پیام تاریخی اوجالان و امکان انحلال «پ.ک.ک»؛ اردوغان به چه می اندیشد؟

بعد از اینکە روند صلح میان آنکارا و حزب کارگران کردستان ترکیه «پ. ک. ک» در سال ۲۰۱۵ و با تشدید جنگ سوریە و حملات ترکیە بە مناطق کردنشین سوریە، برای چندمین بار شکست خورد، کسی بە آغاز گفتگو و مذاکرات مجدد بین «عبدالله اوجالان» رهبر زندانی پ ک ک با دولت ترکیە امید نداشت؛ تا اینکە «دولت باغچلی» رهبر حزب حرکت ملی ترکیە دی ماه گذشتە در نشست هفتگی کمیسیون حزبش در پارلمان، اعلام کرد «بگذارید اوجالان بیاید و در مجلس صحبت کند. بگذارید فریاد بزند که تروریسم کاملاً پایان یافته و سازمانش را منحل کند.»

وی همچنین افزود که «اگر اوجالان چنین سخنرانی کند، ممکن است راه برای آزادی او از زندان بر اساس ماده ۳ کنوانسیون اروپایی حقوق بشر موسوم به «حق امید» وجود داشته باشد اگر این عزم و اراده را از خود نشان دهد، باید ترتیب قانونی درخصوص استفاده از حق امید اندیشیده شود و راه برای بهره مندی او از آن باز باشد.» وی در ابتدای سخنرانی خود گفت که اظهارات وی ممکن است مسیر تاریخ را تغییر دهد و بندهای ترکیه را بشکند زیرا هر موضوع و هر بحرانی باید در پارلمان مطرح شود و اصلاحات دموکراتیک لازم برای رفع نگرانی شهروندان کرد انجام شود.

باغچلی که مخالف آغاز گفتگوهای صلح جدید بین پ ک ک و دولت ترکیه بود با چنین اظهاراتی نشان داد که ملی‌گراترین عنصر در مجمع برای مذاکره برای حل این موضوع از طریق پارلمان آماده است. نباید از یاد برد کە حزب حرکت ملی (MHP)، متحد حزب عدالت و توسعە رئیس جمهور رجب طیب اردوغان، بازیگر کلیدی در ائتلاف حاکم است، اما از نظر تاریخی نیز مخالف هرگونه مذاکره یا تعامل با پ ک ک و رهبر آن بوده است.

چە کسی نیازمند صلح است، اردوغان یا پ ک ک؟

باید اشارە کرد کە اردوغان بە این مذاکرات صلح نیاز دارد، زیرا انتخابات ریاست جمهوری ترکیە در سال ۲۰۲۸ برگزار و اردوغان نمی‌تواند دوباره نامزد شود، بنابراین باید قانون اساسی را اصلاح کند و بە رأی کردها و همپیمانی حزب کردگرای دمکراتیک خلق DMP نیاز مبرم دارد. در شرایط کنونی کردها از اپوزسیون ترکیە یعنی حزب جمهوری خواه خلق CHP حمایت می‌کنند و در انتخابات گذشته حزب اردوغان با اختلاف بسیار کمی پیروز شد و در بسیاری از شهرهای بزرگ شهرداری‌ها را از دست داد. بنابراین، خطر بزرگی برای اردوغان و حزبش وجود دارد که در انتخابات بعدی کاملاً از دور قدرت ترکیە خارج شوند. همچنین وضعیت بسیار بحرانی اقتصاد ترکیە و هزینەهای هنگفت جنگ در جبهەهای مختلف داخلی و خارجی اردوغان را وادار کرد این بار از زبان دولت باغچلی برای ازسرگیری روند صلح سخن بگوید تا هم ملی گراها را آرام کند و هم کردها را جذب.

در سطح منطقە نیز عوامل مهم و جدیدی ظاهر شدە است. اوضاع در کشورهای اطراف ترکیه از جمله سوریه، لبنان و عراق تغییر کرده است. اسرائیل و آمریکا برنامەهای برای منطقه دارند کە ترکیە هیچ جایی در آن ندارد. حضور مسلحانە کردهای سوریە در مرزهای ترکیە کە از حمایت آمریکا و اسرائیل برخوردار هستند و ممکن است در روزهای آیندە با رضایت دمشق در مناطق کردنشین سوریە بە عنوان نیروهای ارتش این کشور، بە صورت رسمی و تحت حاکمیت دولت مرکزی سوریە مسلح شوند.مقامات آنکارا همه اینها را تهدیدی برای خود می‌دانند.در واقع آنکارا بیشتر از پ ک ک بە صلح نیاز دارد.

