مطمئناً تا به‌حال بسیار شنیده‌اید که افرادی از یکدیگر طلب حلالیت می‌کنند و شاید خود شما بارها از این عبارت استفاده کرده‌اید که «مرا حلال کنید»؛ از طرفی مطلع هستید که گاهی گناهی از ما سر می‌زند که «حق الله» است و گاهی صدمه مادی و معنوی به کسی می‌زنیم که «حق‌الناس» است. آیا مفهوم عبارت حلالیت طلبیدن را می‌دانیم و از سازوکارش خبر داریم؟ آن‌طور که در آداب دینی و رفتار اولیای خدا آمده است، یکی از شرایط ورود به ماه مبارک رمضان حلالیت طلبیدن و بخشش تقصیر دیگران است؛ یعنی هم خودمان دنبال بخشش گناهان‌مان باشیم و هم اگر کسی حقی را از ما ضایع کرده است، ببخشیم تا با آسودگی خاطر وارد ماه مبارک رمضان شویم. دلیل این موضوع هم مشخص است. وقتی ما در ماه مبارک رمضان از خداوند طلب بخشش می‌کنیم، نباید حق‌الناسی به گردن ما باشد و نباید دلخوری از دیگران داشته باشیم؛ زیرا طبیعی است که وقتی از خداوند می‌خواهیم گناهان ما را نادیده بگیرد، خودمان هم باید این حالت را داشته باشیم و در بخشش دیگران با دست باز عمل کنیم. در فرهنگ اسلامی، حلالیت طلبیدن یا استحلال درخواست بخشش حق‌الناسی است که بر عهده انسان قرار دارد و شامل حقوق مالی، مانند غصب و کم‌فروشی و غیرمالی، مانند غیبت و تهمت می‌شود. این مسئله زمانی مطرح می‌شود که حقی از دیگری بر عهده انسان باشد.(الموسوعه الفقهیة المیسرة، ج۲، ص۲۷۹) در قرآن حلالیت‌طلبی به معنای رهایی از قید و بند(حقی) است که بر عهده انسان قرار دارد.(عذرخواهی و حلالیت‌طلبی آداب و آثار آن، ص۶) اما با مراجعه به آموزه‌های اسلامی، از جمله دعای ماثور روز دوشنبه می‌توان دریافت، «تحلّل و استحلال» به حق‌الناس اختصاصی ندارد، بلکه حق‌الله را نیز شامل می‌شود؛ به این معنا که مراد از تحلل و استحلال یا همان حلالیت‌طلبی، بخشش‌خواهی انسان نسبت به ستمی است که در حق دیگری از خلق یا خالق انجام شده است و تنها به حق‌الناس محدود نیست، بلکه حق‌الله را نیز شامل می‌شود. بنابراین، حقیقت تحلل و استحلال آن است که انسان از مظلوم بخواهد تا او را ببخشد و از گناه و خطای او درگذرد. در قرآن کریم دستور داده شده است که اگر خطایی از ما سر زد، آن را جبران کنیم و به اصلاح روی بیاوریم. خداوند در آیه 160 سوره توبه می‌فرماید: «إِلَّا الَّذِينَ تَابُوا وَأَصْلَحُوا وَبَيَّنُوا فَأُولَئِک أَتُوبُ عَلَيْهِمْ وَأَنَا التَّوَّابُ الرَّحِيمُ»؛ مگر آنها که توبه کردند و به صلاح آمدند و آنچه پنهان داشته بودند آشکار ساختند، که توبه‌شان را مى‌پذيرم و من توبه‌پذير و مهربانم.(بقره/160) و در آیه 146 سوره نساء فرموده است: «مگر آنان که توبه کرده‌اند و از تباهى بازآمده‌اند و به خدا توسل جسته‌اند و براى خدا از روى اخلاص به دين گرويده‌اند. اينان در زمره مؤمنانند و خدا به مؤمنان اجرى عظيم خواهد داد.» موضوع اینجا اصلاح و جبران اشتباهات است که اهمیت ویژه‌ای دارد و باید اتفاق بیفتد. ما در زندگی باید به‌دنبال صفات خدایی باشیم، خدایی عمل کنیم و الهی باشیم. وقتی خداوند در آیه 149 سوره نساء می‌فرماید: «إِنْ تُبْدُوا خَيْرًا أَوْ تُخْفُوهُ أَوْ تَعْفُوا عَنْ سُوءٍ فَإِنَّ اللَّهَ کانَ عَفُوًّا قَدِيرًا»؛ اگر کار خیری را آشکار کنید، یا آن را پنهان دارید، یا از بدیِ [دیگران] گذشت کنید، [کاری مورد پسند خدا انجام داده‌اید]؛ یقیناً خدا [با قدرت داشتن بر انتقام] همواره گذشت‌کننده و تواناست.(نساء/149) دو وجه را می‌توانیم مدنظر قرار دهیم. اول آنکه خداوند هم گناه ما را می‌بخشد؛ دوم آنکه در این لحظه خدایی عمل کردید و گناه دیگران را بخشیدید. در تفسیر نور آمده است: «انتقام و قصاص «حقّ» است و عفو و گذشت «فضل». به فرموده حضرت على(ع): «اذا قدرت على عدوّک فاجعل العفو عنه شکراً للقدرة عليه»؛ بخشودن دشمن، سپاس چيره شدن بر اوست.(تفسیر نور، ج2، ص199) سؤال است که آیا می‌شود کسی به ما ظلمی کند و بدون آنکه از ما حلالیت بخواهد، او را ببخشیم و این بخشش ما عقاب را از او دور می‌کند؟ در روایتی آمده است: «مَنِ اغتابَ مُسلِما أو مُسلمَةً لم يَقبَلِ اللّه ُ صَلاتَهُ ولاصيامَهُ أربَعينَ يَوما ولَيلةً، إلّا أن يَغفِرَ»؛ هر کس غیبت مرد یا زن مسلمانى را بکند، خداوند نماز و روزه او را تا چهل روز قبول نمى‌کند مگر اینکه غیبت شونده او را ببخشد.(میزان الحکمه،ج۳، ص۲۳۳۰) البته حلالیت طلبیدن آدابی دارد و اقسامی که در اینجا مجال پرداختن به آن نیست. مثلاً اگر کسی را که به او ظلم کردیم یا حقی از او پایمال کردیم، نیافتیم چه کاری انجام دهیم؟ یا اگر باعث شد که به ما بی‌احترامی شود و آسیب‌های مختلفی داشت، تکلیف چیست؟ و... اما اینکه بنای ما حلالیت طلبیدن و طلب بخشش خطاها و جبران آن باشد، امری مسلم است و از دستورات اسلام. پس باید برای این کار اقدامی جدی داشته باشیم و همانطور که بزرگان توصیه فرموده‌اند تا گرفتن نتیجه این کار را ادامه دهیم و دنبال بهانه برای توجیه خطاهای خودمان نباشیم. مسلما وقتی خداوند واسع الرحمة است، ما را در این حرکت الهی و اخلاقی کمک می‌کند.
