تحریف ۱۰۰ میلیون دلاری!

سریال «معاویه» که از ابتدای ماه رمضان سال ۱۴۴۶ هجری قمری (2025 میلادی) از شبکه MBC عربستان سعودی پخش می‌شود، به زندگی معاویه بن ابوسفیان، بنیان‌گذار سلسله‌ی بنی‌امیه، و وقایع تاریخی مرتبط با دوران پس از رحلت پیامبر اسلام (ص) می‌پردازد. این سریال ۳۰ قسمتی، به‌طور ویژه‌ بر تحولات سیاسی و مذهبی پس از کشته شدن عثمان و خلافت حضرت علی(ع)، دوران خلافت امام حسن(ع)، واگذاری خلافت به معاویه و به قدرت رسیدن یزید متمرکز است. داستان «معاویه» و نحوه پرداخت آن به تاریخ اسلام به‌ویژه در مقطع زمانی پس از رحلت پیامبر، در فضای رسانه‌ای و فرهنگی جهان اسلام، موضوع بحث‌برانگیزی است.

هدف ساخت سریال «معاویه» و رویکرد عربستان سعودی

سریال «معاویه» به عنوان یک پروژه پرهزینه با هزینه‌ای بالغ بر ۱۰۰ میلیون دلار، در تلاش است تا تصویری جدید از شخصیت‌های تاریخی اسلام ارائه دهد. این سریال ساخته شده توسط شبکه MBC عربستان سعودی، به‌عنوان یک نهاد رسانه‌ای که در خدمت منافع سیاسی این کشور عمل می‌کند، علاوه بر جنبه‌های هنری و سرگرم‌سازی، اهداف سیاسی و فرهنگی خاصی را دنبال می‌کند. از جمله این اهداف می‌توان به تلاش برای بازتعریف تاریخ اسلام و ارائه تصویری مثبت از شخصیت‌هایی مانند معاویه اشاره کرد که در تاریخ اسلام به‌ویژه برای شیعیان، چهره‌ای منفی و مخالف اهل بیت(ع) محسوب می‌شود.

در دنیای امروز که رسانه‌ها نقش بسیار پررنگی در شکل‌دهی به افکار عمومی دارند، این سریال می‌تواند به‌عنوان ابزاری برای تاثیرگذاری بر اذهان مخاطبان در جهان اسلام، به‌ویژه در مناطق عربی، استفاده شود. سرمایه‌گذاری هنگفت عربستان در این پروژه از یک سو نشان‌دهنده تمایل این کشور برای تقویت قدرت نرم خود در دنیای عرب و جهان اسلام است و از سوی دیگر، این اقدام می‌تواند نمادی از تلاش سعودی‌ها برای پیشبرد روایت‌های تاریخی خاص خود از اسلام و تاریخ آن باشد.

بازنمایی تاریخ اسلام و واکنش‌های مذهبی

یکی از جنبه‌های مهم تحلیل سریال «معاویه»، نحوه بازنمایی تاریخ اسلام در این اثر است. سریال، با تمرکز بر شخصیت معاویه و وقایع تاریخ اسلام از جمله جنگ صفین و صلح امام حسن(ع) با معاویه، به‌خاطر تحریف برخی از واقعیت‌های تاریخی، نقدهایی را برانگیخته است. در حالی که در منابع معتبر اهل سنت نیز معاویه به‌عنوان شخصیتی جنجالی شناخته می‌شود، سریال شبکه MBC درباره این شخصیت، تلاش دارد تا او را به‌عنوان شخصیتی مثبت و کاریزماتیک به نمایش بگذارد که دستاوردهای سیاسی و تمدنی مهمی را برای دنیای اسلام به ارمغان آورده است.

این بازنمایی به‌ویژه در دنیای شیعه، که شخصیت معاویه را به‌عنوان دشمن اصلی اهل بیت پیامبر اسلام (ص) و نقش‌آفرین در شهادت حضرت علی(ع) می‌داند، با واکنش‌های منفی شدید مواجه شده است. در این میان، رسانه‌ها و گروه‌های مذهبی در کشورهای شیعه، از جمله ایران و عراق، نسبت به پخش این سریال اعتراض کرده‌اند و برخی از آنها حتی درخواست‌های رسمی برای توقف و ممنوعیت پخش آن داشته‌اند.

پیامدهای سیاسی و اجتماعی سریال «معاویه«

یکی از جنبه‌های دیگر که نمی‌توان از آن غافل شد، تأثیرات سیاسی سریال «معاویه« در سطح جهانی است. این سریال، در کنار تلاش‌های عربستان سعودی برای بازتعریف تاریخ اسلام به نفع خود، می‌تواند به‌عنوان ابزاری برای تقویت روابط عربستان با دیگر کشورهای عربی و اسلامی استفاده شود. به‌ویژه در شرایطی که این کشور به دنبال تقویت نفوذ خود در منطقه و فراتر از آن است، این پروژه‌ها می‌توانند به‌عنوان بخشی از استراتژی بزرگتر این کشور برای تاثیرگذاری بر افکار عمومی جهان اسلام دیده شوند.

از سوی دیگر، در دنیای رسانه‌های مدرن که در آن مرزهای جغرافیایی و فرهنگی به‌طور فزاینده‌ای کمرنگ شده‌اند، سریال‌های تاریخی به‌عنوان ابزاری برای جذب مخاطبان جهانی مورد استفاده قرار می‌گیرند. این مسئله موجب شده است که گفتمان‌های مذهبی و سیاسی به‌طور فزاینده‌ای در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های جمعی در سطح بین‌المللی منعطف و پیچیده شوند.

