علوم انسانی پاسخگوی نیاز بشر نیست

در سلسله برنامه‌های علمی هفتمین کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی که از 23 تا 30 آبان 1402 در مراکز علمی گوناگون در حال برگزاری است، برنامه ویژه کمیسیون علوم انسانی اسلامی در حوزه دفاعی ـ امنیتی، در پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق(ع) در روز چهارشنبه 24 آبان 1402 برگزار شد.
به گزارش روابط ‌عمومی پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق(ع) هدف پژوهشگاه از تشکیل این کمیسیون، گفتمان‌سازی، شبکه‌سازی و مرجعیت‌یابی در حوزه علوم انسانی دفاعی ـ امنیتی و کاربردی‌سازی بوده است. این پژوهشگاه با تشکیل این کمیسیون، در پی آن است که اولاً پژوهش در مسائل انسانی و اجتماعی حوزه دفاع و امنیت با رویکرد اسلامی، در میان مجامع علمی کشور به یک گفتمان تبدیل شود؛ ثانیاً در این راستا شبکه‌ای از نخبگان حوزوی و دانشگاهی تشکیل شود و ثالثاً پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق(ع) در راستای انجام رسالت قطبیت اندیشه‌ای معرفتی، در مرجعیت و هدایت مباحث مربوط به علوم انسانی دفاعی ـ امنیتی، به وظایف خود عمل کند.
در این رویداد علمی آیت‌الله عباس کعبی، عضو مجلس خبرگان رهبری نکات متعددی را درباره تحول در علوم انسانی اسلامی به‌ویژه در حوزه دفاع و امنیت بیان کرد و افزود: «در بحث تحول در علوم انسانی باید شش گام برداشت: تدوین فلسفه مضاف به هر یک از علوم انسانی؛ تبیین مباحث پیرامونی علوم انسانی مانند تاریخ هر یک از آنها؛ تدوین نظامات علوم انسانی مانند نظام اقتصادی، نظام سیاسی و غیره؛ تدوین قواعد (توسعه قواعد فقه در علوم انسانی)؛ احصای مسائل علوم انسانی مبتنی بر مبانی و نظامات اسلامی و از همه مهم‌تر که بدون این، پنج گام قبلی ابتر خواهد ماند،آن است که باید علوم انسانی با رویکرد اسلامی را وارد خط‌ مشی‌گذاری عمومی کنیم تا بر اساس آن، سیاست‌های کلی نظام تعیین شود.» عضو مجلس خبرگان رهبری یادآور شد: «علوم انسانی، پایه و زیرساخت توسعه و پیشرفت است و بدون آن نمی‌توان پیشرفت کرد.»
وی درباره مؤلفه‌های تمدن بیان داشت: «تمدن سه مؤلفه دارد: نظریه تمدنی، علم و فناوری و نظام‌سازی که هر سه مبتنی بر علوم انسانی است.» ایشان در زمینه تحول در حوزه دفاع و امنیت افزود: «باید این حوزه‌ها تحول یابند: روابط بین‌الملل، حقوق بین‌الملل، اقتصاد بین‌الملل، اندیشه سیاسی، حقوق اساسی تطبیقی، حقوق بشر، حقوق بشردوستانه، خط‌مشی‌گذاری عمومی، طرح و برنامه و توسعه.» آیت‌الله کعبی در ادامه گفت: «در روابط بین‌الملل، دو نظریه کلی وجود دارد: نظریه مبتنی بر صلح و نظریه رئال که می‌گوید صلح، ممکن نیست و فقط باید اختلافات را مدیریت کرد. همچنین، در اسلام، سه دیدگاه مطرح شده است: نظریه جنگ و جهاد، نظریه صلح و نظریه نه‌جنگ و نه‌صلح (فقط دعوت به خدا و تبلیغ آموزه‌های اسلام).»
وی در ادامه افزود: «نظریه بنده، هیچ‌یک از دیدگاه‌های مطرح شده نیست، بلکه عبارت است از «نظریه جهاد تمدنی در روابط بین‌الملل». جهاد تمدنی یعنی جهادی که خروجی‌اش، تمدن است. نظریه جهاد تمدنی عبارت است از: کنشگری فعال متمدنانه بر اساس توحید، عدالت و کرامت انسان در عرصه بین‌الملل در همه قلمروهای فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، بهداشتی و غیره.»
وی در پایان افزود: «باید در همه عرصه‌ها جهاد کرد و این جهاد، اعم از جهاد نظامی و جنگ است برای آنکه بتوانیم همه مؤلفه‌های تمدن را ایجاد کنیم. باید به جهاد در مقابل تمدن موجودی بپردازیم که عصاره‌اش این رژیم کودک‌کش صهیونیست است.»
حجت‌الاسلام‌ حمید نگارش، رئیس پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق(ع) و رئیس کمیسیون تخصصی علوم انسانی اسلامی در حوزه دفاعی ـ امنیتی وضعیت علوم انسانی موجود را بررسی کرد و علوم انسانی رایج را علومی دانست که کارآمد نیست و اشکالات فراوانی دارد. وی با اشاره به برخی از مشکلات جوامع بشری و ازجمله جامعه ایران، ابراز داشت: «علوم انسانی موجود نتوانسته است پاسخگوی این مشکلات باشد و راهگشایی کند.»
