بر همین اساس، اربعین را می‌توان بزرگ‌ترین مانور امنیتی در عصر معاصر دانست. مانوری که 27 میلیون شرکت‌کننده دارد که نه به‌دلیل آرایش نظامی، بلکه به واسطه اتصال قلبی به منبع ازلی و ابدی در آن شرکت کرده‌اند.

مقابله با جنگ شناختی

از آنجا که جمهوری اسلامی ایران یکی از کانون‌های اصلی هدف جنگ ‌شناختی در دنیاست و این جنگ در مقایسه با نبردهای دیگر پیچیدگی و ظرافت بیشتری دارد؛ بنابراین، لازم است ابتدا با اهداف دشمن در جنگ شناختی آشنا شویم و سپس مبتنی بر آن نقش اربعین را به مثابه یک رسانه در مقابله با این جنگ تحلیل کنیم.

اهداف جنگ شناختی دشمن

۱- تحریف واقعیات: جهان غرب به‌طور فزاینده‌ای با اتخاذ سیاست‌های رادیکال، به دنبال محروم کردن جمهوری اسلامی از موقعیت خود به منزله یک ملت عظیم و وارونه‌نمایی و تحریف واقعیت و دستاوردهای بیشمار نظام اسلامی است.
2- ایجاد ناامیدی: دشمنان در جنگ شناختی با دیده نشدن واقعیت ایران اسلامی به‌دنبال القای ناامیدی از طریق تحریف، بزرگ‌نمایی و دروغ‌گویی به مردم و گروه‌های هدف هستند تا بتوانند نیرو و اراده را در گروه‌های فوق‌الذکر رو به زوال ببرند که افراد ناامید نسبت به توانایی‌های خود باور نداشته و از آینده تصوری نامطلوب دارند و به همین سبب، سرخورده و منفعل می‌شوند.
3ـ نادیده گرفتن دستاوردها: انقلاب اسلامی که در چهار دهه گذشته تاکنون منشأ توفیقات بسیار و پیشرفت‌های متعدد در عرصه‌های گوناگون، نظیر حفظ تمامیت ارضی، پیشرفت‌های منطقه‌ای و دستیابی به استقلال و... بوده است، این پیشرفت‌های بزرگ به دلایلی همچون نوع نگرش رسانه‌های مادی‌گرای غرب، جنگ شناختی و ادراکی دشمن و وارونه نشان دادن واقعیت‌ها و وجود برخی تنگناها و چالش‌های اقتصادی و معیشتی همواره نادیده‌انگاری شده است.
4ـ خدشه‌دار کردن غیرت دینی : در این عرصه دشمن تلاش دارد تا با ترویج بی‌غیرتی و بی‌عفتی و استفاده از شعارهای عبث و پوشالی، غیرت دینی را که موتور محرکه انقلاب اسلامی است، به ویژه در نسل جوان نشانه‌گیری کند.
بارزترین مصادیق اهداف دشمن در این عرصه از جنگ شناختی عبارت است از:
ـ تلاش برای فروپاشی مبانی فکری و اعتقادی؛
ـ به دست فراموشی سپردن سنت‌های الهی و ایمانی ملت ایران و به ویژه نسل نو؛
ـ تعمیق و گسترش گسل‌های اجتماعی و فرهنگی برای نیل به فروپاشی انسجام ملی و وحدت توحیدی؛
ـ تحریف و بازنمایی دروغین تاریخ و تطهیر حکومت جائر و فاسد پهلوی و... .

اربعین به مثابه یک رسانه

دانشمندان علم ارتباطات برای رسانه‌ها کارکردهای متعددی را برشمرده‌اند که عبارتند از: کارکرد آموزشی، اطلاع‌رسانی، ایجاد همبستگی، ایجاد بسیج مردم با برقراری ارتباط بین نسلی که تمامی این خصوصیات در رسانه بزرگ پیاده‌روی اربعین مشهود است. رسانه اربعین در حوزه آموزشی، بسیاری از آموزه‌های حسینی را به آحاد مردم جهان القا می‌کند و مردمی که از فلسفه و قیام عاشورا آگاهی ندارند، وقتی کنگره عظیم اربعین را می‌بینند، از طریق این مشاهده فراگیر برای‌شان سؤال ایجاد می‌شود و آنها را به مطالعه و غور در اسلام و ادیان دیگر وادار می‌کند و زمینه‌های آشنایی با آموزه‌های اسلامی را فراهم می‌آورد.

جمع‌بندی

راهپیمایی اربعین از منابع اساسی قدرت نرم جمهوری اسلامی به شمار می‌آید که پایه‌های قدرت اعم از ارزش‌ها، اعتقادات و باورهای دینی را تقویت می‌کند و این راهپیمایی در شکل‌دهی سبک زندگی مهدوی و نزدیک کردن فرهنگ‌های مختلف به فرهنگ اصیل اسلامی بسیار مؤثر است. کنگره عظیم اربعین بدون هیچ‌گونه استفاده از قوه قهریه توانسته است امنیتی پایدار را ایجاد کند. امروز نظام سلطه با راه‌اندازی جنگ ‌شناختی همه‌جانبه و استفاده از تاکتیک‌های عملیات روانی و تحریف واقعیات، در تلاش است تا مشروعیت‌های جامعه و اعتبار نظام حاکمیت را زیر سؤال ببرد؛ ولی پیاده‌روی اربعین به مثابه یک ابر رسانه عمل می‌کند و جهانی شدن مقاومت و تحولات فراملی را بشارت می‌دهد.