واکنش‌های کاربران در شبکه‌های اجتماعی

واکنش‌های عمومی به سریال «معاویه» در شبکه‌های اجتماعی، طیف گسترده‌ای از احساسات و نظرات مختلف را نشان می‌دهد. تحلیل داده‌های مربوط به واکنش‌ها در شبکه‌هایی مانند توییتر، فیسبوک و اینستاگرام نشان‌دهنده یک قطبی شدن شدید در میان کاربران است. در کشورهای شیعه‌نشین، بسیاری از کاربران به شدت به این سریال حمله کرده‌اند و آن را به‌عنوان یک پروژه تحریف تاریخ و تضعیف اصول دینی خود می‌بینند. در مقابل، در کشورهای سنی‌نشین، به‌ویژه در عربستان و امارات، استقبال زیادی از این سریال شده است و بسیاری آن را فرصتی برای تقویت روایت‌های سنی از تاریخ اسلام می‌دانند.

در عراق، به‌ویژه در مناطق با جمعیت شیعه، واکنش‌ها به حدی منفی بود که در نهایت منجر به تصمیم دولت عراق برای ممنوعیت پخش این سریال شد. از سوی دیگر، در کشورهای عربی مانند مصر و تونس که با تنوع مذهبی بیشتری مواجه هستند، واکنش‌ها به صورت ترکیبی و پیچیده‌تری بروز کرده است. در این کشورها، علاوه بر مباحث مذهبی، بحث‌هایی درباره آزادی بیان و نقش رسانه‌ها در شکل‌دهی به هویت تاریخی و مذهبی نیز مطرح شده است.

نظر کارشناسان

برخی از کارشناسان بعد از تماشای سریال «معاویه»، دیدگاه هایی را درباره آن منتشر کردند.

محمدحسین رجبی دوانی، کارشناس تاریخ معتقد است سریال معاویه بر اساس منابع تاریخی معتبر ساخته نشده است و می‌گوید: ما در منابع تاریخی، چهره مثبتی از معاویه نداریم. وی تاکید می کند: سریال معاویه، ترویج سلطنت موروثی است.

امین بابازاده، کارشناس رسانه و منتقد هم به تطهیر معاویه در این سریال اشاره کرده و معتقد است که سازندگان، با انتخاب و برجسته‌سازی برخی وقایع و کنار هم قرار دادن آن‌ها، روایتی خاص از شخصیت او ارائه داده‌اند.وی با بیان اینکه این رویکرد با دیدگاه‌های تاریخی اهل سنت نیز در تضاد است، گفت: «سال‌ها معاویه را به‌عنوان یکی از خلفا معرفی می‌کردند؛ اما اکنون او را به‌عنوان یک پادشاه نشان می‌دهند. این نگاه، حتی از زاویه دید اهل سنت نیز عجیب است. چرا تا امروز چنین برداشتی از معاویه ارائه نشده بود؟ چرا هیچ‌کدام از علمای اهل سنت به این تغییر رویکرد واکنش نشان نداده‌اند؟«

وی با اشاره به تحریفات تاریخی سریال می‌گوید: «مثلا در داستان حضور ابوسفیان و هند در جنگ یرموک، حقیقت این است که هند در این جنگ با ایمان از دنیا نرفت؛ اما در این سریال، روایتی متفاوت ارائه شده که منجر به تطهیر معاویه می‌شود. در واقع، شخصیت معاویه در این مجموعه نه به‌عنوان یک خلیفه، بلکه به‌عنوان یک امپراطور به نمایش درآمده است؛ موضوعی که پیش‌تر در آثار تاریخی، کمتر به این شکل روایت شده بود.«

این منتقد به کیفیت فنی و سینمایی سریال نیز اشاره کرده و آن را اثری متوسط و رو به ضعیف ارزیابی می‌کند. او می‌گوید: «داستان سریال، کاملا وابسته به شخصیت معاویه است و کشش دراماتیک خاصی ندارد. از نظر دیالوگ‌نویسی و تصویرسازی نیز با اثری ضعیف روبه‌رو هستیم. بازیگران آن چندان شناخته‌شده نیستند و بازی‌ها در سطحی نازل قرار دارند.» وی در پایان اشاره می‌کند که عربستان، هر ساله در ماه رمضان، سریال‌هایی را برای اهداف خاص سیاسی و اجتماعی تولید می‌کند و این مجموعه نیز در همان راستا ساخته شده است.

جمع‌بندی

سریال «معاویه» پروژه‌ای با ابعاد پیچیده سیاسی، فرهنگی و تاریخی است که به‌طور گسترده‌ای در فضای مجازی و رسانه‌ای دنیای اسلام مورد بحث و چالش قرار گرفته است. این سریال، به‌عنوان ابزاری برای بازتعریف تاریخ اسلام و تقویت روایت‌های خاص عربستان سعودی از تاریخ اسلام عمل می‌کند.

سریال «معاویه» نشان می‌دهد که چگونه رسانه‌ها و آثار نمایشی می‌توانند به‌عنوان ابزارهایی برای شکل‌دهی به گفتمان‌های مذهبی، تاریخی و سیاسی در دنیای اسلام عمل کنند. در این جهت، اهمیت تولید سریال‌های تاریخی و استراتژیک با دقت علمی و هنری در کشورهای مختلف جهان اسلام بیش از پیش احساس می‌شود تا بتوانند به مقابله با تلاش‌هایی که به‌دنبال تحریف تاریخ و تضعیف هویت‌های مذهبی هستند، بپردازند.

منبع: سایت بصیرت