ایران و ترکیه رقابت‌های منطقه را کنترل می‌کنند

رحمان قهرمانپور کارشناس مسائل منطقه در گفت‌وگو با خبرنگار سیاست خارجی در خصوص آخرین وضعیت تحولات سوریه و تاثیر آن بر کشورهای پیرامونی اظهارداشت: رویکرد ترکیه به سوریه پس از دوران بشار اسد از جنبه‌های مختلفی حائز اهمیت است، نخستین مسئله نگرانی ترکیه از تشکیل یک دولت کُردی در سوریه است که آن را تهدیدی برای امنیت ملی خود تلقی می‌کند. ترکیه احتمالاً تلاش خواهد کرد تا از وضعیت کنونی و خلأ حاکمیت مستقر در سوریه بهره‌برداری کرده و این دغدغه را برطرف سازد.

وی گفت: در این راستا، ترکیه به ایالات متحده پیشنهاد کرده است که یک منطقه حائل ۳۰ کیلومتری میان کُردها و مرزهای ترکیه ایجاد شود. هدف از این پیشنهاد، جلوگیری از انجام عملیات زمینی توسط حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) در مناطق کردنشین ترکیه است. با آغاز اعتراضات در سوریه، پ‌ک‌ک توانست پایگاه خود را در میان کُردهای سوریه تقویت کند و از سوی دیگر، حمایت آمریکا از کُردها نیز به این روند کمک کرد.

مبارزه با پ‌ک‌ک در اولویت سیاست‌های آنکارا

این کارشناس مسائل منطقه ادامه داد: در حالی که ترکیه انتظار داشت موقعیت پ‌ک‌ک تضعیف شود، تحولات سوریه به این گروه فضایی تازه برای فعالیت بخشید. پ‌ک‌ک تا حدودی از کوه‌های قندیل به سوریه منتقل شد و توانست در آنجا پایگاه‌هایی ایجاد کند، ایست‌های بازرسی احداث کند، نیروهای خود را آموزش دهد، قدرت اجرایی به دست آورد، تسلیحات دریافت کند و منابع درآمدی جدیدی فراهم کند.

قهرمانپور بیان کرد: تمام این عوامل موجب تشدید نگرانی‌های ترکیه نسبت به پ‌ک‌ک شد و در نتیجه، ترکیه بار دیگر مبارزه با این گروه را در اولویت سیاست‌های خود قرار داد.

وی افزود: موضوع دوم مورد توجه ترکیه در سوریه، تلاش برای افزایش حضور و نفوذ منطقه‌ای خود است، ترکیه در پی آن است که با گسترش قدرت خود در سوریه، نقش منطقه‌ای خود را تقویت کرده و در عین حال محور اخوان‌المسلمین را که پس از تحولات بهار عربی تضعیف شده بود، احیا کند.

این کارشناس مسائل منطقه گفت: در این زمینه، تلاش‌های ترکیه برای افزایش نفوذ در مصر و تونس با شکست مواجه شد. در مصر، دولت محمد مرسی، که وابسته به اخوان‌المسلمین بود، با کودتای عبدالفتاح سیسی و بازگشت نیروهای طرفدار حسنی مبارک به قدرت، سقوط کرد. در تونس نیز، با وجود تصور موقعیت قوی اسلام‌گرایان اخوانی نظیر راشد الغنوشی، قیس سعید با اقدامی شبیه به کودتا، قدرت را به دست گرفت.

قهرمانپور تصریح کرد: این شکست‌ها موجب شد ترکیه پس از بهار عربی در مصر و تونس فشارهای زیادی را متحمل شود؛ چه در سطح بین‌المللی و چه در عرصه داخلی و منطقه‌ای. در سیاست داخلی، حزب جمهوری خلق که عمدتاً از علویان ترکیه تشکیل شده است، انتقادات شدیدی را نسبت به رویکرد رجب طیب اردوغان در قبال حکومت بشار اسد مطرح می‌کرد و او را مسئول مهاجرت سه میلیون سوری به ترکیه و تضعیف اقتصاد کشور می‌دانست.

احتمال افزایش حملات ترکیه به خاک سوریه

وی عنوان داشت: با این حال، سقوط احتمالی بشار اسد می‌تواند تا حدودی شکست‌های ترکیه در مصر و تونس را جبران کرده و از فشارهای داخلی علیه اردوغان در خصوص سیاست‌های سوریه بکاهد. احزاب اپوزیسیون بارها اردوغان را به اتخاذ سیاست‌های غیرواقع‌بینانه در سوریه متهم کرده بودند.

این کارشناس مسائل منطقه افزود: در شرایط کنونی که اردوغان احساس می‌کند موقعیت مناسبی به دست آورده و در سوریه نیز حاکمیت قدرتمندی وجود ندارد، احتمال اجرای مجدد عملیات نظامی ترکیه در خاک سوریه افزایش یافته است. هدف از این عملیات می‌تواند ایجاد منطقه حائل باشد که ترکیه به دنبال آن است. ابزار اصلی ترکیه برای پیشبرد این اهداف، «ارتش آزاد سوریه» است که در حال حاضر کنترل بخش‌هایی از شمال سوریه در مرز با ترکیه را در اختیار دارد.