تردید در مورد عملی بودن پیام اوجالان

با این حال بعد از سخنان دولت باغچلی رهبر حزب حرکت ملی ترکیە و سیگنال مثبت دولت اردوغان برای مذاکرات صلح با پ ک ک، هیئتی از نمایندگان کرد ترکیە، بعد از ۱۰ سال از انزوا و بی خبری در زندان فوق امنیتی جزیرە امرالی سە مرتبە با عبداللە اوجالان رهبر محصور پ ک ک دیدار کردەاند.

روز پنج شنبە اعضا این هیئت شامل احمد ترک، نمایندە پیشین پارلمان ترکیە، پروین بولدان، ر ئیس فراکسیون حزب دموکراتیک خلق‌ها، سری ثریا اندر نمایندە کرد پارلمان ترکیە، تولای حاتم‌اوغلو، ئیس مشترک دم پارتی، تونجر بکرهان، رئیس مشترک دم پارتی، چنگیز چیچک وکیل و سیاستمدار حزب برابری و دموکراسی خلق‌ها و اوزگور فائق ارول نمایندگان دم پارتی وسه زندانی دیگر به نام‌های عمر خیری کُنار، حامیلی ییلدریم و ویسی آکتاش (اعضا زندانی پ ک ک) با اوجالان گفتگو کردند کە در پایان با قرائت پیام مهم و از پیش رسانەای شدە رهبری پ ک ک، روند مذاکرات صلح بە صورت رسمی وارد مرحلە جدید شد.

اگرچە این پیام و عکس جدید اوجالان پیر و منزوی، بە سرعت در تمام رسانەهای جهان منعکس و واکنش‌های مثبت و ابراز امیدواری بە گشایش روزنەهای امید و پایان جنگ پنجاه سالە را بە دنبال داشت؛ اما بسیاری از سیاسیون، جوامع مدنی و محافل منطقەای و بین المللی در مورد عملی بودن مهم‌ترین بند آن یعنی خلع سلاح شاخە نظامی پ ک ک گمانەزنی های را مطرح کردەاند.

موضوع این است؛ با توجە بە سوابق دولت ترکیە کە در گذشتە نیز علی رغم وعدەهای مکرر هرگز حقوق کردهای این کشور را بە رسمیت نشناختە است و بە بهانەهای مختلف حتی نمایندگان قانونی آنها در شهرداری‌ها و پارلمان را خلع و سالانە هزاران نفر از جوانان و دانشجویان کرد را دستگیر و راهی زندان‌ها می‌کند، اگر التزام عملی و تضمین قانونی وجود نداشتە باشد، این بار پ ک ک تن بە درخواست اوجالان نخواهد داد.

در واقع موضوع خلع سلاح پ‌ک‌ک یکی از مهم‌ترین موانع روند صلح است، زیرا اوجالان در نوروز ۲۰۱۵ از پ‌ک‌ک خواست سلاح‌های خود را زمین بگذارد کە مسئله کوبانی و ایجاد یک اداره مستقل کردی در مرز ترکیه منجر به شکست این روند شد. در واقع اوجالان در سال ۲۰۱۵ نتوانست پ ک ک را ملزم بە خلع سلاح کند.

پ ک ک چە می‌خواهد؟

اگرچه جمیل بایک، عضو شورای فرماندهی پ‌ک‌ک اخیراً در مصاحبه‌ای گفته بود که اوجالان رهبر ما است و ما به خواسته‌های او پاسخ خواهیم داد، اما پ ک ک تضمین می‌خواهد. تضمینی کە مشخص کند سرنوشت اوجالان و دیگر سرکردگان پ ک ک کە سال‌ها در کوهستان قندیل علیە ترکیە جنگیدەاند، چگونە خواهد بود. همچنین آیندە نیروهای مسلح پ ک ک کە گفتە می‌شود بیش از چند هزار نفر هستند، چگونگی بازگشت آنها بە ترکیە، سرنوشت اعضای غیر ترکیەای پ ک ک، تضمین برای احقاق حقوق فرهنگی، اجتماعی و سیاسی کردهای ترکیە، نکاتی است کە قندیل و رهبران مسلح پ ک ک مطرح کردەاند.