وی با اشاره به اغتشاشات پاییز سال گذشته، چندین سؤال را مطرح کرد و گفت: «اندیشمندان علوم انسانی چه راهگشایی نسبت به اغتشاشات و مسائل بعد از آن داشته‌اند و چه گرهی را باز کرده‌اند؟ امروز در قبال قتل‌عام مردم غزه، صاحبان قلم و اندیشمندان علوم انسانی رایج کجایند؟ و چه سخنی دارند؟ از همین‌جا معلوم می‌شود علوم انسانی رایج، به‌جای خدمت به بشریت، در خدمت صهیونیست جنایتکار است.»
دکتر نگارش، ضمن بیان این نکته که علوم انسانی باید در خدمت حکمرانی بوده و راهگشا باشد، علوم انسانی کارآمد را علومی دانست که در سایه آموزه‌های وحیانی شکل می‌گیرد. وی با نقل این سخن از علامه طباطبایی که تنها راه رسیدن انسان به کمال، ذکر است، راه کارآمدی علوم انسانی را ارتباط با مبدأ هستی و به عنوان مالک علی‌الاطلاق دانست و فرمود: «اگر خدا را این‌گونه دیدیم و توجه تام به آن مبدأ هستی کردیم، به کمال خواهیم رسید.»
در ادامه جلسه، حجت‌الاسلام احمد شعبانی، دبیر علمی کمیسیون، گزارشی از فرآیند تشکیل این کمیسیون را در هشت محور به شرح ذیل ارائه کرد: محور نخست: تاریخچه شکل‌گیری کمیسیون علوم انسانی اسلامی در حوزه دفاعی امنیتی؛ محور دوم: معرفی اعضای کمیته علمی کمیسیون (14 نفر از استادان و اعضای هیئت ‌علمی پژوهشگاه) و شرح فعالیت‌های کمیته علمی در یک سال گذشته؛ محور سوم: معرفی اعضای کارگروه تخصصی کمیسیون (شش نفر از پژوهشگران پژوهشگاه) به‌عنوان پشتیبان پژوهشی کمیته علمی و شرح فعالیت‌های این کارگروه در یک سال گذشته؛ از جمله تدوین پیش‌نویس‌های مطرح در جلسات کمیته علمی و تدوین درختواره‌های دانشی علوم انسانی دفاعی ـ امنیتی؛ محور چهارم: شرح فعالیت‌های علمی کمیسیون، شامل برگزاری دو نشست علمی تخصصی: ازجمله نشست علمی «روش‌شناسی علوم انسانی اسلامی با تمرکز بر حوزه دفاع و امنیت» توسط دکتر احمدحسین شریفی در تاریخ 1402/4/11 و نشست علمی «نظریه امنیتی سلم» از سوی حجت‌الاسلام علی کشوری در تاریخ 1402/7/30، تدوین «منشور تولید علوم انسانی اسلامی در حوزه دفاعی امنیتی» و تدوین درختواره‌های دانشی در علوم انسانی دفاعی ـ امنیتی؛ محور پنجم: شرح محورهای کمیسیون برای فراخوان مقالات؛ محور ششم: معرفی مراکز علمی همکار شامل دانشگاه علوم انتظامی امین و دانشکده شهید محلاتی؛ محور هفتم: معرفی کمیته داوری کمیسیون شامل 13 نفر از استادان برجسته حوزوی و دانشگاهی و محور هشتم: گزارشی از تعداد مقالات دریافتی و عناوین مقالات سفارشی و غیرسفارشی و بیان این نکته که با جدیت در داوری و ارزیابی، از مجموع مقالات دریافتی، فقط هشت عنوان مقاله پذیرفته شد و از این تعداد فقط چهار مقاله، شایسته ارائه در روز برگزاری کمیسیون شناخته شد.
پس از بیان گزارش دبیر علمی، نوبت به ارائه مقالات رسید:
اولین مقاله‌ای که در این نشست ارائه شد، مقاله دکتر علی بیاتی از دانشگاه علوم انتظامی امین با عنوان «بررسی حقوقی تزاحم حقوق شهروندی با امنیت ملی» بود. سپس، حجت‌الاسلام دکتر رضا لک‌زایی از پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق(ع) دومین پژوهشگری بود که مقاله خود را با عنوان «هندسه تحول قدرت و امنیت؛ مطالعه موردی در ایران معاصر (1320ـ1400)» ارائه داد. سومین مقاله ارائه ‌شده، مقاله «روش استخراج اصول امنیتی از مبانی سیره» بود که دکتر سیده‌زهره وکیل از جامعه‌الزهرا ارائه داد و چهارمین مقاله ارائه ‌شده، مقاله آقای دکتر محمد اکرمی‌نیا با عنوان «تأثیر امربه‌معروف و نهی از منکر در تأمین امنیت اجتماعی» بود.
در اختتامیه همایش، بر اساس رأی هیئت داوران، مقاله خانم دکتر سیده‌زهره وکیل مقاله برتر معرفی شد. همچنین مقالات آقایان دکتر علی بیاتی و دکتر محمد اکرمی‌نیا هر دو حائز رتبه دوم شدند و مقاله حجت‌الاسلام دکتر رضا لک‌زایی، به‌عنوان مقاله سوم شناخته شد.