سیاست سرنوشت‌ساز

عملیات غرورآفرین وعده صادق ۲ با تجهیزات دفاعی دانش‌بنیان بومی فرصتی است تا اهمیت دستاورد‌های دفاعی جمهوری اسلامی ایران بازخوانی شود. این موضوع از آن رو اهمیت دارد که دشمنان با ناتوانی از سد کردن پیشرفت‌های دفاعی جمهوری اسلامی، به جنگ شناختی علیه این پیشرفت‌ها روی آورده و با دوگانه‌سازی میان این پیشرفت‌ها با منافع و معیشت مردم، درصدد تخریب آنها هستند. در متن پیش رو تلاش می‌شود با رویکردی تاریخی، اهمیت دستاورد‌های دفاعی جمهوری اسلامی ایران بازخوانی شود. 

ضعف دفاعی نقطه آغاز انحطاط ایران
آغاز انحطاط و ضعف ایران در دوره معاصر به زمانی برمی‌گردد که ایران در مقابل روس‌ها در دو جنگ متوالی شکست نظامی خورد و طی این، روس‌ها از برتری نظامی خود نه تنها برای کسب امتیازات اقتصادی از ایران تلاش کردند، بلکه ساخت سیاسی و دربار ایران را نیز به خود وابسته کردند. به‌دلیل ضعف در حوزه دفاعی است که یکی از کانون‌های اصلی نوسازی و اصلاحات در ایران چه در زمان عباس میرزای ولی‌عهد و چه بعد از او، همواره معطوف به ارتش و تقویت توان دفاعی بوده است. در واقع، عمده تلاش عباس میرزا آن بود که به یک توان دفاعی برسد که با اتکا به آن مانع تهاجم بیگانگان به ایران شود. شیوه‌ای که عباس میرزا برای این منظور برگزید و از سوی سردمداران نوسازی در ایران نیز ادامه پیدا کرد، دو رکن داشت: استخدام مستشاران خارجی و اعزام دانشجو به خارج برای یادگیری فنون نظامی و ساخت اسلحه.‌
می‌توان گفت این شیوه، یعنی اتکا به بیگانگان برای تقویت توان دفاعی سبب شد که ایران در دوره معاصر (تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی) هیچ‌گاه به این مهم دست نیابد؛ زیرا استخدام مستشاران خارجی همواره بنیاد قابل اتکایی نبود. به بیان دقیق‌تر، تداوم ضعف دفاعی و اتخاذ راه‌های مبتنی بر نگاه به بیرون در هیچ برهه‌ای از تاریخ معاصر نتوانست پیام‌آور ایجاد توان دفاعی بازدارنده برای ایران باشد. به همین دلیل، با تداوم ضعف دفاعی در دوره معاصر، بیگانگان همواره با استفاده از ابزار نظامی یا تهدید به استفاده از آن، می‌توانستند دولت ایران را در برابر خود تسلیم کنند؛ روندی که بعد از پیروزی انقلاب اسلامی دگرگون شد.
با شکست ایران در برابر روسیه در دو جنگ متوالی، دو قرارداد گلستان و ترکمانچای بر ایران تحمیل شد. بر اساس این دو قرارداد، به‌ویژه ترکمانچای، روس‌ها بر اقتصاد ایران مسلط شدند و درواقع، با توجه به برتری نظامی خود در جنگ، از ایران امتیازات اقتصادی گرفتند و افزون بر حوزه نظامی و سیاسی، بر اقتصاد ایران نیز مسلط شدند، به‌گونه‌ای که در اثر این وضعیت، صنایع دستی و بومی ایران ورشکسته شد و ایران به انباری برای واردات کالا‌های مصنوعی روسیه و انگلیس تبدیل شد؛ زیرا شبیه امتیازاتی که روس‌ها از ایران گرفتند، انگلستان نیز به دلیل ضعف ایران (به‌ویژه بعد از شکست ایران در تصرف هرات) و رقابت با روسیه در ایران، امتیازاتی از ایران اخذ کرد.
تداوم همین ضعف دفاعی سبب شد تا روس‌ها به‌راحتی مجلس اول مشروطه را به توپ ببندند و در ادامه، با اولتیماتوم دادن به دولت ایران بابت اخراج مستشاران آمریکایی و سوئدی (مورگان شوستر و یالمارسن) از ایران که برای اداره گمرکات ایران به استخدام درآمده بودند، مجلس دوم مشروطه را نیز به تعطیلی کشاندند و همچنین، اندکی بعد، براساس قرارداد ۱۹۰۷، روس و انگلیس، ایران را میان خود تقسیم کنند. بنابراین، با وجود ضعف دفاعی، بیگانگان به‌راحتی قادر به دخالت در امور ایران و تعیین سرنوشت ملت ایران براساس خواست خود بودند.