نکتە مهم دیگراین است کە اکثریت جامعه ترکیه مبتنی بر شونیسم و قانون اساسی کمالیستی است که معتقدند حتی در قانون اساسی ترکیه نیز نباید وجود کردها را به رسمیت شناخت. اصولاً چیزی بە اسم کرد وجود ندارد و اینها هم ترک‌های کوهی هستند!.این شکاف اجتماعی در ترکیە مسئلەای نیست کە بە آسانی حل شود.

اگر بە خوانش بین سطوری توجە کنیم یکی از نکات مهم پیام اوجالان با محوریت «صلح و جامعه دموکراتیک» این بند است کە می‌گوید:«همان‌طور که هر حزب و تشکل مدرن که به اجبار منحل نشده است، به صورت داوطلبانه می‌تواند خود را با دولت و جامعه ادغام کند، شما نیز کنگره خود را تشکیل دهید و تصمیم بگیرید: تمام گروه‌ها باید سلاح‌های خود را زمین بگذارند و PKK خود را منحل کند. به تمام گروه‌هایی که به همزیستی مشترک ایمان دارند و به این فراخوان گوش می‌دهند، درود می‌فرستم.»

اوجالان اشارە می‌کند کە همانطور کە هیچ حزبی بە اجبار منحل نشدە است از پ ک ک می‌خواهد کە بە صورت داوطلبانە و نە دستوری، خود را با دولت و جامعە ادغام کند. همچنین نکتە دیگر اشارە نکردن مستقیم بە گروهای اقماری پ ک ک از جملە گروهای مسلح کردهای سوریە مانند "پ ی د "است کە می‌تواند محل اختلاف و گسست دوبارە روند صلح میان ترکیە و پ ک ک در آیندە نزدیک باشد.

حلقە گم شدە روند صلح ترکیە

در این بارە صالح مسلم از رهبران کرد سوریە گفت: "امروز اوجالان یک مسیر را نشان داد. اگر راه سیاست دموکراتیک، سازماندهی آزاد، دیپلماسی و آزادی‌ها هموار شود، ما نیز می‌توانیم سلاح‌هایمان را کنار بگذاریم. اوجالان این موضوع را به کنگره PKK واگذار کرده است. در صورتی که کنگره لازم بداند، حزب می‌تواند سلاح‌های خود را کنار گذاشته و خود را منحل کند. اکنون نوبت ترکیه است تا گام بعدی را بردارد.

دولت ترکیه نیز باید مسئولیت خود را بپذیرد. این اقدامات باید مرحله به مرحله انجام شود. تصمیم‌گیری درباره خلع سلاح و انحلال حزب به عهده PKK است، اما اوجالان آمادگی خود را برای پذیرش این مسئولیت اعلام کرده است. او می‌گوید: تصمیم را شما در کنگره بگیرید. اکنون ترکیه باید تصمیمات خود را بگیرد.

پس از انتشار این بیانیه، سری ثریا اندر گفت که عبدالله اوجالان به هیئت اعلام کرده است: بدون شک، خلع سلاح در عمل و انحلال PKK مستلزم به رسمیت شناخته شدن مسیر سیاست دموکراتیک و ابعاد حقوقی آن است.

با این وجود حل بحران‌های ریشەدار، بە همکاری همەجانبە نیازدارد و تا زمانی کە در یک نظام دموکراتیک، با رعایت اصول حاکمیت قانون، عدالت و برابری و آزادی، اقدام عملی و اعتماد کە همان حلقەهای گم شدە روند صلح است، صورت نگیرد، این مهم تحقق نخواهد یافت. با این شرایط اگر ترکیە در این زمینە با حسن نیت، اعتمادبخشی برای رفع نگرانی‌های جامعە کردهای خود اقدام عملی نکند، نباید انتظار تغییرات فوری و پایان آسان جنگ پنجاه سالە قندیل را داشتە باشیم.