قهرمانپور بیان کرد: در مورد رابطه ترکیه با گروه تحریرالشام، دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد. برخی بر این باورند که ترکیه در پشت پرده با این گروه ارتباط دارد، در حالی که گروهی دیگر معتقدند تحریرالشام به سلفی‌ها نزدیک است و در گذشته مورد حمایت کشورهایی مانند امارات و عربستان سعودی بوده است. به همین دلیل، این گروه تلاش می‌کند از ترکیه فاصله بگیرد.

وی ادامه داد: با این وجود، شواهدی وجود دارد که نشان می‌دهد ترکیه به نوعی با این گروه‌ها در ارتباط است. به عنوان نمونه، روسیه اعلام کرده است که از طریق ترکیه با این گروه‌ها تعامل داشته است.

این کارشناس مسائل منطقه گفت: به طور کلی، به نظر می‌رسد که ترکیه احساس می‌کند در دوران پس از بشار اسد موقعیت مناسبی در سوریه خواهد داشت و می‌تواند نفوذ خود را در این کشور افزایش دهد. این نفوذ می‌تواند ترکیه را در رقابت‌های منطقه‌ای با ایران و عربستان در موقعیت برتری قرار دهد.

قهرمانپور عنوان داشت: این وضعیت می‌تواند به تشدید رقابت‌های منطقه‌ای میان ایران و ترکیه منجر شود. برخی تحلیلگران معتقدند که موقعیت ترکیه در سوریه پس از بشار اسد شباهت‌هایی با موقعیت ایران در عراق دارد. مرزهای طولانی و پیوندهای قومی، مذهبی و فرهنگی میان ترکیه و سوریه این کشور را به یکی از اصلی‌ترین بازیگران در سوریه پس از بشار اسد تبدیل کرده است.

آمریکا همچنان حامی کُردهای سوریه است

وی افزود: با این حال، سوریه همچنان با چالش‌های جدی مواجه است. از یک سو، درباره میزان ارتباط تحریرالشام با آنکارا ابهاماتی وجود دارد و از سوی دیگر، واکنش کردها نسبت به تحولات اخیر و میزان حمایت آمریکا از آنان موضوعی قابل تأمل است.

این کارشناس مسائل منطقه گفت: به نظر می‌رسد که آمریکا همچنان حامی کُردها است و در این زمینه با ترکیه اختلاف نظرهای جدی دارد. این اختلاف احتمالاً مانع از آن خواهد شد که ترکیه بتواند فشارهای بیشتری برای حذف کُردها یا انجام اقدامات نظامی گسترده علیه آنها در سوریه اعمال کند.

قهرمانپور تصریح کرد: در این شرایط، رقابت منطقه‌ای میان ایران، ترکیه و حتی آمریکا می‌تواند آینده سوریه را بیش از پیش پیچیده و غیرقابل پیش‌بینی کند.

ایران و ترکیه رقابت‌های منطقه را کنترل می‌کنند

وی اظهارداشت: یکی دیگر از نکات مهم در مورد رقابت ایران و ترکیه در منطقه این است که روابط این دو کشور در یک قرن گذشته همواره ترکیبی از رقابت و همکاری بوده است. به‌عنوان دو بازیگر مهم منطقه‌ای، ایران و ترکیه به‌رغم رقابت‌های موجود، معمولاً تلاش کرده‌اند این رقابت را از حد معینی فراتر نبرند و در اغلب موارد آن را کنترل و مهار کرده‌اند.

این کارشناس مسائل منطقه بیان کرد: نکته قابل توجه این است که ایران و ترکیه یکی از گسترده‌ترین و سازمان‌دهی‌شده‌ترین روابط منطقه‌ای را دارند. مرزهای میان این دو کشور نیز از معدود مرزهای منطقه هستند که درباره آنها مناقشه‌ای وجود ندارد. همین ویژگی‌ها موجب شده که به‌رغم رقابت مستمر برای افزایش قدرت منطقه‌ای، هر دو طرف تمایل داشته باشند تا این رقابت را مدیریت کرده و مانع از تشدید آن شوند.

قهرمانپور در پایان خاطرنشان کرد: به نظر می‌رسد در سوریه پس از بشار اسد نیز این الگوی تاریخی ادامه داشته باشد. با وجود رقابت‌هایی که میان ایران و ترکیه در این کشور رخ خواهد داد، احتمالاً این رقابت‌ها، مشابه گذشته، از یک حد معین فراتر نخواهد رفت. دو طرف تلاش خواهند کرد تا ضمن حفظ منافع و نفوذ خود، میزان رقابت را کنترل کرده و از تبدیل آن به یک درگیری گسترده جلوگیری کنند.