ضعف در حوزه دفاعی در دوره پهلوی‌ها
ضعف در حوزه دفاعی در برهه‌های بعدی همچنان ادامه یافت و به نتایج مشابه منجر شد، به‌گونه‌ای که وقتی در جریان جنگ دوم جهانی، رضا شاه درصدد برآمد تا در برابر متفقین اندک استقلال عملی داشته باشد، آنها با توسل به حربه نظامی، ایران را به اشغال خود درآوردند و رضا شاه را سرنگون و او را به آفریقای جنوبی تبعید کردند. جالب آنکه براساس گزارش‌های تاریخی، انگلیسی‌ها صرفاً با سه ستون نیرو از جنوب وارد ایران شدند و توانستند تا قلب تهران پیشروی کنند. جالب‌تر آنکه رضا شاه نیز با وقوف به ضعف دفاعی ایران، کانون نوسازی خود را ارتش قرار داده بود، اما این ارتش ناتوان‌تر از آن بود که در مقابل تهاجم متفقین دوام بیاورد. 
مبتنی بر این ضعف (ها)، استفاده از حربه نظامی برای تسلیم دولت و ملت ایران در تمامی برهه‌های تاریخ معاصر حضور پرقدرت داشته است. در همین برهه مورد بحث، یعنی دوره پهلوی اول، وقتی انقلاب کمونیستی ۱۹۱۷ در روسیه پیروز شد، کمونیست‌ها اعلام کردند حاضرند تمامی ظلم‌هایی را که تزار‌ها در حق همسایگان انجام داده‌اند، جبران کنند. در این زمینه، میان ایران و روس‌ها مذاکراتی شروع شد که به انعقاد قرارداد مودت ۱۹۲۱ میلادی منجر شد. با این حال، به دلیل ضعف دفاعی ایران، روس‌ها موادی را در این قرارداد گنجاندند که عملاً به معنای نقض استقلال و تمامیت ارضی ایران بود. مطابق با مواد ۵ و ۶ این قرارداد، روس‌ها مقرر کرده بودند که اگر در داخل خاک ایران تهدیدی متوجه امنیت شوروی شود، آنها خود رأساً می‌توانند برای دفع تهدید اقدام کنند. بنابراین، آنها می‌توانستند هر چیزی را تهدید علیه خود تلقی کنند و از این حربه پیوسته به تهدید ایران دست بزنند. رضا شاه متوجه این ضعف شده بود، اما به دلیل نداشتن قدرت لازم، قادر به رفع آن نبود.
تداوم ضعف دفاعی در دوره پهلوی دوم سبب شد هم نهضت ملی شدن صنعت نفت با کودتای ۲۸ مرداد سال ۱۳۳۲ شمسی به‌راحتی سرنگون شود و هم بعد از کودتا، دولتی دست‌نشانده در ایران روی کار آید که جدی‌تر از دوره‌های گذشته، زنجیر‌های وابستگی ایران به بیگانگان را مستحکم کند؛ زیرا در این برهه، هم دستگاه‌های نظامی و امنیتی، مانند ساواک با مدیریت بیگانگان در ایران ایجاد شد و هم با خرید هنگفت تسلیحات نظامی از خارج، اساس استقلال و حاکمیت ملی ایران بیش از گذشته بر باد رفت. جالب آنکه در گزارش سازمان سیا به کنگره آمریکا در این زمینه آمده است، خرید هنگفت تسلیحات نظامی از آمریکا و ناتوانی ایرانیان حتی در کار با این سلاح‌ها سبب شده که دولت ایران نتواند هیچ تصمیمی را بدون اجازه آمریکا اتخاذ کند.

سخن پایانی
آن‌گونه که بررسی تاریخی فوق نشان داد، ضعف توان دفاعی نه تنها همواره سبب معتبر تلقی‌شدن تهدید نظامی بیگانگان علیه ایران بوده، بلکه با راهبردگذاری غلط برای فایق آمدن بر این ضعف، به‌ویژه در دوره پهلوی دوم، بیگانگان بر تمامی مقدرات ملت ایران مسلط شدند. این روند تا قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ادامه داشت تا اینکه پس از انقلاب، با تغییر نگاه نسبت به حوزه دفاعی، نه تنها قدرت دفاعی بازدارنده ایجاد شد، بلکه این قدرت به عامل مهمی برای استحکام ساخت درونی قدرت نظام و حفظ استقلال و تمامیت ارضی کشور در شرایط وجود تهدید‌های ترکیبی دشمنان تبدیل شده است. هم‌اکنون نیز افزون بر نقش بی‌بدیل این توان دفاعی درون‌زا در حفظ کیان کشور در ابعاد مختلف، به ابزار مهمی برای پشتیبانی از محور مقاومت اسلامی و باطل کردن رؤیای شکست‌ناپذیری رژیم صهیونیستی تبدیل شده است. به راستی اگر این پیشرفت‌های دفاعی نبود، هم‌اکنون باید منتظر تکرار جنایت‌های رژیم صهیونیستی در ایران هم بودیم. بنابراین، در مواجهه با امواج شبهات در زمینه پیشرفت‌های دفاعی ایران، باید به نقش حیاتی این پیشرفت‌ها در برهه کنونی توجه داشته باشیم و علاوه بر این، با نگاه تاریخی، به این مقوله بنگریم تا آن وقت متوجه شویم که جمهوری اسلامی ایران با کسب توانایی‌های دفاعی چه کار بزرگ و بااهمیتی انجام داده است.